مبانی نظریة شمول‎پذیری آیات قرآن

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

دانشجوی دکتری واحد علوم و تحقیقات تهران و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

نظریة شمول معنایی الفاظ قرآن بیانگر نوعی روش تفسیری است که به توسعه‎پذیری ضابطه‌مند الفاظ قرآن کریم می‌انجامد، به گونه‌ای که در این روش هر معنا در زیر لایة دیگر معنا پنهان شده است، و با تأمل و تدبر در مفهوم آیات، معانی توسعه یافته، به شکل پلکانی هویدا می‌گردند. این معانی که در تفاسیر با عناوین بطن، تأویل، جری و تطبیق معرفی می‌شوند، با نام توسعة طولی معانی الفاظ نیز نامبردار است. قلمرو این روش در آیات صفات الهی و همچنین آیاتی است که مضامین علمی و اجتماعی دارند. این نظریه بر مبانی و اصولی استوار است که زیربنای فکری بحث محسوب می‌شوند و در انتخاب و گزینش روش و گرایش تفسیر نقش بسزایی دارند. این مبانی عبارت‌اند از: عدم انحصار فهم به عصر مخاطبان، التزام به فرهنگ عصر نزول، وجود معانی کلی در قرآن کریم، و استعمال الفاظ برای روح معنا. در این مقاله سعی بر آن است تا ضمن شرح نظریه یادشده، مبانی اساسی آن تبیین گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Principles of the Holy Qur’ān’s Receptivity to Inclusiveness

نویسنده [English]

  • Tahmīna Pārsā’ī
چکیده [English]

The theory of semantic inclusiveness of the Qur’ān’s words reflects a kind of exegetical method that results in the systematic expandability of the Holy Qur’ān’s words, and with some deliberation on the concept of the verses, the expanded meanings would appear to be in a staircase form. Introduced in interpretations under the titles of baṭn (inner core), ta’wīl (esoteric exegesis), and jar’y wa taṭbīq (applicability and comparison), these meanings are also named as the linear development of the words’ meanings. The realm of this method includes the Divine attributes as well as the verses consisting of scientific and social themes. This theory is based on the principles that are considered as the intellectual foundation of discourse and have a significant role in selection of the method and trend of the interpretation. These principles are: non-inclusiveness of understanding to the addressees; commitment to the culture of the Revelation age; existence of general meanings in the Holy Qur’ān; and application of words for the spirit of the meaning. It is attempted in this article to explain the above-mentioned theory while delineating its basic principles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • semantic inclusiveness
  • the addressees of the Qur‘ān
  • general meanings of the Qur’ān
  • the clan’s culture
  • spirit of the meaning
  1. قرآن کریم، ترجمه آیة‎الله ناصر مکارم شیرازی.
  2. ابوزید، نصر حامد، فلسفة التأویل، بیروت، دارالتنویر، 1983م.
  3. ــــــــــ ، نقد الخطاب الدینی، قاهره، سینا للنشر، 1992م.
  4. ایازی، سید محمدعلی، قرآن و فرهنگ زمانه، رشت، کتاب مبین، 1378ش.
  5. ــــــــــ ، «شمول‎پذیری معنا در قرآن کریم»، مجموعه مقالات بزرگداشت آیة الله میرزاعلی فلسفی، قم، ‌انتشارات مؤسسه معارف اسلامی امام رضا 1386ش.
  6. ــــــــــ ، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، تهران، ‌دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، 1388 ش.
  7. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، چاپ دوم: قم، مرکز نشر اسراء، 1381ش.
  8. خمینی;، روح الله، مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه، ترجمه احمد فهری، پیام آزادی، 1360 ش.
  9. ــــــــــ ، شرح چهل حدیث، قزوین، انتشارات طه، 1366ش.
  10. رضایی اصفهانی، محمدعلی، منطق تفسیر قرآن (1)، قم، جامعة المصطفی العالمیه، 1387 ش.
  11. صدر، سید موسی، «پیرامون تفسیر قرآن»، ترجمة حسین رحمانی، بیّنات، بهار 1383ش.
  12. صدرالدین شیرازی، محمد، مفاتیح الغیب، ترجمه محمد خواجوی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363ش.
  13. ابن‎بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا7، تصحیح سید مهدی حسینی لاجوردی، تهران، انتشارات جهان، 1372ش.
  14. صفوی، کورش، گفتارهایی در زبان شناسی، تهران، هرمس، 1380ش.
  15. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، بی‎جا، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1391ق.
  16. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1415ق.
  17. غزالی، ابوحامد بن محمد، نگرشی نو در فهم قرآن، ترجمه داوود ناروبی، تهران، نشر احسان، 1381ش.
  18. فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1399 ق
  19. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‎اکبر غفاری، چاپ سوم: تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
  20. مجتهد شبستری، محمد، نقدی بر قرائت رسمی از دین، تهران، طرح نو، 1379ش.
  21. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  22. مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، تهران، انتشارات صدرا، 1369ش.
  23. نکونام، جعفر، درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، قم، نشر هستی‌نما، 1380ش.