نظریۀ قرآنی «سلامت قلب» و طب‌اِنگاری اخلاق

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی. جامعه المصطفی العالمیه. نمایندگی خراسان

چکیده

یکی از جریان‌های مهم در اخلاق‌پژوهی در تمدن اسلامی، طب‌انگاری اخلاق است. در منشأ پیدایش این جریان می‌توان به تأثیرپذیری اخلاق‌پژوهان از سنت تفسیری اشاره کرد. دانشمندان علم اخلاق با الهام گرفتن از مفاهیم قرآنی، مانند بیماری و سلامت قلب، فضائل و رذائل اخلاقی را با انگارۀ بیماری و سلامت بررسی کرده‌اند. قرائن مؤید این نظریه که در این نوشتار واکاوی شده، با بررسی معانی و وجوه «قلب» و «بیماری» و نیز تعیین مصادیق بیماری قلب در تفاسیر آیات دوازده‌گانۀ «فی قلوبهم مرض» قابل ردیابی است. مفسران با ذکر دلایل اینکه چرا قرآن از کلمۀ «مرض» در این آیات استفاده کرده است، به ایجاد انگارۀ طبی یا مدل پزشکی در تحلیل بیماری‌های اخلاقی و فکری کمک کرده‌اند. این امر می‌تواند در نهایت به ایدۀ نظریۀ قرآنی سلامت بینجامد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Qur'anic Theory of "Heart Health" and Knowing Ethics as a Medicine

نویسنده [English]

  • Saeedeh Fakhar Noghani
Assistant Professor, Al-Mustafa International University
چکیده [English]

One of the important issues in research ethics in Islamic civilization, is knowing ethics as medicine. The origin of this trend can be considered as the influence of interpretive tradition on the ethicists. Inspired by Qur'anic concepts such as sickness and heart health, ethicists have studied moral virtues and vices with the sickness and health concept. Evidence for this theory, which has been examined in this article, can be traced by examining the meanings and aspects of "heart" and "sickness" as well as determining instances of heart sickness in the interpretations of the twelve verses "There is a sickness in their hearts". The commentators have helped to create a medical idea or medical model in the analysis of moral and intellectual sickness by mentioning the reasons why the Qur'an uses the word "sickness" in these verses. This could eventually lead to the idea of the Qur'anic health theory.This could eventually lead to the idea of a Qur'anic theory of health.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'anic theory of health
  • heart health
  • heart sickness
  • moral medicine
  • sickness

