در جستجوی «کتاب التفسیر» حسن بن محبوب

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران _ پردیس فارابی

چکیده

از جملۀ میراث کهن تفسیر روایی شیعه، کتاب التفسیر راوی سرشناس، حسن بن محبوب است. او در قرن دوم و سوم هجری در شهر کوفه می­زیسته، از اصحاب امام کاظم؟ع؟، امام رضا؟ع؟ و امام جواد؟ع؟ بوده، در نگاه برخی بزرگان حدیثی از اصحاب اجماع به شمار می‌آید. با توجه به گزارش‌های رجالیون و تراجم‌نگاران، کتاب تفسیر ابن محبوب تا قرن چهارم وجود و شهرت داشته، اما با گذر زمان رو به فراموشی رفته و اکنون اثری از آن بر جای نمانده است. پژوهۀ حاضر به بازیابی کتاب التفسیر ابن محبوب بر اساس احادیث موجود در تفاسیر روایی شیعه پرداخته و نتایج به دست آمده ضمن تأیید اصالت چنین کتابی، حاکی از آن است که اثر تفسیری ابن محبوب هم برخوردار از جامعیت و اعتبار بالا و هم دربرگیرندۀ معارفی گسترده در حوزۀ عترت‌شناسی، فقه الاحکام قرآنی، قصص قرآن و هستی‌شناسی بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Looking for "Al-Tafsir" by Hasan b. Mahbūb

نویسندگان [English]

  • Ali Rad 1
  • Saeed Azizi 2
1
2
چکیده [English]

One of the ancient legacies of the Shi’ite interpretation is "Al-Tafsir", by a well-known commentator, Hasan b. Mahbūb. He lived in Kufa in the second and third centuries AH. He was a companion of Imam Kazim (A.S.), Imam Reza (A.S.) and Imam Jawad (A.S.).Some of narrators regard him as one of consensus companions  (As'hab al-Ijma'). According to the narrators’ biographers’ reports, Ibn Mahbūb's commentary book was well-known until the fourth century, but it has been forgotten over time and then was vanished. The present study attempts to retrieve Ibn Mahbūb's "Al-Tafsir" based on Shi'ite narrative interpretations. The results, while confirming the authenticity of this book, indicate that Ibn Mahbūb's commentary work has a high degree of validity and comprehensiveness. This book contains extensive knowledge in the fields of the household of the Apostle of God (S.A.W.), Qur'anic jurisprudence, Qur'anic story and ontology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hasan b. Mahbūb
  • commentary narrations
  • Al-Tafsir
  • Imāmīyyah interpretations
  • narrative validation

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعة إلى تصانیف الشیعه، اسماعیلیان، قم، 1408ق.
  3. ابن بابویه، محمدبن علی (شیخ صدوق)،  من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، چاپ دوم، 1376ش.
  4. ابن داود حلی، حسن بن علی، الرجال، دانشگاه تهران، تهران، 1383ش.
  5. ابن شهر آشوب، محمد بن على، معالم العلماء، منشورات المطبعة الحیدریه، نجف اشرف، 1380ق.
  6. ابن ندیم، محمد بن اسحاق،  الفهرست، اساطیر، تهران، 1381ش.
  7. امین، سید محسن، أعیان الشیعه، دار التعارف للمطبوعات‏، بیروت، 1406ق.
  8. بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی  تفسیر القرآن، مؤسسۀ بعثت، قم، 1374ش.
  9. برقی، احمد بن ابی‌عبدالله، رجال البرقی، دانشگاه تهران، تهران، 1383ش.
  10. بهبودی، محمدباقر، «حسن بن محبوب کوفی»،نشریه کاوشی نو در فقه، شمارۀ 11 و 12، 1376ش، ص 409_ 419.
  11. حسینی استرآبادی، سید شرف الدین علی، تأویل الآیات الظاهرةفی فضائل العترة الطاهره، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، 1409ق.
  12. حسینی جلالی، محمد حسین، فهرس التراث‏، تحقیق محمدجواد حسینی جلالی، دلیل ما، قم، 1422ق.
  13. حلی، حسن بن یوسف، رجال علامه حلی (خلاصه)، دار الذخائر، قم‏، 1411ق.
  14. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، مرکز نشر آثار شیعه، قم، 1410ق.
  15. راد، علی، «شیوه­های بازیابی میراث مفقود اسلامی: معرفی کتاب کتب التراث بین الحوادث و الانبعاث»، آینۀ پژوهش، شمارۀ 101، 1385ش، ص 76-87.
  16. ____________ ، «گونه شناسی احادیث تفسیری؛ از نظریه تا تطبیق»، تفسیر اهل بیت، شمارۀ اول، 1393ش، ص 6-34 .
  17. ____________ ، سید علیرضا حسینی و مرضیه جمالی، «بازیابی روایات کتاب التفسیر علی بن ابی حمزه بطائنی»، اندیشۀ حدیث، شمارۀ 16، 1392ش، ص187-215.
  18. ____________ ، نجمه کمالی نیا، «در جستجوی تفسیر القرآن یونس بن عبدالرحمن»، تفسیر اهل بیت، سال دوم، شمارۀ 2، 1393ش، ص 26-48.
  19. زارعى کریانى، محمد، «جستجویی در ترجمۀ حسن بن محبوب»، علوم حدیث، شمارۀ 6، 1376ش، ص 232-244.
  20. سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات ‏الفقهاء، مؤسسۀ امام صادق؟ع؟، قم، 1418 ق.
  21. طباطبایی، سیدمحمد حسین،  المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، چاپ دوم، 1417ق.
  22. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق سیدحسن خرسان، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1407ق. 
  23. ____________ ، اختیار معرفة الرجال، دانشگاه مشهد، مشهد، 1348ش.
  24. ____________ ،  الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، دار الکتب الإسلامیه، تهران‏، 1390ق‏.
  25. ____________ ، الفهرست، المکتبة المرتضویه، نجف، بی‌‍تا.
  26. ____________ ، رجال الشیخ الطوسی، حیدریه، نجف، 1381ق.
  27. عروسی الحویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، اسماعیلیان، قم، چاپ چهارم، 1415ق.
  28. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، المطبعة العلمیه، تهران، 1380ق.
  29. فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الارشاد الاسلامی، تهران، 1410ق.
  30. فیض کاشانی، ملامحسن،  الوافی، کتابخانۀ امیرالمؤمنین علی؟ع؟، اصفهان، 1406ق.
  31. قمی، علی بن ابراهیم،  تفسیر القمّی، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، 1404ق.
  32. قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1368ش.
  33. کلینى، محمد بن یعقوب‏،  الکافی، دار الحدیث،‏ قم‏، 1429ق.
  34. گرامی، سیدمحمد هادی،  نخستین اندیشه­های حدیثی شیعه: رویکردها، گفتمان­ها، انگاره­ها و جریان­ها،دانشگاه امام صادق؟ع؟، تهران، 1396ش.
  35. مازندرانى، محمد هادى بن محمد صالح، شرح الکافی- الأصول و الروضه، المکتبة الإسلامیه، تهران‏، ‏1382ق‏‏.
  36. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
  37. ____________ ، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تصحیح حسین موسوى کرمانى و على­پناه اشتهاردى، مؤسسۀ فرهنگى اسلامى کوشانبور، قم، چاپ دوم‏، 1070ق‏.
  38. ____________ ، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم‏، 1404ق.
  39. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، جامعۀ مدرّسین، قم، 1407ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار