سیمای زیارت (مشهدالرضا) و دشواری‌های آن در دوران قاجار از نگاه جهانگردان (1210-1344 ق)

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ اسلام و کارشناس ارزشیابی اسناد

چکیده

شهر مشهد از بزرگ‌ترین مراکز زیارتی ایران و جهان اسلام به شمار می‌رود. از ابتدای قرن دهم و هم‌زمان با طلوع حکومت صفوی، سیل زائران شیعی به مراکز زیارتی و از جمله شهر مشهد روند شتابنده‌ای را دنبال کرده است. حضور زائران در این شهر اثرات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی فراوانی را برای اهالی و مجاوران ساکن در این شهر در پی داشته است. جهانگردان و مسافران فراوانی که در دوره قاجاریه از اقصی نقاط داخل و خارج از مرزها به ایران می‌آمده‌اند از این شهر نیز دیدن کرده و شرح مشاهدات خود را در قالب سفرنامه‌های مختلف به تحریر درآورده‌اند که مقاله حاضر، در تلاش است با تکیه بر این منابع، به وصف دشواری‌ها و اوضاع زیارتی این شهر در دوران حکومت قاجار بپردازد و از رهگذر آن، آثار و تبعات حضور زائران بر بافت و چهره اجتماعی این شهر را بررسی کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Pilgrimage (to Mashhad al-Riḍā) and its Complexities in the Qajar Period from the Tourists’ Point of View (1210-1344/1796-1925)

نویسنده [English]

  • Hasan Amīrzada
چکیده [English]

Mashhad is regarded as one of the biggest pilgrimage centers of Iran and the world of Islam. From the beginning of the 10th/16th century and simultaneous to the rise of the Saffavid rule, the number of Shī‘a pilgrims to pilgrimage centers, including Mashhad, gained an increasing pace. The presence of pilgrims in this city has left considerable cultural, social, and economic impacts on the local people residing in this city. Many tourists and travelers who in the Qajar period arrived in Iran from different parts of the world as well as people from different parts of Iran visited this city and wrote the account of their observation in the form of various travelogues. The present article is intended to describe, with reliance on these sources, the complexities and situations of pilgrimage in this city during the Qajar reign and thereby to examine the impacts and consequences of the presence of pilgrims on the social context and countenance of this city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • pilgrimage to Mashhad
  • complexities
  • pilgrims of Imam al-Riḍā (A.S.)
  • travelogues
  • Qajar period
  • socio-economic situation of Mashhad
  1. افضل‌الملک کرمانی، غلامحسین، سفرنامه خراسان و کرمان، بی‌تا.
  2. بارنز، آلکس، سفرنامه بارنز: سفر به ایران در عهد فتحعلی شاه قاجار ؛ ترجمه حسن سلطانی‌فر، معاونت فرهنگی، آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۶۶ش.
  3. پولاک، یاکوب ادوارد، سفرنامه پولاک، ترجمه کیکاووس جهانداری، انتشارات خوارزمی، تهران، 1361ش .
  4. خانیکوف، نیکولای ولادیمیروویچ، سفرنامه خانیکوف: گزارش سفر به بخشجنوبی آسیای مرکزی، ترجمه اقدس یغمائی، ابوالقاسم بیگناه؛ مقدمه و تعلیقات از اقدس یغمائی، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۷۵ش.
  5. رنه دالمانی، هانری، از خراسان تا بختیاری، ترجمۀ غلامرضا سمیعی، انتشارات طاووس، تهران، 1378.
  6. سیاح، حمید، خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت، به کوشش حمید سیاح، به تصحیح سیف‌الله گلکار، امیرکبیر، تهران، ۱۳۵۶ش‎.
  7. سهام‌الدوله، یارمحمدخان، شادلو، خاور بی‌بی، سفرنامه‌های سهام‌الدولهبجنوردی؛ به اهتمام قدرت‌الله روشنی زعفرانلو، علمی و فرهنگی، ‎تهران، 1374ش.
  8. فریزر، جیمز بیلی، سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی از مرز ایران تا تهران ودیگر شهرهای ایران؛ ترجمه و حواشی از منوچهر امیری، توس، تهران، ۱۳۶۴ش.
  9. کرزن، لرد،  ایران و قضیه ایران، ترجمه ع وحید مازندرانی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1349ش.
  10. ماهوان، احمد، تاریخ مشهد الرضا، ماه نشر، مشهد، 1383ش.
  11. مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، زوار، تهران، ۱۳۴۵ش.
  12. ناصرالدین شاه قاجار، سفرنامه خراسان، انتشارات بابک، تهران، 1361ش.
  13. وامبری، آرمینیوس، زندگی و سفرهای وامبری: دنباله سیاحت درویش دروغین، ترجمه محمدحسین آریا، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۷۲ش.
  14. ییت، چارلز ادوارد، سفرنامه خراسان و سیستان، ترجمه قدرت‌الله روشنی زعفرانلو _ مهرداد رهبری، یزدان، تهران، 1365ش.