ناهمسانی اصول انگیزش در منظومه معرفتی قرآن و پارادایم غربی آن

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری رشته علوم و قرآن حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

اصول «انگیزش» از مباحث مهم روان‌شناسی است که در علوم تربیتی، روان‌شناسی، مدیریتی و ... کاربرد فراوان دارد. انگیزه عاملی است که سبب ایجاد، تقویت و یا جهت دادن به رفتار انسان می‌گردد. اصول انگیزش، قواعدی است که مفسر انگیزه‌هاست. این اصول از نگاه قرآن و روان شناسی نو، به دلیل اختلاف مبانی تا حدودی متمایز می‌باشد و دارای آثار و پیامدهای متفاوتی نیز خواهد بود. در این مقاله، تأثیر مبانی هستی‌شناختی و پیامدهای آن در مبحث «اصول انگیزش» از دیدگاه قرآن و غرب، با روش تحلیلی_ تطبیقی بررسی گردیده و ضمن نقد دیدگاه غرب، به تبیین اصول انگیزشی مستنبط از قرآن، پرداخته شده است. این تحقیق نشان می‌دهد بر اساس مبانی غربی، سه اصل «لذت‌طلبی، تعادل‌حیاتی و خودشکوفایی» شاکله نظام انگیزشی غرب را تشکیل می‌دهد، و طبق مبانی قرآنی، چهار اصل «میل به جاودانگی، لذت‌طلبی، شکرگزاری و کمال‌جویی» مبیّن انگیزه‌هاست. همچنین آثار و پیامدهای نمونه انگیزشی غربی با قرآنی، متفاوت است که برخی از تفاوت‌ها را بیان نمودیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Incompatibility of Motivation Principles in the Epistemic System of the Qur’an and Its Western Paradigm

نویسندگان [English]

  • Reza Pishqadam 1
  • Hasan Kharaghani 2
چکیده [English]

“Motivation" is one of the important topics in psychology which is used in educational sciences, psychology, management, and so on. Motivation is a factor that creates, strengthens or directs human behavior. The principles of motivation are rules that interpret motivations. From the Qur’an point of view, these principles are different from modern psychology because of the differences in foundations and consequently have different effects and consequences. In this article, the effect of ontological foundations and its consequences on the topic of "principles of motivation" from the viewpoint of the Qur'an and the West has been investigated using an analytical-comparative method, and while criticizing the Western point of view, the explanation of the motivational principles of the Qur’an is discussed. The study shows that, based on Western foundations, the three principles of "Epicureanism, Homeostasis and self-actualization" form the basis of the western motivational system. According to the Qur'anic principles, the four principles of "Desire for eternity, hedonism, gratitude, and perfection" provide motives. Also, the effects and consequences of the western motivational model are different from the Qur'anic one, which some differences was described here.

کلیدواژه‌ها [English]

  • principles of motivation
  • epistemic principles of the Qur’an
  • Western paradigm
  1. کتاب ها

    1. قرآن کریم، ترجمه مسعود انصاری.
    2. ابراهیمیان، سیدحسین، معرفت‌شناسی از دیدگاه فلاسفه اسلامی و غربی، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم،1372ش.
    3. ابن بابویه، محمد بن على، الخصال،تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1362ش.
    4. ابن فارس بن زکریا، ابو الحسین، احمد، معجم مقائیس اللغة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1404ق.
    5. اتکینسون،ریتا ال و همکاران، زمینه روان‌شناسی هیلگارد، مترجم حسن رفیعی و دیگران، چاپ دوم، تهران، ارجمند، 1382ش.
    6. استیس، والتر ترنس، دین و نگرش نوین، مترجم احمدرضا جلیلی، تهران، حکمت، 1377ش.
    7. الوانی، سید مهدی و دانایی‌فرد، حسین، تئوری نظم در بی‌نظمی و مدیریت، تهران، صفار، 1384.
    8. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، گفتارهایی در فلسفه تئوری‌های سازمان دولتی، تهران، صفار، 1380.
    9. آنتونی، رابرت و همکاران، نظام‌های کنترل مدیریت، مترجم محمدتقی ضیائی بیگدلی، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی، 1372ش.
    10. باربور، ایان جی، دین و علم، مترجم پیروز فطورچی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1392ش.
    11. پیروز، علی‌آقا و همکاران، مدیریت در اسلام، چاپ هشتم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390ش.
    12. تمیمی آمدی، عبدالرحمن بن محمد، تصنیف غررالحکم و درر الکلم، تحقیق مصطفی درایتی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1366ش.
    13. توماس، هنری، بزرگان فلسفه، مترجم فریدون بدره‌ای، چاپ چهارم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1382ش.
    14. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر انسان به انسان، چاپ دوم، قم، اسراء، 1385ش.
    15. جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح _ تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین، 1410ق.
    16. خاکی قراملکی، محمدرضا، تحلیل هویت علم دینی و علم مدرن، قم، کتاب فردا، 1391ش.
    17. خامنه ای، سید علی، بیانات، سال 1379 (سایت رهبری).
    18. خداپناهی، محمد کریم، انگیزش و هیجان، چاپ دوم، تهران، سمت، 1379ش.
    19. خسروپناه، عبدالحسین، فلسفه علوم انسانی، قم، تعلیم و تربیت اسلامی، 1392ش.
    20. خمینى، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، چاپ هفتم، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى؟رح؟، 1382ش.
    21. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، صحیفه امام، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378ش.
    22. داوری اردکانی، رضا، تمدن و تفکر غرب، تهران، نشر ساقی، 1380ش.
    23. رابینز، استیفن پی، رفتار سازمانی؛ مفاهیم، نظریه‌ها و کاربردها، ترجمه علی پارسیان و سید محمد اعرابی، چاپ چهارم، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1381ش.
    24. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، 1412ق.
    25. رجبی، محمود، انسان‌شناسی، قم، مؤسسه علمی پژوهشی امام خمینی؟رح؟، 1380ش.
    26. رحیمی نیک، اعظم، تئوری‌های نیاز و انگیزش، تهران، دانشگاه آزاد تهران، 1374ش.
    27. ریو، جان مارشال، انگیزش و هیجان، مترجم یحیی سید محمدی، تهران ، نشر ویرایش، 1376ش.
    28. سانتراک، جان دبلیو، زمینه روان‌شناسی سانتراک، مترجم مهرداد فیروزبخت، تهران، رسا، 1383ش.
    29. ستزر،کلودیا، رستاخیز جسم دریهودیت و مسیحیت نخستین، ترجمه سعید کریم‌پور، قم، ادیان، 1389ش.
    30. ستیرز، ریچارد ام و پورتر، لیمان دبلیو، انگیزش و رفتار در کار، مترجم سید امین الله علوی، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی، 1372ش.
    31. سید قطب، دورنمای رستاخیز در ادیان پیشین و قرآن، مترجم غلامرضا خسروی حسینی، چاپ دوم، تهران، مرتضوی، 1363ش.
    32. سید قطب، فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت، دارالشروق، 1413ق.
    33. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، قم، هجرت، 1414 ق.
    34. شریفی، احمد حسین، مبانی علوم انسانی، تهران، آفتاب توسعه، 1393ش.
    35. شعرانى، ابو الحسن، کشف المراد شرح تجرید الاعتقاد، چاپ هفتم، تهران، کتاب‌فروشى اسلامیه،1372ش.
    36. طاهری، حبیب‌الله، بررسی مبانی فرهنگ غرب و پیامدهای آن، قم، بوستان کتاب، 1383ش.
    37. طباطبایى، محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، جامعه مدرسین، 1417ق.
    38. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، تفسیر المیزان (ترجمه)، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1374ش.
    39. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، اصول فلسفه و روش رئالیسم، چاپ دوم، تهران، صدرا، 1364ش.
    40. عابدی جعفری،حسین، معصومی‌مهر، حمیدرضا، مدیریت اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392ش.
    41. فخر الدین رازی، محمد، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
    42. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم، نشر هجرت، 1410ق.
    43. فیومرتون، ریچارد، معرفت شناسی، ترجمه جلال پیکانی، تهران، حکمت، 1390ش.
    44. قائمی‌نیا، علیرضا، قرآن و معرفت‌شناسی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392ش.
    45. قدردان قراملکی، محمدحسن، خدا در تصور انسان، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393ش.
    46. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، قم، دار الحدیث،‏ 1429ق.
    47. گورمن، فیل، انگیزش و هیجان، مترجم ابوذر کرمی، تهران، دانژه، 1389ش.
    48. مجلسى، محمدباقر ، بحار الأنوار، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    49. محمدپور دهکردی،سیما، کرامت انسان از دیدگاه ملاصدرا و کانت، قم، بوستان کتاب، 1391ش.
    50. مصباح یزدی، محمد تقی، اخلاق در قرآن (ج2)، تحقیق و نگارش محمدحسین اسکندری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؟رح؟، 1376ش.
    51. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، به سوی خودسازی، چاپ دوم، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؟رح؟، 1381ش.
    52. مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمة والنشر، 1402 ‍ق.
    53. مطهری، مرتضی، ‏مجموعه ‏آثار استاد شهید مطهرى،تهران، صدرا، 1390ش.
    54. مغنیه، محمدجواد،تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1424ق.
    55. مکارم شیرازی، ناصر، مدیریت و فرماندهی در اسلام، چاپ چهارم، قم، هدف، 1369ش.
    56. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، و همکاران، پیام قرآن، قم، مدرسه امام امیرالمؤمنین، 1367ش.
    57. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، تفسیر نمونه، چاپ سى‌ودوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374ش.
    58. نصری، عبدالله، فلسفه آفرینش،چاپ دوم، قم، دفتر نشر معارف، 1386ش.
    59. نوریس، کریستوفر، شناخت‌شناسی مفاهیم کلیدی در فلسفه، ترجمه ناصرالدین علی تقویان، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1389.
    60. واثق، قادرعلی، بررسی اصول حاکم بر سازمان‌دهی از منظر قرآن کریم، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؟رح؟، 1393ش.