مراجع

  1. آل‏غازى، عبدالقادر، بیان المعانى، مطبعة الترقی، دمشق، 1382ق.
  2. ابن ‏جزى، محمد بن احمد، التسهیل لعلوم التنزیل، شرکة دار الأرقم بن أبی الأرقم، بیروت، 1416ق.
  3. ابن‏ جوزى، عبدالرحمن بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر، دار الکتاب العربی، بیروت، 1422ق.
  4. ابن‏ عربى، محمد بن على، رحمة من الرحمن فى تفسیر و اشارات القرآن، مطبعة نضر، دمشق، 1410ق.
  5. ابن ‏عرفه، محمد بن محمد، تفسیر ابن عرفة، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 2008م.
  6. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1404ق.
  7. ابن‏ کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 1419ق.
  8. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1419ق.
  9. ابوالسعود، محمد بن محمد، تفسیر ابى السعود (ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1983 م.
  10. ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، دار الفکر، بیروت، 1420ق.
  11. ابوزهره، محمد، زهرة التفاسیر، دار الفکر، بیروت، بی‌تا.
  12. ایجى، محمد عبدالرحمن، جامع البیان فى تفسیر القرآن، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 1424ق.
  13. بغوى، حسین بن مسعود، تفسیر البغوى المسمّى معالم التنزیل، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1420ق.
  14. بلاغى، محمدجواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، وجدانى، قم، بی‌تا.
  15. بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوى)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1418ق.
  16. تفلیسى، حبیش بن ابراهیم، وجوه قرآن، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1371ش.
  17. تیمى، یحیى بن سلام، تفسیر یحیى بن سلام التیمى البصرى القیروانى، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 1425ق.
  18. جزایرى، نعمت‏الله بن عبدالله، عقود المرجان فی تفسیر القرآن، نور وحى، قم، 1388ش.
  19. جمل، سلیمان بن عمر، الفتوحات الإلهیة بتوضیح تفسیر الجلالین للدقایق الخفیه، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 1427ق.
  20. حقى بروسوى، اسماعیل بن مصطفى، تفسیر روح البیان، دار الفکر، بیروت، بی‌تا.
  21. حیری نیشابوری، اسماعیل بن احمد، وجوه القرآن، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1422ق/ 1380ش.
  22. دادستان، پریرخ، روان‌شناسی مرضی تحولی، انتشارات سمت، تهران، 1390ش.
  23. دامغانى، حسین بن محمد، الوجوه و النظائر لالفاظ کتاب الله العزیز، تحقیق محمدحسن ابوالعزم زفیتی، جمهوریة مصر العربیة، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامیة، لجنة احیاء التراث الاسلامی، قاهره، 1416ق/ 1996م.
  24. رازی، محمد بن زکریا، طب روحانی (رساله‌ای در روان‌شناسی اخلاق)، ترجمۀ پرویز اذکانی، مؤسسۀ فرهنگی اهل قلم، 1382ش.
  25. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، دار الشامیه، بیروت، 1412ق.
  26. رضانژاد، غلامحسین، تمهید المبانى یا تفسیر کبیر بر سوره سبع المثانى، انتشارات الزهراء(ع)، تهران، 1383ش.
  27. زحیلى، وهبه، التفسیر الوسیط، دار الفکر، دمشق، 1422ق.
  28. زمخشری، محمود بن عمر، اساس البلاغه، دار صادر، بیروت، 1399ق/ 1979م.
  29. زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق.
  30. سبزوارى، محمد، ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، 1419ق.
  31. سمرقندى، نصر بن محمد، تفسیر السمرقندى المسمّى بحر العلوم، دار الفکر، بیروت، 1416ق.
  32. سید قریشی، ماریه و علی احمدپور، «سلامت معنوی نفس از دیدگاه زکریای رازی در کتاب طب روحانی»، مجلۀ پژوهش‌های اخلاقی، سال هفتم، شمارۀ 2، زمستان 1395ش.
  33. شاه‏عبدالعظیمى، حسین، تفسیر اثنى عشرى، نشر میقات، تهران، 1363ش.
  34. شعاری‌نژاد، علی اکبر، روان‌شناسی عمومی، انتشارات اطلاعات، تهران، 1390ش.
  35. شیبانى، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانى القرآن، نشر الهادى، قم، 1413ق.
  36. شیخ علوان، نعمة‏الله بن محمود، الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة: الموضحة للکلم القرآنیة و الحکم الفرقانیه، دار رکابی للنشر، قاهره، 1999م.
  37. شیخ‏زاده، محمد بن مصطفى، حاشیة محیى الدین شیخ زاده على تفسیر القاضى البیضاوى، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 1419ق.
  38. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغه، عالم الکتب، بیروت، 1414ق/ 1994م.
  39. صادقى تهرانى، محمد، البلاغ فى تفسیر القرآن بالقرآن، مکتبة محمد الصادقی الطهرانی، قم، 1419ق.
  40. صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنّه، فرهنگ اسلامى، قم، چاپ دوم، 1406ق.
  41. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم (صدرا)، بیدار، قم، چاپ دوم، 1361ش.
  42. صدیق‏حسن‏خان، محمدصدیق، فتح البیان فى مقاصد القرآن، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 1420ق.
  43. طباطبایى، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ پنجم، 1374ش.
  44. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم،1372ش.
  45. طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، دار المعرفه، بیروت، 1412ق.
  46. طریحى، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، مرتضوى، تهران، چاپ سوم، 1375ش.
  47. طوسى، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم، 1413ق.
  48. عسکرى، حسن بن عبدالله، تصحیح الوجوه و النظائر، مکتبة الثقافة الدینیه، قاهره، 1428ق.
  49. فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1420ق.
  50. فرامرز قراملکی، احد و سیده مریم حسینی، «طب‌انگاری‌ اخلاق و لوازم آن»، فصلنامۀ علمی ترویجی اخلاق، سال اول، شمارۀ 4، زمستان 1390ش، ص 73_ 87.
  51. فرامرز قراملکی، احد، «نظریۀ انسان سالم در نظام اخلاقی رازی»، انسان‌پژوهی دینی، سال هفتم، شمارۀ 24، 1389ش، ص 19_ 34.
  52. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، دار الهجره، قم، 1409ق.
  53. فضل الله، محمدحسین، من وحى القرآن، دار الملاک، بیروت، 1419ق.
  54. فیضى، ابوالفیض بن مبارک، سواطع الالهام فى تفسیر کلام الملک العلام، دار المنار، قم، 1417ق.
  55. قرشى بنابى، على‏اکبر، قاموس قرآن، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ ششم، 1371ش.
  56. قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، انتشارات ناصر خسرو ، تهران، 1364ش.
  57. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق طیب جزایری، دار الکتاب، قم، 1363ش.
  58. قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران، 1368ش.
  59. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، کتاب‌فروشى اسلامیه، تهران، 1301ش.
  60. کاشفى، حسین بن على، تفسیر حسینى (مواهب علّیه)، کتاب‌فروشى نور، سراوان، 1301ش.
  61. کرمى، محمد، التفسیر لکتاب الله المنیر، علمیه (چاپخانه)، قم، 1402ق.
  62. ماتریدى، محمد بن محمد، تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى)، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 1426ق.
  63. ماوردى، على بن محمد، النکت و العیون (تفسیر الماوردى)، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، بی‌تا.
  64. مدرّسى، محمدتقى، من هدى القرآن، دار محبی الحسین(ع)، تهران، 1419ق.
  65. مراغى، احمد مصطفى، تفسیر المراغى، دار الفکر، بیروت، بی‌تا.
  66. مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1368ش.
  67. مغنیه، محمدجواد، التفسیر المبین، دار الکتاب الاسلامی، قم، 1425ق.
  68. مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1423ق.
  69. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ دهم، 1371ش.
  70. موسوى سبزوارى، عبدالاعلى، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، دفتر آیت‌الله العظمى سبزوارى، [بى‌جا]، چاپ دوم، 1409ق.
  71. مهائمى، على بن احمد، تفسیر القرآن المسمّى تبصیر الرحمن و تیسیر المنان، عالم الکتب، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
  72. میبدى، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدّة الابرار ( معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصارى )، امیر کبیر، تهران، چاپ پنجم، 1371ش.
  73. نحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 1421ق.
  74. نووى، محمد، مراح لبید لکشف معنى القرآن المجید، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 1417ق.
  75. نهاوندى، محمد، نفحات الرحمن فى تفسیر القرآن، مؤسسة البعثة، مرکز الطباعة و النشر، قم، 1386ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار