ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تقابل و جایگاه آموزههای مدارا و تبرّی با تکیه بر آیات و روایات
مدارا و تبرّی، با دو رویکرد متفاوت، تعیینکنندۀ چگونگی برخورد مؤمنان با مخالفان میباشند. مدارا مؤمنان را به ملایمت و رفتار مسالمتآمیز دعوت میکند، اما تبرّی، ایشان را به سوی صراحت در انکار باطل و ابراز انزجار از سران گمراهی فرا میخواند. آیات و روایات نیز نشاندهندۀ نوعی تقابل ابتدایی در جهتگیری حاصل از پیروی از این دو آموزه میباشند. ظاهراً این دو نگاه، شیعیان امامی را در مقام مواجهه با مخالفان به دو جهت متفاوت عملی سوق خواهند داد؛ اما با دقت بیشتر در مفهوم این دو آموزه، معلوم می شود تفاوت در نوع نگاه این دو، به تقابل عملی واقعی نخواهد انجامید، بلکه مدارا و تبرّی به شرط فهم و بهکارگیری صحیح، به عنوان دو عنصر هماهنگ در یک نظام منسجم در تحقق هدف شارع مقدس در بیان حقایق و هدایت مستضعفان همسو خواهند بود.
https://mishkat.islamic-rf.ir/article_103879_8f8c5d5a22abea2eb0efb98bea6ccb1e.pdf
2019-11-22
4
24
مدارا
تبرّی
مداهنه
تفاوت تبرّی با توهین
جداسازی عقاید از رفتار
تقیه
علی
پناهی
alipanahi358@gmail.com
1
پژوهشگر، دکترای تخصصی
AUTHOR
رسول
رضوی
razavi.r@chmail.ir
2
دانشگاه قرآن و حدیث قم
AUTHOR
قرآن کریم.
1
امام حسن عسکرى؟ع؟، تفسیر امام حسن عسکری7، انتشارات مدرسۀ امام مهدى؟عج؟، قم، 1409ق.
2
ابن ابى الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، انتشارات کتابخانۀ آیت الله مرعشى، قم، 1404ق.
3
ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، 1367ش.
4
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، اعتقادات الامامیه، ترجمه سیدمحمد علی حسنی، انتشارات اسلامیه، تهران، 1371ش.
5
____________ ، الأمالی، انتشارات کتابخانۀ اسلامیه، قم، 1362ش.
6
____________ ، التوحید، انتشارات جامعۀ مدرّسین، قم، 1398ق.
7
____________ ، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، انتشارات شریف رضى، قم، 1364ش.
8
____________ ، عیون أخبار الرضا؟ع؟، انتشارات جهان، 1378ش.
9
____________ ، کمال الدین و تمام النعمه، دار الکتب الاسلامیه، قم، 1395ق.
10
____________ ، کتاب من لایحضره الفقیه، مؤسسۀ انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیه، قم، 1413ق.
11
ابن درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغه، دار العلم للملایین، بیروت، 1987م.
12
ابن طاووس، سید على بن موسى، إقبال الأعمال، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1367ش.
13
____________ ، مهج الدعوات، دار الذخائر، قم، 1411ق.
14
ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1999م.
15
ابن قولویه قمى، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، انتشارات مرتضویه، نجف، 1356ق.
16
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، 1414ق.
17
احسائی، ابن ابی جمهور، عوالیاللآلی، انتشارات سید الشهداء، قم، 1405ق.
18
استرآبادی، محمد جعفر، البراهین القاطعة فی شرح تجرید العقائد الساطعه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1382ش.
19
امین، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، نشر نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361ش.
20
برقی، احمد بن محمد، المحاسن، دار الکتب الإسلامیه، قم، 1371ق.
21
جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح، دار العلم للملایین، بیروت، 1407ق/ 1987م.
22
جوینی، علاءالدین عطا ملک بن بهاءالدین، تاریخ جهانگشای، دنیای کتاب، تهران، 1329ق.
23
حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسۀ آلالبیت؟عهم؟، قم، 1409ق.
24
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشری، انتشارات میقات، تهران، 1363ش.
25
حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، کتابفروشی لطفی، تهران، 1404ق.
26
خزاز قمی، علی بن محمد، کفایة الاثر، انتشارات بیدار، قم، 1401ق.
27
داورپناه، ابوالفضل، انوار العرفان فی تفسیر القرآن، انتشارات صدر، تهران، 1375ش.
28
دخیل، علی بن محمد علی، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، 1422ق.
29
دیلمى، حسن بن ابى الحسن، إرشاد القلوب، انتشارات شریف رضى، 1412ق.
30
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دار العلم _ الدار الشامیه، بیروت _ دمشق، 1412ق.
31
سلیم بن قیس هلالی، کتاب سلیم بن قیس، انتشارات الهادی، قم، 1415ق.
32
سند، شیخ محمد، الصحابة بین العدالة و العصمه، نشر لسان صدق، قم، 1416ق.
33
شهاب الدین، احمد بن محمد، التبیان فی تفسیر غریب القرآن، دار الغرب الاسلامی، بیروت، 1423ق.
34
صاحب، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغه، عالم الکتاب، بیروت، 1414ق.
35
طالقانی، نظرعلی، کاشف الاسرار، مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا، تهران، 1373ش.
36
طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی، انتشارات جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیه، قم، 1374ش.
37
طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، نشر مرتضى، مشهد مقدس، 1403ق.
38
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ گروه مترجمان، انتشارات فراهانی، تهران، 1360ش.
39
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، کتابفروشی مرتضوی، تهران، 1375ش.
40
طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1377ش.
41
____________ ، الامالى، دار الثقافه، قم، 1414ق.
42
____________ ، التهذیب، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365ش.
43
____________ ، الغیبه، مؤسسۀ معارف اسلامی، قم، 1411ق.
44
____________ ، مصباح المتهجد، مؤسسة فقه الشیعه، بیروت، 1411ق.
45
طیب، سیدعبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلام، تهران، 1378ش.
46
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، چاپخانۀ علمیه، تهران، 1380ق.
47
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، انتشارات هجرت، قم، 1410ق.
48
فیض کاشانی، ملامحسن، الوافی، کتابخانۀ امیرالمؤمنین 7، اصفهان، 1406ق.
49
قرشی، سیدعلی اکبر، تفسیر أحسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران، 1377ش.
50
قطب راوندی، سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، مدرسۀ امام مهدی؟عج؟، قم، 1409ق.
51
کاشانی، ملافتح الله، خلاصة المنهج، انتشارات اسلامیه، تهران، 1373ق.
52
کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، انتشارات دانشگاه مشهد، مشهد، 1348ش.
53
کفعمى، ابراهیم بن على، المصباح، انتشارات رضى، قم، 1405ق.
54
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365ش.
55
محقق کرکی، علی بن حسین، نفحات اللاهوت فی لعن الجبت و الطاغوت، بینا، بیجا، بیتا.
56
مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق.
57
____________ ، مرآة العقول، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1404ق.
58
مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، مرکز نشر کتاب، تهران، 1380ش.
59
____________ ، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360ش.
60
مفید، محمد بن محمد بن نعمان، تصحیح اعتقادات الامامیه، کنگره جهانی شیخ مفید، قم، 1413ق.
61
____________ ، الارشاد، کنگره جهانی شیخ مفید، قم، 1413ق.
62
____________ ، أوائل المقالات، کنگره جهانى شیخ مفید، قم، 1413ق.
63
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1386ش.
64
مکارم شیرازی، ناصر، ترجمۀ قرآن، قم، دار القرآن الکریم.
65
____________ ، القواعد الفقهیه، مدرسۀ امیر المؤمنین 7، قم، 1411ق.
66
مکی عاملی، شمس الدین محمد، شهید اول، اربع رسائل کلامیه، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1422ق.
67
منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، انتشارات کتابخانۀ آیت الله مرعشی، قم، 1403ق.
68
موسوی خمینی، سید روح الله، الرسائل العشرة، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؟ق؟، قم، 1420ق.
69
نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی، قم، 1416ق.
70
نورى، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، مؤسسۀ آل البیت:، قم، 1408ق.
71
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیلی بر رابطۀ ریشهشناسی تاریخی مصلحت و چندمعنایی «رزق» در صحیفۀ سجادیه
«رزق» در نگرش عرفی و کاربردهای روزمرۀ خود به مفهوم امور مادی است که عاید انسان میشود. در این رویکرد، بیش و کمِ روزی نیز با مصلحت خداوند گره میخورد، بدینسان که او هر که را بخواهد، مطابق مصلحت خویش روزیِ بیشتری میبخشد. این امر، شبهاتی را دربارۀ چگونگی تقسیم روزی برای هر فرد در اذهان القا میکند. از این رو، تشریح مفهوم مصلحت نزد عموم از دیرباز و شناخت ریشۀ آن در زبانهای باستان و زبان عرب، برای تبیین دقیقتر رابطۀ معنای عرفی آن با تقسیم روزی به بندگان راهگشا خواهد بود. از دیگر سو، بررسی موارد کاربرد «رزق» در متون دینی اسلام نیز برای ایضاح رابطۀ یادشده، نافع مینماید. از جملۀ این متون میتوان به صحیفۀ سجادیه اشاره کرد که در قالب دعا، طیف گستردهای از معانی، شامل امور مادی و معنوی گوناگونی را برای «رزق» در بافتهای مختلف و با همآیندهای متفاوت، به کار برده است. از این رو، در پژوهش حاضر، ابتدا مفهوم عرفی مصلحت با تکیه بر روش ریشهشناسی تاریخی این کلمه بازخوانی شده، سپس به رابطۀ میان معانی گوناگون رزق در صحیفۀ سجادیه و مصلحت خداوند در تقسیم آن با روش توصیفی _ تحلیلی پرداختهایم. یافتههای این پژوهش، بر این امر اذعان دارد که مصلحت الهی در تقسیم روزی، یعنی خداوند انواع و مصادیق مختلف و متعدد رزق را برای ارتقای بندگان به موقعیت بالاتر به ایشان اعطا مینماید و با لحاظ شرایط، یک مصداق از آن که لزوماً مادی نیست، جایگزین مصداق دیگر میشود تا نیل به تعالی برای فرد موردنظر محقق گردد.
