معناشناسی وجه ‌الله در قرآن کریم از منظر آیت‌الله جوادی آملی

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 سطح 3 حوزۀ علمیه، دانشجوی دکتری کلام امامیه، دانشگاه قرآن و حدیث قم

2 دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه کاشان

چکیده

   اصطلاح «وجه» در قرآن کریم در لایه‌های متعددی از معنا به‌کار رفته است که در بالاترین لایۀ آن به «الله» اِسناد داده شده است. درک صحیح از معنای «وجه‌ الله»، همانند دیگر اسماء و صفات الهی، نقش بسزایی در ایجاد اعتقاد توحیدی صحیح نسبت به خداوند داشته، جهل نسبت به فهم آن باعث خطای در اعتقاد و آلوده شدن به شرک در باور و عمل خواهد شد، به گونه‌ای که برخی از مفسّران با تکیه بر ظواهر و جمود بر الفاظ آیات، تفسیر مادّی و جسمانی از وجه ‌الله داشته‌اند. گروهى نیز در تفسیر این‌گونه آیات توقف کرده و گروه دیگر آن را به ذات خداوند، صفات او، جهت و رضایت الهی و نیز به انبیا و حجت‌های الهی تأویل برده‌اند. این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی به معناشناسی وجه ‌الله از منظر آیت الله جوادی آملی و بررسی ادله و شواهد این دیدگاه و وجوه امتیاز و اشتراک آن با دیگر نظریات می‌پردازد. از منظر ایشان، ذات خداوند من حیث هو ذات، مشهود و معروف احدی از مخلوقات نبوده تا آیۀ (فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ) بر آن دلالت کند و نیز توهّم فنا و نابودی هم در آن مقام راه ندارد تا بخواهد مورد استثناء در (کُلُّ شَیْ‌ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ) واقع شود. بنابراین، وجه ‌الله به معنای صفات فعلی و ظهورات خداوند است که بالاترین مصادیق آن به وجود انبیا و معصومین؟عهم؟ اختصاص می‌یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Semantics of Allah's Countenance in the Holy Qur’an from Ayatollah Javadi Amoli Perspective

نویسندگان [English]

  • Javad Seydanloo 1
  • Mohammad Karaminia 2
چکیده [English]

The term "countenance" in the Holy Qur'an has several meaning, which its highest one is attributed to Allah. A correct understanding of the meaning of "Allah's countenance", like other divine names and attributes, has a great role in creating a true monotheistic belief in God and ignorance of its understanding will cause fault in belief and it will also create polytheism in belief and practice so that some commentators have had a material and physical interpretation of Allah's countenance, relying on the appearance of the verses. Some commentators have not interpreted such verses and others have interpreted them as the Divine essence, His attributes, divine direction and satisfaction, as well as prophets and divine authorities. This article deals with the semantics of Allah's countenance in a descriptive-analytic way from the perspective of Ayatollah Javadi Amoli and examines the evidence of this point of view and its privileged aspects and similarities comparing other theories. From their point of view, the essence of God was not visible to any of the creatures to imply the verse of "and whither so ever ye turn, there is Allah's countenance" and the illusion of death and destruction also has no place in it to seek exemption from "Everything will perish save His countenance." Therefore, Allah's countenance means the attributes and revelations of God, the highest examples of which are dedicated to the prophets and the infallibles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • countenance
  • prophets and infallibles
  • Allah's countenance
  • revelations of God
  • Javadi Amoli
  1. قرآن کریم.
  2. نهج البلاغه.
  3. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، التوحید، نشر عروج، قم، چاپ دوم، 1382ش.
  4. ابن عاشور، محمدبن طاهر، التحریر و التنویر، مؤسسة التاریخ، بیروت، چاپ اول، 1420ق.
  5. الله‌بداشتی، علی، «بررسی تطبیقی مبانی اندیشه سلفیه، از نگاهی دیگر»، میقات حج، دوره 21، شمارۀ 83، 1392ش.
  6. آلوسی، محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.
  7. بروسوی، اسماعیل حقی، تفسیر روح البیان، دار الفکر، چاپ اول، بیروت، بی‌تا.
  8. جوادی آملی، عبدالله ، رحیق مختوم، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1384ش.
  9. _ــــــــــــــــــــــــــــــ، صهبای‏حج، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1383ش.
  10. _ــــــــــــــــــــــــــــــ، علی؟ع؟ مظهر اسمای حسنای الهی، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1380ش.
  11. ــــــــــــــــــــــــــــــ، فلسفۀ صدرا، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1386ش.
  12. ــــــــــــــــــــــــــــــ، مبادی ‏اخلاق ‏در قرآن، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1385ش.
  13. ــــــــــــــــــــــــــــــ، معاد در قرآن، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1384ش.
  14. ــــــــــــــــــــــــــــــ، تحریر تمهید القواعد، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1382ش.
  15. ــــــــــــــــــــــــــــــ، تفسیر تسنیم، نشر اسراء، قم، چاپ اول، 1386ش.
  16. حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشرى، انتشارات میقات‏، تهران‏، چاپ اول، 1363 ش‏.
  17. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، نشر معراج، چاپ دوم، 1383ش.
  18. صفی علیشاه، حسن بن محمد باقر، تفسیر صفى، ‏نشر منوچهرى،  تهران،‏ 1378 ش‏.
  19. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، نشر میزان، چاپ دوم، تهران، 1388ش.
  20. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، نشر مرتضی، مشهد، 1403ق.
  21. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، انتشارات فراهانى، تهران‏، 1360ش‏.
  22. طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن‏، دار احیاء التراث العربى، بیروت، چاپ اول، 1375ش.‏
  23. طیب، سید عبد الحسین‏، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، نشر اسلام، تهران، 1378 ش‏.
  24. غیاثی کرمانی، محمدرضا، لغت‌نامه قرآن کریم؛ نگاهی نو به نثر طوبی، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی؟ع؟، قم، چاپ اول، 1389ش.
  25. فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، بی‌تا.
  26. قرشى، سید على‌اکبر، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ ششم، 1371ش.
  27. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، نشر میزان، چاپ دوم، 1382ش.
  28. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، نشر ثقلین، چاپ دوم، 1383ش.
  29. نفیسی، میرزا علی‌اکبر خان، ناظم الاطباء، انتشارات سمت، چاپ دوم، 1384ش.