بررسی واکنش مخالفان اوامر و نواهی مقرون به وعده‌های الهی در قرآن

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 تفسیر و علوم قرآن. دانشکده علوم و معارف قرآن کریم مشهد

2 دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی مشهد

چکیده

اوامر و نواهی بسیاری در قرآن همراه با وعده یا وعید آمده که در شماری از این آیات، به مخالفت افراد با این دستورات نیز اشاره شده ‌است. این پژوهش با شیوۀ توصیفی _ تحلیلی ویژگی‌های منجر به مخالفت با اوامر و نواهی الهی را استخراج کرده و آن‌ها را در چهار دستۀ عامل شناختی، عامل رفتاری، عامل عاطفی- انگیزشی و ترکیبی از سه عامل (سه‌بُعدی) قرار داده است. پس از پردازش و تحلیل عوامل، مشخص شد که ویژگی‌های شناختی کمترین فراوانی، و عوامل رفتاری و در مرحلۀ بعد عاطفی- انگیزشی، بیشترین فراوانی را در میان علل مخالفت داشته‌اند. بر این اساس، دلیل اصلی مخالفت با دستورات و وعده‌های الهی نه در مرتبۀ شناخت و علم، بلکه در مرحلۀ رفتار و تنظیم صحیح عواطف و انگیزه‌هاست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Examining Opponents' Reaction to Divine promises’ Commands and Prohibitions in the Qur'an

نویسندگان [English]

  • Fazeli Qudsiyeh 1
  • Elaheh Shahpasand 2
1 Interpretation and sciences of the Quran. Faculty of Holy Quran Sciences and Education, Mashhad
2 Associate Professor University of Science and Education of the Holy Quran, Faculty of Quranic Sciences in Mashhad
چکیده [English]

Many commandments and prohibitions are mentioned in the Qur'an along with promises, and some of these verses mentioned to people opposition to these commands. This descriptive-analytical study extracted the characteristics that lead to opposition to divine commands and prohibitions and classified them in four categories: cognitive factor, behavioral factor, emotional-motivational factor and a combination of these three (three-dimensional) factors. After processing and analyzing these factors, it became clear that cognitive characteristics had the lowest frequency, and behavioral factors, and then emotional-motivational factors, had the highest frequency among the causes of opposition. Therefore, the main reason for opposition to divine commands and promises do not come from cognition and knowledge, but from behavior and proper regulation of emotions and motivations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine Commands
  • Opponents' Reaction
  • Promise
  • Emotional-Motivational Factor
  • Cognitive Factor
  • Behavioral Factor
  1. قرآن کریم، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی.
  2. آل‏غازى، عبدالقادر، بیان المعانی، مطبعة الترقی، دمشق، 1382ق.
  3. ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، جامعۀ مدرّسین، قم، 1363ش.
  4. ابن‌عاشور، محمدطاهر، التحریر والتنویر، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، 1420ق.
  5. ابن‌عطیه، عبدالحق، المحرر الوجیز، تحقیق عبدالسلام محمد، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1422ق.
  6. ابن‌فارس، ابوالحسین، معجم مقاییس اللغه، دار الفکر، بیروت، 1399ق.
  7. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار الفکر، بیروت، 1414ق.
  8. ابوالفتوح رازى، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، تصحیح و تحقیق محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوی، 1408ق.
  9. اسماعیلی‌زاده، عباس و محمدمهدی آجیلیان‌مافوق، «پژوهشی در بازیابی مصادیق «الذین فی قلوبهم مرض» در قرآن کریم»، آموزه‌های قرآنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شمارۀ 12، 1389ش، ص 51_ 72.
  10. اشکوری، محمد بن على، تفسیر شریف لاهیجى، دفتر نشر داد، تهران، 1373ش.
  11. ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمۀ احمد آرام، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1361ش.
  12. ایزوتسو، توشیهیکو، مفاهیم اخلاقی _ دینی در قرآن، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، فروزان روز، تهران، 1394ش.
  13. بحرانى، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، مؤسسة البعثه، قم، 1415ق.
  14. بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل، دارإحیاء التراث العربی، بیروت، 1418ق.
  15. ثعالبى، عبدالرحمن، الجواهر الحسان، دارإحیاء التراث العربی، بیروت، 1418ق.
  16. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، دار العلم للملایین، بیروت، 1404ق.
  17. خسروانى، علیرضا، تفسیر خسروى، کتاب‌فروشى اسلامیه، تهران، 1390ق.
  18. خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنى للقرآن، دار الفکر العربی، بیروت، 1424ق.
  19. دهقان‌سیمکانی، رحیم، «چالش عمده در تربیت الگویی (تقلید کورکورانه) و راه برون‌رفت از آن»، پژوهشنامۀ تربیت تبلیغی، شمارۀ 2، 1392ش، ص83_ 104.
  20. دینورى، عبدالله، تفسیر ابن وهب، دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، بیروت، 1424ق.
  21. راغب‌ اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، دار الشامیه، بیروت، 1412ق.
  22. زحیلى، وهبه، التفسیر المنیر، دار الفکر، دمشق، 1411ق.
  23. زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف، دار الکتاب العربی، بیروت، 1407ق.
  24. زید بن على بن الحسین ؟ع؟، تفسیر الشهید زید بن على المسمى تفسیر غریب القرآن، الدار العالمیه، بیروت، 1412ق.
  25. سبزوارى، محمد، الجدید فى تفسیر القرآن المجید، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، 1406ق.
  26. صادقى‌تهرانى، محمد، الفرقان، فرهنگ اسلامى، قم، 1406ق.
  27. صدیق‏حسن‏خان، فتح البیان، دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، بیروت، 1420ق.
  28. صنعانى، عبدالرزاق بن همام، تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق، دار المعرفه، بیروت، 1411ق.
  29. طالقانى، محمود، پرتوى از قرآن، شرکت سهامى انتشار، تهران، 1362ش.
  30. طباطبایى، سیدمحمدحسین، المیزان، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1390ق.
  31. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان، ناصرخسرو، تهران، 1372ش.
  32. طبرسى، فضل بن حسن ، تفسیر جوامع الجامع، مرکز مدیریت حوزۀ علمیه، قم، 1412ق.
  33. طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان، دار المعرفه، بیروت، 1412ق.
  34. طریحى، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تصحیح احمد حسینی اشکوری، مرتضوی، تهران، 1375ش.
  35. طوسى، محمد بن حسن، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1409ق.
  36. طیب، سیدعبدالحسین، اطیب البیان، انتشارات اسلام، تهران، 1369ش.
  37. طیب‌حسینی، سیدمحمود، «معنا شناسی اساطیر در قرآن کریم»، علوم قرآن و حدیث، شمارۀ 85، 1389ش، ص153_ 174.
  38. عاملى، ابراهیم، تفسیر عاملى، کتاب‌فروشى صدوق، تهران، 1360ش.
  39. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، هجرت، قم، 1409ق.
  40. فضل‌الله، محمدحسین، من وحى القرآن، دار الملاک، بیروت، 1419ق.
  41. فیّومی، احمدبن محمد، المصباح المنیر، دار الکتب العلمیه، بیروت، بی‌تا.
  42. قرائتى، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن، تهران، 1388ش.
  43. قرضاوى، یوسف، قرآن منشور زندگى، ترجمۀ عبدالعزیز سلیمی، احسان، تهران، 1382ش.
  44. قطب، سید، فی ظلال القرآن، دار الشروق، بیروت، 1425ق.
  45. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، دار الکتاب، قم، 1363ش.
  46. کاشانى، فتح‏الله، منهج الصادقین، کتاب‌فروشى اسلامیه، تهران، 1336ش.
  47. کلانترى، الیاس، مختصر المیزان فی تفسیر القرآن، اسوه، تهران، 1421ق.
  48. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1407 ق.
  49. مراغى، احمد مصطفى، تفسیر المراغى، دار الفکر، بیروت، بی‌تا.
  50. مصطفوى، حسن، التحقیق، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1368ش.
  51. مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، دار الکتاب الإسلامی، قم، 1424ق.
  52. مغنیه، محمدجواد ، التفسیر المبین، دار الکتاب الإسلامی، قم، 1425ق.
  53. مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1423ق
  54. مکارم‌شیرازى، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1371ش.
  55. مکارم‌شیرازى، ناصر ، اخلاق در قرآن، مدرسة الإمام علی بن ابی‌طالب؟ع؟، قم، 1377ش.
  56. نجفی، محمدجواد و دیگران، «بررسی تحریف تورات از نگاه قرآن کریم»، تفسیرپژوهی، سال چهارم، شمارۀ 7، 1396ش، ص141_ 163.
  57. نسفى، عبدالله بن احمد، مدارک التنزیل، دار النفائس، بیروت، 1416ق.
  58. هاشمى‌رفسنجانى، علی‌اکبر، تفسیر راهنما، بوستان کتاب، قم، 1386ش.
  59. هیئت مؤلفان، روان‌شناسی عمومی، دانشگاه پیام نور، تهران، 1386ش.