https://mishkat.islamic-rf.ir/article_103880_b4b1b87f7d375d5e254abfe4ddabcf72.pdf
2019-11-22
25
48
تقدیر رزق
مصلحت الهی
رزق معنوی
رابطۀ رزق و مصلحت
صحیفۀ سجادیه
محمد
شعبانپور
drm.shabanpoor@gmail.com
1
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی تهران دهکده المپیک
AUTHOR
فرشته
کوئینی
f.kuini@gmail.com
2
دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی
AUTHOR
زهرا
بشارتی
mrs.besharati@yahoo.com
3
دانش آموخته دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی مدرس دانشگاه علامه طباطبایی
AUTHOR
ابن فارس، احمدبن فارس، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، چاپ اول، 1404ق.
1
ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، تحقیق جمال الدین میردامادی، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.
2
انصاریان، حسین، شرح وتفسیر صحیفۀ سجادیه، دار العرفان، قم، چاپ چهارم، 1389ش.
3
بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، ترجمۀ رضا مهیار، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، 1375ش.
4
جرجانی، ابوالمحاسن حسین بن حسن، جلاء الاذهان و جلاء الاحزان، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1377ش.
5
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیه، تحقیق احمدعبدالغفور عطار، دار العلم للملایین، بیروت، 1407ق.
6
حبوباتی، سیّد رضا، شرح دعای مکارم الاخلاق، اسلامیه، تهران، چاپ اول، 1384ش.
7
حسینی زبیدی، محمدمرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی هلالی وعلی شیری، دار الفکر، بیروت، چاپ اول، 1414ق.
8
دهخدا، علی اکبر، لغتنامۀ دهخدا، مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول، 1377ش.
9
دهقان چاچکامی، حمید، جایگاه مصلحت در قانونگذاری کیفری ایران، بوستان کتاب، قم، چاپ اول، 1390ش.
10
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، دار القلم، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
11
صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغه، تحقیق محمدحسن آلیاسین، عالم الکتب، بیروت، 1414ق.
12
طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ترجمۀ سیدمحمد باقر موسوى همدانى، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرّسین، قم، چاپ پنجم، 1417ق.
13
طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینی اشکوری، انتشارات مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش.
14
طوسی، محمدبن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1406ق.
15
طیب حسینی، سید محمود، چندمعنایی در قرآن کریم؛ درآمدی بر توسعه در دلالتهای قرآنی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، چاپ اول، 1389ش.
16
عسکری، ابوهلال، الفروق فی اللغه، دار الآفاق الجدیده، بیروت، 1400ق.
17
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، نشر هجرت، قم، چاپ دوم، 1409ق.
18
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، دار الکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول، 1415ق.
19
فیض الاسلام اصفهانی، علی نقی، ترجمه و شرح صحیفۀ سجادیه، تحقیق عبدالکریم افشاری زنجانی، نشر فقیه، تهران، چاپ دوم، 1376ش.
20
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، دار الهجره، بیروت، چاپ اول، 1414ق.
21
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، 1368ش.
22
ممدوحی، حسن، شهود و شناخت، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، 1388ش.
23
واعظی، میرزا محمد، «تأملی در قاعدهانگاری اولویت دفع مفسده از جلب منفعت»، فقه و اصول، سال چهل و هشتم، شمارۀ پیاپی ١٠6، پاییز 1395.
24
Gelb,I.J.Glassary of Old Akkadian Chicago, University of ChicagoCostaz(1957)
25
Gesenius, William, A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ed. F.A. Brown, Oxford(1939)
26
Jastrow, Marcus, A Dictionary of the Targumim, London/New York (1903)
27
Lane, Edward William, Arabic-English Lexicon, Entekhab, Qum, Iran,( 2015), 4 volumes
28
Leslau, Wolf, Comparative Dictionary of Geez, Otto Harrassowitz &Wiesbaden
29
Louis, Dictionarie Syriaque-Francais/Syriac-English Dictionary,Beirut Dar El-Machreq(2002)
30
ORIGINAL_ARTICLE
در جستجوی «کتاب التفسیر» حسن بن محبوب
از جملۀ میراث کهن تفسیر روایی شیعه، کتاب التفسیر راوی سرشناس، حسن بن محبوب است. او در قرن دوم و سوم هجری در شهر کوفه میزیسته، از اصحاب امام کاظم؟ع؟، امام رضا؟ع؟ و امام جواد؟ع؟ بوده، در نگاه برخی بزرگان حدیثی از اصحاب اجماع به شمار میآید. با توجه به گزارشهای رجالیون و تراجمنگاران، کتاب تفسیر ابن محبوب تا قرن چهارم وجود و شهرت داشته، اما با گذر زمان رو به فراموشی رفته و اکنون اثری از آن بر جای نمانده است. پژوهۀ حاضر به بازیابی کتاب التفسیر ابن محبوب بر اساس احادیث موجود در تفاسیر روایی شیعه پرداخته و نتایج به دست آمده ضمن تأیید اصالت چنین کتابی، حاکی از آن است که اثر تفسیری ابن محبوب هم برخوردار از جامعیت و اعتبار بالا و هم دربرگیرندۀ معارفی گسترده در حوزۀ عترتشناسی، فقه الاحکام قرآنی، قصص قرآن و هستیشناسی بوده است.
https://mishkat.islamic-rf.ir/article_103882_9b6a100c52071f19e76c2c526f760120.pdf
2019-11-22
49
75
حسن بن محبوب
روایات تفسیری
کتاب التفسیر
تفاسیر امامیه
اعتبارسنجی روایات
علی
راد
ali.rad@ut.ac.ir
1
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران
AUTHOR
سعید
عزیزی
saeedazizi24@gmail.com
2
دانشجوی دکتری دانشگاه تهران _ پردیس فارابی
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم.
1
آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعة إلى تصانیف الشیعه، اسماعیلیان، قم، 1408ق.
2
ابن بابویه، محمدبن علی (شیخ صدوق)، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، چاپ دوم، 1376ش.
3
ابن داود حلی، حسن بن علی، الرجال، دانشگاه تهران، تهران، 1383ش.
4
ابن شهر آشوب، محمد بن على، معالم العلماء، منشورات المطبعة الحیدریه، نجف اشرف، 1380ق.
5
ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، اساطیر، تهران، 1381ش.
6
امین، سید محسن، أعیان الشیعه، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، 1406ق.
7
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، مؤسسۀ بعثت، قم، 1374ش.
8
برقی، احمد بن ابیعبدالله، رجال البرقی، دانشگاه تهران، تهران، 1383ش.
9
بهبودی، محمدباقر، «حسن بن محبوب کوفی»،نشریه کاوشی نو در فقه، شمارۀ 11 و 12، 1376ش، ص 409_ 419.
10
حسینی استرآبادی، سید شرف الدین علی، تأویل الآیات الظاهرةفی فضائل العترة الطاهره، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، 1409ق.
11
حسینی جلالی، محمد حسین، فهرس التراث، تحقیق محمدجواد حسینی جلالی، دلیل ما، قم، 1422ق.
12
حلی، حسن بن یوسف، رجال علامه حلی (خلاصه)، دار الذخائر، قم، 1411ق.
13
خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، مرکز نشر آثار شیعه، قم، 1410ق.
14
راد، علی، «شیوههای بازیابی میراث مفقود اسلامی: معرفی کتاب کتب التراث بین الحوادث و الانبعاث»، آینۀ پژوهش، شمارۀ 101، 1385ش، ص 76-87.
15
____________ ، «گونه شناسی احادیث تفسیری؛ از نظریه تا تطبیق»، تفسیر اهل بیت، شمارۀ اول، 1393ش، ص 6-34 .
16
____________ ، سید علیرضا حسینی و مرضیه جمالی، «بازیابی روایات کتاب التفسیر علی بن ابی حمزه بطائنی»، اندیشۀ حدیث، شمارۀ 16، 1392ش، ص187-215.
17
____________ ، نجمه کمالی نیا، «در جستجوی تفسیر القرآن یونس بن عبدالرحمن»، تفسیر اهل بیت، سال دوم، شمارۀ 2، 1393ش، ص 26-48.
18
زارعى کریانى، محمد، «جستجویی در ترجمۀ حسن بن محبوب»، علوم حدیث، شمارۀ 6، 1376ش، ص 232-244.
19
سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، مؤسسۀ امام صادق؟ع؟، قم، 1418 ق.
20
طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، چاپ دوم، 1417ق.
