خاورشناسان و چالش تحریف قرآن در نگاه امامیه

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

خاورشناسان دهه‌­های آغازین 1900م به‌­رغم تقریرهای متنوع از انگاره باورمندی امامیه به تحریف قرآن، همگی در اصل اثبات اعتقاد مذهب تشیّع به وقوع تحریف در مصحف فعلی قرآن دیدگاه مشترکی داشتند. نقدپذیری و عدم اعتبار مصحف عثمان، قرائت‌های متمایز و دارای افزوده از آیات، مصاحف قرآنی خاص امامیه چون مصحف امام علی(ع) و مصحف فاطمه(س) از مهم ترین تقریرهای خاورشناسان هستند که به آنها به عنوان مستنداتی برای اثبات باورمندی امامیه به تحریف قرآن استناد نمودند. به زعم شماری از خاورشناسان باورمندی به تحریف قرآن به اقسام و اشکال متنوع آن، یکی از پیش فرض­‌های مقبول نزد امامیه است؛ از این‌­رو در نگاشته‌­های خاورشناسان این ادعا بارها تکرار شده است و گویی نزد ایشان اعتقاد امامیه به تحریف قرآن، امری ثابت و انکارناپذیر است. خاورشناسان متأخر نیز همین تلاش را دارند که دیدگاه خاورشناسان پیشین را در این ادعا تثبیت نمایند؛ البته گاه شاهد ارزیابی­‌های دقیق و غیر تعمیم‌گرا نیز در این میان هستیم که البته بسیار اندک‌اند. مقاله با روش تحلیلی- انتقادی ضمن تقریر آرای خاورشناسان، به نقد «فرضیه‌­ها» ، «روش» و «مستندات» خاورشناسان در انتساب باورمندی امامیه به تحریف قرآن پرداخته­ است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Orientalists and the Challenge of Distorting the Qur’an from Imāmīyya Point of View

نویسنده [English]

  • Ali Rad
چکیده [English]