    مقالات

    1. بخشی، علی‌اکبر، «مبانی انگیزش از دیدگاه اسلام»، معرفت، ش50، ص71_ 56، 1380.
    2. بشیری، ابوالقاسم، «نظریه انگیزش در اندیشه دینی» روان‌شناسی و دین، ش 26، ص39_ 60، 1393.
    3. بیگدلی،عطاءالله، «مروری بر دیدگاه‌های مهم انسان‌شناختی و بررسی آثار حقوقی هر یک»، درآمدی بر علوم انسانی اسلامی، به اهتمام علی‌اصغر خندان، تهران، دانشگاه امام صادق؟ع؟.
    4. ترکزاده، جعفر، زینعلی، فاطمه، «بررسی مقایسه ای رویکردهای غربی و اسلامی به انگیزش به سوی توسعه دانش بومی»، اسلام و مدیریت، ش2، 1391.
    5. حسینی، سید حسین، «توسعه مدیریت انسانی الگوی انگیزش و کار در اسلام»، مشکوة، ش113، 1390.
    6. سلطانی، محمدرضا، «درآمدی بر شناسایی نیازهای انسان از دیدگاه قرآن با تأکید بر برتری نیازهای معنوی در سلسله مراتب نیازها»، مدیریت اسلامی، ش5، 1392.
    7. عالی‌پناه، علیرضا، «تاریخچه، مدعیات و لوازم نوپوزیتیویسم»، درآمدی بر علوم انسانی اسلامی، به اهتمام علی‌اصغر خندان، تهران، دانشگاه امام صادق7، 1388.
    8. فؤاد عبدالله عمر، «انگیزش از دیدگاه اسلام و نقد نظریات انگیزش معاصر با استفاده از یک مدل انگیزشی که در سازمان مورد استفاده است»، نگرشی بر مدیریت در اسلام، مجموعه مقالات چهارمین سمینار بین‌المللی مدیریت اسلامی، تهران، مرکز آموزشی مدیریت اسلامی، 1372.
    9. محمدی، ابوالفضل، مزروعی، حسین، «تحلیل متون مدیریت اسلامی پیرامون انگیزش از منظر اسلام»، مجله علوم انسانی، ش65، 1385.
    10. مصباح، مجتبی، «تأثیر ارزش‌ها بر علوم انسانی»،مجموعه مقالات همایش مبانی فلسفی علوم انسانی (ج3)، مؤسسه آمورزشی و پژوهشی امام خمینی؟رح؟، 1391.
    11. مهرابی، امیرحمزه، «انگیزش در اسلام مدل حلقه‌های متداخل»، مدیریت فرهنگ سازمانی، ش17،1387.