21
طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق سیدحسن خرسان، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
22
____________ ، اختیار معرفة الرجال، دانشگاه مشهد، مشهد، 1348ش.
23
____________ ، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1390ق.
24
____________ ، الفهرست، المکتبة المرتضویه، نجف، بیتا.
25
____________ ، رجال الشیخ الطوسی، حیدریه، نجف، 1381ق.
26
عروسی الحویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، اسماعیلیان، قم، چاپ چهارم، 1415ق.
27
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، المطبعة العلمیه، تهران، 1380ق.
28
فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الارشاد الاسلامی، تهران، 1410ق.
29
فیض کاشانی، ملامحسن، الوافی، کتابخانۀ امیرالمؤمنین علی؟ع؟، اصفهان، 1406ق.
30
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمّی، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، 1404ق.
31
قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1368ش.
32
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الحدیث، قم، 1429ق.
33
گرامی، سیدمحمد هادی، نخستین اندیشههای حدیثی شیعه: رویکردها، گفتمانها، انگارهها و جریانها،دانشگاه امام صادق؟ع؟، تهران، 1396ش.
34
مازندرانى، محمد هادى بن محمد صالح، شرح الکافی- الأصول و الروضه، المکتبة الإسلامیه، تهران، 1382ق.
35
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
36
____________ ، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تصحیح حسین موسوى کرمانى و علىپناه اشتهاردى، مؤسسۀ فرهنگى اسلامى کوشانبور، قم، چاپ دوم، 1070ق.
37
____________ ، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم، 1404ق.
38
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، جامعۀ مدرّسین، قم، 1407ق.
39
ORIGINAL_ARTICLE
نگرشی به تبیین مفهوم «ورود» به جهنّم با رویکردی بر آیات 71 و 72 سورۀ مریم
سیمایی که تعابیر قرآن کریم از حالات روحی و روانی انسانها در هنگام ورود به بهشت یا جهنّم تصویر کرده است، نشاندهندۀ تناسب و هماهنگی لفظ و معنا در تبیین جلوههای جزا و مکافات عمل افراد است. مفاد آیات 71 و 72 سورۀ مریم از چگونگی «ورود» همۀ انسانها اعم از کافر و مؤمن به جهنّم حکایت دارد، که پرهیزکاران نجات مییابند و ناپاکان در آن باقی میمانند. برخی نیز با تبیین معناشناسی واژۀ «ورود» در برخی آیات قرآن در جلوۀ «حضور و اشراف»، آن را قابل تعمیم به معنای واژۀ «وارِدُها» در سورۀ مریم دانسته و ورود همگانی به جهنّم را منتفی شمردهاند. برخی دیگر نیز چنین دخولی را در فضایی غیر از جهنّم متصور شدهاند. از این رو، پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفی و تحلیل آیات قرآنی، با بررسی و نقد دیدگاههای مختلف در این باره، بر معنای واژۀ «وارد» در جلوۀ «دخول» در جهنّم تأکید داشته و با بهرهگیری از دیگر آیات و روایات، آن را تبیین کرده است. یافتههای پژوهش بیانگر آن است که همۀ انسانها اعم از مؤمن و کافر وارد جهنّم میشوند، امّا هنگام ورود بهشتیان به جهنّم، آتش سوزان آن هیچ آسیبی به ایشان نمیرساند، بلکه شعلههای فروزان آتش در برابرشان سرد و گلستان میشود، سپس در امنیت کامل به بهشت درمیآیند.
https://mishkat.islamic-rf.ir/article_103884_26ca19bd3574c35815f92a0303f1f332.pdf
2019-11-22
76
95
آیههای 71 و 72 مریم
ورود به جهنّم
حضور و اشراف
مؤمنان
آیات مشکل
مسعود
اقبالی
masood.eghbali89@gmail.com
1
دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
LEAD_AUTHOR
محمد مهدی
مرادی
mahdi9120s@gmail.com
2
دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
AUTHOR
قرآن کریم، ترجمۀ محمد مهدی فولادوند.
1
ابن عاشور، محمد طاهر، تفسیر التحریر و التنویر، دار التونسیه، تونس، 1387.
2
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تحقیق جمالالدین میردامادى، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ سوم، 1414.
3
اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فی تفسیر القرآن، دار الفکر، بیروت،1422.
4
بستانى، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدى، ترجمۀ رضا مهیار، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، 1375.
5
ثعلبی، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1422.
6
جفرى، آرتور، واژههاى دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدرهاى، انتشارات توس، تهران، چاپ دوم، 1385 .
7
جوهری، ابو نصر اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ چهارم، 1407.
8
حسینى همدانى، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تحقیق محمدباقر بهبودى، انتشارات لطفی، تهران، 1404.
9
حقی بُروسوی، اسماعیل بن مصطفى، تفسیر روح البیان، دار الفکر، بیروت، بیتا.
10
راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، ترجمۀ غلامرضا خسروى حسینى، نشر مرتضوی، تهران، 1369 .
11
زینالدین رازى، محمد بن ابىبکر، پرسش و پاسخهاى قرآنى، ترجمۀ مسائل الرازى، ترجمه و تصحیح محمدرضا غیاثى کرمانى، نورگستر، قم، 1380 .
12
سمرقندی، نصر بن محمد، بحر العلوم، بیجا، بی تا.
13
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1417.
14
طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372.
15
طریحی، فخرالدین، مجمعالبحرین، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375.
16
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بیتا.
17
طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، 1369.
18
علم الهدی، علی بن حسین، أمالی المرتضی، دار الفکر العربی، قاهره، 1998.
19
فیض کاشانی، ملا محسن، الأصفی فی تفسیر القرآن، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1418.
20
فیومی، ابو العباس احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، المکتبة العلمیه، بیروت، بیتا.
21
قرائتى، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، تهران، 1388.
22
قرشى بنایى، علىاکبر، تفسیر احسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران، چاپ دوم، 1375.
23
____________ ، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ ششم، 1412 .
24
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1364.
25
گنابادی، سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العباده، مؤسسة الأعلمی، بیروت، 1408.
26
مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، تحقیق جمعى از محققان، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403 .
27
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، چاپ اول، 1393.
28
مغنیه، محمدجواد، تفسیر کاشف، ترجمۀ موسى دانش، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم)، قم، 1378 .
29
مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ دهم، 1371 .
30
ORIGINAL_ARTICLE
بازکاوی مفهوم واژههای «عُسر» و «یُسر» در قرآن با رویکرد منطق «تقابل» دوگانه
عنصر تقابل دوگانه یکی از مباحث بنیادین در زبانشناسی است که ساختارگرایان و پساساختارگرایان در مطالعات نقد معاصر ادبی برای تحلیل معنای دو ضد، از آن استمداد میجویند. آنچه در این پژوهش به عنوان گزینشی برای تحلیل و بازشناسی تقابلی مورد نظر است، دو واژۀ «عسر» و «یسر» بر اساس آیاتی است که این دو واژه در مجاورت هم قرار گرفتهاند. پژوهش حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی و گاه تفسیری، به بازکاوی مفهوم این واژگان بر اساس رابطۀ تقابل دوگانه پرداخته، گویای این است که خداوند برای تبیین بسیاری از مفاهیم دینی، از تقابل دوگانه بهره جسته و از این طریق، ضمن ملموس ساختن این مفاهیم، درک و پذیرش آنها را برای مخاطب آسانتر نموده است. کاربرد واژگان مذکور بیشتر در مفهوم گشایش کارها و امیدبخشی به کار رفته است. این دو واژه، از جمله واژگان نویدبخش قرآن کریم به شمار میروند که به انسان آرامش بخشیده، او را به سربلندی و سعادت امیدوار میسازند.
https://mishkat.islamic-rf.ir/article_103886_2e7ead56eff4c767571bb121a5fd8122.pdf
2019-11-22
96
121
قرآن
ساختارگرایی
تقابل دوگانه
عُسر
یُسر
مهین
حاجی زاده
hajizadeh@azaruniv.ac.ir
1
دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
AUTHOR
رعنا
فرهادی
farhadirana95@gmail.com
2
دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
AUTHOR
قرآن کریم، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی و بهاءالدین خرمشاهی.
1
ابن سیده، ابی الحسن، المحکم و محیط الاعظم، تحقیق عبد الحمید الهنداوی، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1421ق.
2
ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، دار الفکر، قم، 1979م.
3
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، 1414ق.
4
احمدی، بابک، ساختار و تأویل متن(شالودهشکنی و هرمنوتیک)، نشر مرکز، تهران، 1370ش.
5
اسکولز، رابرت، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، نشر آگاه، تهران، 1379ش.
6
ابو حیان اندلسی، محمد بن یوسف، تفسیر البحر المحیط، تحقیق و تعلیق عادل عبدالموجود و علی محمد معوض، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1993م.
7
بحرانی، هاشم، ترجمۀ تفسیر روایی البرهان، ترجمۀ رضا ناظمیان، علی گنجیان و صادق خورشا، کتاب صبح با همکاری نهاد کتابخانههای عمومی کشور، تهران، چاپ دوم، 1389ش.
8
بروجردی، ابراهیم، تفسیر جامع، نشر جلیل، تهران، 1380ش.
9
بهرام پور، ابوالفضل، تفسیر مبین، نشر آوای قرآن، قم، چاپ سوم، 1391ش.
10
11.تنوخی، محسن بن علی، الفرج بعد الشدّه، تحقیق عبود الشالجی، دار صادر، بیروت، 1978م.