In spite of various statements about Imāmīyya's distortion of the Qur'an belief, the orientalists of the early decades of twenty century all shared the same view of proving the Shi'a belief about distortion in the current Qur'an verses. The criticism and lack of credit of the Uthman’s muṣḥaf (written copy of the Qur’an), the different understanding of the verses, Imāmīyya's exclusive ṣuhuf such as Muṣḥaf Imam Ali (A.S.) and muṣḥaf Fatemeh (S.A.), are
cited to prove the Imāmīyya's belief in Qur’an distortion. According to some orientalists, the belief in distorting the Qur’an in its various forms is one of the most accepted preconditions for the Imāmīyya; hence, in the orientalist writings, this claim has been repeated, and it seems to be a constant and indisputable one.
Late orientalists are also attempting to consolidate the view of previous ones; however, sometimes there are precise and nongeneralized evaluations that are very rare. This article critically analyzes the statements of orientalists' "hypotheses", "methodology" and "documentation" in the assignment of Imāmīyya's belief in distorting the Qur'an, beside their statements.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • orientalists
  • Imāmīyya
  • distortion of the Qur'an
  • Uthman’s muṣḥaf
  • different understandings of the Qur'an
  1. ابراهیم ناصر، التوراة بین الحقیقة و الاسطورة و الخیال، المؤسسة العربیة للدراسات  النشر، بیروت، اول، 2009م.
  2. ابن جزری، محمد بن محمد الدمشقی، النشر فی قرائات العشر، دار الکتب العلمیه، بیروت،  1998 م.
  3. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، دارالمعرفه، بیروت، 1379ق.
  4. ابن طاووس، علی بن موسی، سعد السعود، دارالذخایر، قم.
  5. احمدی، محمد حسن، مسئله شناسی تحریف با نگاهی به قرآن کریم و کتاب مقدس، انتشارات دانشکده اصول دین، قم، 1393ش.
  6. آلتی قولاج، طیّار (دراسة و تحقیق)، المصحف الشریف المنسوب إلى عثمان بن عفان، منظمة المؤتمر الاسلامی، استانبول، 2007م. 
  7. برونر، «مسئلۀ تحریف قرآن در تفاسیر شیعۀ اثناعشری»، ترجمه مجید منتظرمهدی، خاورشناسان و تفسیر امامیه، پژوهشگاه قرآن و حدیث، دار الحدیث، 1395ش.
  8. بل، ریچارد، درآمدی بر تاریخ قرآن، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، مرکز ترجمه‌ قرآن‌ مجید به‌ زبا‌ن‌ها‌ی خا‌رجی‌، قم، 1382ش.
  9. بلاغی، محمد جواد، الرحلة المدرسیة والمدرسة السیارة فی نهج الهدى، دار الزهراء للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت، 1414ق/ 1993 م.
  10. توحیدی، محمد ضیاء، درآمدی بر کتاب مقدس و الهیات مسیحی، نشر کانون اندیشه جوان، تهران، 1390ش.
  11. تیسدال، سنت کلر، «اضافات شیعی به قرآن»، قرآن شناسی امامیه در پژوهش های غربی، پژوهشگاه قرآن و حدیث، دارالحدیث، قم، 1395ش.
  12. جدید الاسلام، علی قلی، ترجمه، شرح و نقد سفر پیدایش تورات، به کوشش رسول جعفریان، انتشارات انصاریان، اول، 1375ش
  13.  ج‍لال‍ی‍ان‌، ح‍ب‍ی‍ب‌ال‍له‌، تاریخ تفسیر قرآن کریم. تصحیح محمدرضا آشتیانی، نشر اسوه، تهران، 1372ش.
  14. جلیلی سنزیقی، سیدهدایت، پژوهش در تفسیر پژوهی قرآن، نشر سخن، تهران، 1394ش.
  15.  جولدتسهر، اجنتس، مذاهب التفسیر الاسلامی، ترجمه عبد الحلیم النجار، دار اقرأ،  بیروت، 1992م.
  16.  حسینی میلانی، سید علی، التحقیق فی نفی التحریف عن القرآن الشریف، الحقائق، قم، 1387ش.
  17.  حمدان، عمر یوسف عبدالغنی، أضواء جدیدة علی الرسم العثمانی مظاهر و أنماط، مؤسسة الریان، عمان، 2009م.
  18. خرمشاهی، بهاءالدین، ذهن و زبان حافظ، نشرنو، تهران، 1361ش.
  19. خوئی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، دار الزهراء، بیروت، 1975م.
  20. دروزه، محمد عزه، التفسیر الحدیث، دار احیاء التراث العربیه، قاهره، 2004م.
  21. راد، علی، مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن، سخن، تهران، 1390ش.
  22. زرکشی، بدرالدین، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم، دار إحیاء الکتب العربیه، بیروت، 1957م.
  23. سجادی، علی‌محمد، حاصل اوقات، مجموعه مقالات دکتر احمد مهدوی دامغانی، سروش، تهران، ۱۳۸۱ش. 
  24. سری، حسن، الرسم العثمانی للمصحف الشریف؛ مدخل و دراسة، مرکز الاسکندریة للکتاب، 1998م .
  25. سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، کتاب مقدس، انتشارات انجمن معارف اسلامی،1382ش.
  26. سیلبرمن، ایسرائیل فینکلشتاین، باستان شناسی کتاب مقدس: نگاهی نو به تاریخ قوم یهود و منشا کتاب‌های مقدس آن، ترجمه سعید کریم پور، نشر سبزان، تهران، 1395ش.
  27. شلبی، عبد الفتاح اسماعیل، رسم المصحف العثمانی و اوهام المستشرقین فی قراءات القرآن الکریم دوافعها و دفعها، مکتبة وهبة، قاهره، 1999م.
  28. شوکانی، محمد، فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة والدرایة من علم التفسیر، عالم الکتب، بی جا، بی تا.
  29. الطّاسان، محمد بن عبد الرحمن، المصاحف المنسوبة للصحابة والشبهات المثارة حولها، دار التدمریة، ریاض، 2012 م.
  30. طباطبایی، محمدعلی (به کوشش)، قرآن شناسی امامیه در پژوهش های غربی، پژوهشگاه قرآن و حدیث، دارالحدیث، قم، 1395ش.
  31. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1983م.
  32. قبیسی، محمد، کیف جمع القرآن: الوثیقة الاولی فی الاسلام: مراحل التدوین، دار آلافاق، بیروت، 1408ق.
  33. قثامی، ناصر بن سعود، القراءة المدرجة: مفهومها و أثرها، دار الکنوز اشبیلیا للنشر و التوزیع، ریاض، 1433ق.
  34. قدوری الحمد، غانم، رسم المصحف: دراسة لغویة تاریخیة، دار عمار، عمان، 2009م.
  35. الکردی، محمدطاهر، تاریخ القرآن الکریم، تحقیق مصطفی محمد یغمور، مطبعة الفتح، مکه، 1946م.
  36. کلباسی اشتری، حسین، مدخلی بر تبارشناسی کتاب مقدس، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387ش.
  37. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح وتعلیق علی‌اکبر غفاری، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1363ش.
  38. گرنت، رابرت م. و دیوید تریسی، تاریخچه مکاتب تفسیری و هرمنوتیکی کتاب مقدس، ترجمه ابوالفضل ساجدی، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385ش.
  39. مدرسی طباطبایی، حسین، مکتب در فرایند تکامل، ترجمه هاشم ایزدپناه، نشر کویر، تهران، 1386ش.
  40. مطر الهاشمی، حسن علی، قراءة نقدیة فی تاریخ القرآن للمستشرق ثیودور نولدکه، العتبة العباسیة المقدسة، 2014م.
  41. مودودی، ابو الأعلی، الخلافة و الملک، دار القلم، کویت، 1987م .
  42. موسوی دارابی، سید علی، النص الخالد لم و لن یحرّف ابداً، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد، 1393ش.
  43. موسی‌پور، ابراهیم، «تورات»، دانشنامه جهان اسلام، نشر کتاب مرجع، 1391ش.
  44. مهاوش، عودة، الکتاب المقدس تحت المجهر، انصاریان، قم، 1417ق .
  45. میرمحمدی زرندی، ابوالفضل، بحوث فی تاریخ القرآن و علومه، موسسة النشر الاسلامی، قم، 1420ق.
  46. ناصحیان، علی اصغر، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت؟عهم؟، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، 1389ش.
  47. نجارزادگان، فتح الله، سلامة القرآن من التحریف، نشر مشعر، قم، 1424ق.
  48. نولدکه، تیودور، تاریخ القرآن، ترجمه جورج تامر، منشورات الجمل، بغداد.
  49. نووی، محی الدین، شرح النووی علی المسلم، دارالکتاب العربی، بیروت، 1407ق/ 1987م.

مقالات

  1. استادی، کاظم، «کتابشناسی عدم تحریف قرآن»، آینه پژوهش، ش 152.
  2. برنجکار، رضا و محمدتقی شاکر، «حقیقت مصحف فاطمه3 و پاسخ به شبهاتی پیرامون آن»، پژوهش‌های اعتقادی کلامی، ش 6، 1391ش.
  3. برونر، راینر، «مسئلۀ تحریف قرآن در تفاسیر شیعۀ اثناعشری»، ترجمه مجید منتظرمهدی، نشریافته در: قرآن شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی، پژوهشگاه قرآن و حدیث، دارالحدیث، قم، 1395ش.
  4. زاندز، پاول، « قرآن یا امام؟ نگاه شیعۀ امامی به قرآن»، ترجمه حیدر عیوضی، نشر یافته در:  قرآن شناسی امامیه در پژوهش­های غربی، پژوهشگاه قرآن و حدیث، دار­الحدیث، قم، 1395ش.
  5. طباطبایی، محمد علی، «تاریخ انگاره تحریف بایبل در دوران پیشا اسلامی»، پژوهشهای ادیانی، دوره 4، ش7، بهار و تابستان 1395ش.
  6. عزیزی کیا، غلامعلی، «نقد مقاله تشابه ادیان توحیدی: تحریف کتاب مقدس و تحریف قرآن»، معرفت ادیان، ش 21.
  7. مهدوی راد، محمد علی ، «پژوهش گونه­ای درباره مصحف فاطمه3»، آینه پژوهش، ش75، 1381ش.
  8. مِئیر، بَر‌ـ اَشِر، «حق تفسیر قرآن»، ترجمه حامد شریعتی نیاسر، نشریافته در: تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی، پژوهشگاه قرآن و حدیث،  دار­الحدیث، قم، 1395ش.
  9. نقوی، حسین، «تشابه ادیان توحیدی: تحریف کتاب مقدس و تحریف قرآن»، معرفت ادیان، ش 19.
  1. Robert Gleave، “Early Shi'i Hermeneutics: Some Exegetical Techniques Attributed to the Shi'i Imams،” in: Karen Bauer (ed.)، Aims، Methods and Contexts of Qur'anic Exegesis (2nd/8th -9th/15th c.)، Oxford University Press، 2013، pp. 141-172.
  2. B. Todd Lawson، Hermeneutics of pre-modern Islamic and Shiʿite exegesis، adopted from http://www.iranicaonline.org/articles/hermeneutics،  Last Updated: March 22، 2012، available in print Vol. XII، Fasc. 3، pp. 235-239.
  3. Reiner Brunner، “La question de la falsification du Coran dans l’exégèse chiite duodécimaine”، Arabica، 2005، LII/1-42.