11
12.جوادی آملی، عبدالله، تسنیم (تفسیر قرآن کریم)، تحقیق و تنظیم حیدر علی ایوبی، حسین اشرفی و محمد فراهانی، مرکز نشر اِسراء، قم، چاپ چهارم، 1390ش.
12
13.داد، سیما، فرهنگ اصطلاحات ادبی، نشر مروارید، تهران، چاپ سوم، 1385ش.
13
14.الدرویش، محی الدین، إعراب القرآن الکریم و بیانه، الیمامة للطباعة والنشر والتوزیع، دمشق، 1415ق.
14
15.دیار البکری، حسین، تاریخ الخمیس فی أحوال أنفس النفیس، دار صادر، بیروت، بیتا.
15
16.رازینی، علی، پژوهشی پیرامون مفردات قرآن، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، تهران،1386ش.
16
17.راغب اصفهانی، حسین بن محمد،المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، دارالقلم _ الدارالشامیه، بیروت _ دمشق، 2009م.
17
الزبیر، محمد، سجل أسماء العرب، جامعة السلطان قابوس، مکتبة لبنان، 1991م.
18
زجاج، ابی اسحاق، معانی القرآن و اعرابه، شرح و تحقیق عبدالجلیل عبده شلبی، عالم الکتب، بیروت، 1988م.
19
طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیه، قم، چاپ بیست و پنجم، 1374ش؛ چاپ بیست و ششم، 1387ش.
20
طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمۀ علی کرمی، انتشارات فراهانی، تهران، 1380ش.
21
طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، مکتبة المرتضویه، تهران، 1375ش.
22
طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، مؤسسۀ جهانی سبطین، قم، 1421ق ]ناشر چاپی: کتابفروشی اسلام؛ ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانهای فاطمیۀ اصفهان[.
23
عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، نشر صدوق، تهران، 1365ش.
24
عضیمه، محمد عبدالخالق، دراسات لأسلوب القرآن الکریم، دار الحدیث، قاهره، بیتا.
25
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، مؤسسة البعثه، قم، 1421ق.
26
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، گردآورنده: محسن آل عصفور، دار الهجره، قم، 1409ق.
27
فیومی، احمدبنمحمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، دار الهجره، قم، 1414ق.
28
قرائتی، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تهران، چاپ پنجم، 1389ش.
29
فیض کاشانی، مولی محسن، کتاب الصافی فی تفسیر القرآن، تحقیق سید حسن حسینی امینی، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1419ق.
30
فرات کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمد الکاظم، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، 2001م.
31
مجمع اللغة العربیة (بدون مؤلف)، المعجم الوسیط، مکتبة الشروق الدولیه، قاهره، چاپ چهارم، 2004م.
32
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1368ش.
33
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دار الکتب العلمیه، قم، چاپ نهم، 1371ش.
34
میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، به اهتمام علی اصغر حکمت، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1371ش.
35
نوفل، عبدالرزاق، الإعجاز العددی للقرآن الکریم، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ پنجم، 1987م.
36
نوریس، کریستوفر، شالودهشکنی، ترجمۀ پیام یزدانجو، نشر شیرازه، تهران، 1380ش.
37
ویلم برتنز، یوهانس، نظریۀ ادبی، ترجمۀ فرزان سجودی، نشر آهنگ دیگر، تهران، 1382ش.
38
هارلند، ریچارد،ابرساختگرایی (فلسفۀ ساختگرایی و پساساختگرایی)، ترجمۀ فرزان سجودی، انتشارات سورۀ مهر، تهران، 1380ش.
39
مقالات
40
خورشا، صادق و دیگران، «ساختار شکل گیری معنا در سورۀ کافرون به مثابۀ اثر ادبی از دیدگاه نظریۀ ساختارگرایی»، دوفصلنامۀ پژوهشهای ترجمه در زبان و ادبیات عربی، سال ششم، شمارۀ 15، 1395ش.
41
عبیدی نیا، محمد امیر و علی دلائی میلان، «بررسی تقابلهای دوگانه در ساختار حدیقه سنایی»، فصلنامۀ علمی _ پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 13، 1388ش.
42
کوپال، عطاءالله، «چالشی بر چیرگی بیچون و چرای حقیقت در مکتب ساختارگرایی»، فصلنامۀ هنر و تمدن شرق، شمارۀ 7، 1394ش.
43
موسوی لر، اشرف السادات و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی تقابلهای دوتایی سورۀ مبارکۀ اللیل با رنگهای کتیبه آن و نتهای مربوطه»، کنفرانس بین المللی نوآوری در علوم و تکنولوژی، 1395ش.
44
ORIGINAL_ARTICLE
معناشناسی وجه الله در قرآن کریم از منظر آیتالله جوادی آملی
اصطلاح «وجه» در قرآن کریم در لایههای متعددی از معنا بهکار رفته است که در بالاترین لایۀ آن به «الله» اِسناد داده شده است. درک صحیح از معنای «وجه الله»، همانند دیگر اسماء و صفات الهی، نقش بسزایی در ایجاد اعتقاد توحیدی صحیح نسبت به خداوند داشته، جهل نسبت به فهم آن باعث خطای در اعتقاد و آلوده شدن به شرک در باور و عمل خواهد شد، به گونهای که برخی از مفسّران با تکیه بر ظواهر و جمود بر الفاظ آیات، تفسیر مادّی و جسمانی از وجه الله داشتهاند. گروهى نیز در تفسیر اینگونه آیات توقف کرده و گروه دیگر آن را به ذات خداوند، صفات او، جهت و رضایت الهی و نیز به انبیا و حجتهای الهی تأویل بردهاند. این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی به معناشناسی وجه الله از منظر آیت الله جوادی آملی و بررسی ادله و شواهد این دیدگاه و وجوه امتیاز و اشتراک آن با دیگر نظریات میپردازد. از منظر ایشان، ذات خداوند من حیث هو ذات، مشهود و معروف احدی از مخلوقات نبوده تا آیۀ (فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ) بر آن دلالت کند و نیز توهّم فنا و نابودی هم در آن مقام راه ندارد تا بخواهد مورد استثناء در (کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ) واقع شود. بنابراین، وجه الله به معنای صفات فعلی و ظهورات خداوند است که بالاترین مصادیق آن به وجود انبیا و معصومین؟عهم؟ اختصاص مییابد.
https://mishkat.islamic-rf.ir/article_103912_6ff20cd17c19816d6aae496697461c6b.pdf
2019-11-22
122
143
وجه
انبیا و معصومین
وجه الله
ظهورات خداوند
جوادی آملی
جواد
صیدانلو
javadhafez66@gmail.com
1
سطح 3 حوزۀ علمیه، دانشجوی دکتری کلام امامیه، دانشگاه قرآن و حدیث قم
LEAD_AUTHOR
محمد
کرمینیا
karaminia.mohmmad@yahoo.com
2
دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه کاشان
AUTHOR
قرآن کریم.
1
نهج البلاغه.
2
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، التوحید، نشر عروج، قم، چاپ دوم، 1382ش.
3
ابن عاشور، محمدبن طاهر، التحریر و التنویر، مؤسسة التاریخ، بیروت، چاپ اول، 1420ق.
4
اللهبداشتی، علی، «بررسی تطبیقی مبانی اندیشه سلفیه، از نگاهی دیگر»، میقات حج، دوره 21، شمارۀ 83، 1392ش.
5
آلوسی، محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.
6
بروسوی، اسماعیل حقی، تفسیر روح البیان، دار الفکر، چاپ اول، بیروت، بیتا.
7
جوادی آملی، عبدالله ، رحیق مختوم، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1384ش.
8
_ــــــــــــــــــــــــــــــ، صهبایحج، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1383ش.
9
_ــــــــــــــــــــــــــــــ، علی؟ع؟ مظهر اسمای حسنای الهی، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1380ش.
10
ــــــــــــــــــــــــــــــ، فلسفۀ صدرا، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1386ش.
11
ــــــــــــــــــــــــــــــ، مبادی اخلاق در قرآن، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1385ش.
12
ــــــــــــــــــــــــــــــ، معاد در قرآن، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1384ش.
13
ــــــــــــــــــــــــــــــ، تحریر تمهید القواعد، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1382ش.
14
ــــــــــــــــــــــــــــــ، تفسیر تسنیم، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1386ش.
15
حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشرى، انتشارات میقات، تهران، چاپ اول، 1363 ش.
16
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، نشر معراج، چاپ دوم، 1383ش.
17
صفی علیشاه، حسن بن محمد باقر، تفسیر صفى، نشر منوچهرى، تهران، 1378 ش.
18
طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، نشر میزان، چاپ دوم، تهران، 1388ش.
19
طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، نشر مرتضی، مشهد، 1403ق.
20
طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، انتشارات فراهانى، تهران، 1360ش.
21
طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربى، بیروت، چاپ اول، 1375ش.
22
طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، نشر اسلام، تهران، 1378 ش.
23
غیاثی کرمانی، محمدرضا، لغتنامه قرآن کریم؛ نگاهی نو به نثر طوبی، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی؟ع؟، قم، چاپ اول، 1389ش.
24
فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، بیتا.
25
قرشى، سید علىاکبر، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ ششم، 1371ش.
26
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، نشر میزان، چاپ دوم، 1382ش.
27
مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، نشر ثقلین، چاپ دوم، 1383ش.
28
نفیسی، میرزا علیاکبر خان، ناظم الاطباء، انتشارات سمت، چاپ دوم، 1384ش.
29