بررسی رویکردهای انسجام مضمونی آیات و سوره‌های قرآن

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

بیشتر مفسران و دانشمندان علوم قرآنی، مسئلة پیوستگی و انسجام مضمونی قرآن را با ابزارها و الگوهایی مانند: ایده نظم، تناسب، غرض سوره، سیاق و ترتیب آیات، وجوه و نظائر، کلیدهای همبستگی و وحدت سوره‌ها و... دنبال کرده و تحلیل نموده‌اند و برخی از آنان مانند سید قطب، سعید حوّی، اصلاحی و فراهی، مسئله مزبور را در کانون نظریه تفسیری خود قرار داده و از آن دفاع کرده‌اند. مسئله اصلی این نوشتار آن است که ضمن معرفی رویکردهای مزبور و در حد امکان بررسی و نقد آن‌ها، نشان دهد که هر یک از آن‌ها تا چه میزان و با چه اسلوبی توانسته‌اند انسجام مضمونی قرآن را اثبات کنند. به نظر نویسنده گرچه برخی نظریه‌های انسجام مضمونی از نوعی ابهام، ناسازگاری و عدم شمول رنج می‌برند و نیازمند احتیاط و نقد فزون‌تری می‌باشند، لیکن اولاً ضرورت عصری در مواجهه با شبهات مستشرقان اهمیت رهیافت مزبور را نشان می‌دهد و ثانیاً نظریه‌های انسجام مضمونی با وجود مبانی متفاوت و اختلاف رویه‌ای که دارند، معارض با هم نبوده، به‌رغم وجوه افتراق، حاکی از حد نصابی از سازگاری درونی معانی قرآن و انسجام مضمونی آن می‌باشند و از این‌رو می‌توانند به عنوان رهیافتی برای فهم بهتر قرآن به کار گرفته شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Approaches of Thematic Coherence of the Āyas and Sūras of the Qur’an

نویسنده [English]

  • Ayyūb Akramī
چکیده [English]

Most of the interpreters have analyzed the issue of thematic consistency of the Qur’an with such tools as the idea of order, proportion, purpose of the sūra, and the keys to correlation and unity of the sūras. Some of them, such as Sayyid Quṭb, and Sa‘īd Ḥawwī, have placed the above issue in the center of their interpretation theory and defended it. In this article, while introducing the above approaches and critically reviewing them, the writer tries to indicate to what extent has each one of them been able to prove the thematic coherence of the Qur’ān. Although some of the thematic coherence theories suffer from a kind of ambiguity, and non-inclusiveness and are in need of more precise criticism, firstly the demands of the present time to encounter the misconceptions of the orientalists indicates the importance of the above approach, and secondly, the theories of thematic coherence are not contradictory with each other despite being of different origins, and can be used as an approach for better understanding the Qur‘ān.

کلیدواژه‌ها [English]

  • thematic coherence
  • order
  • proportion
  • context
  • keys to correlation
  • unity of the sūras
  • orientalists

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. اسکندر لو، محمدجواد، مستشرقان و تاریخ‌گذاری قرآن، قم، نشر پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، 1385ش.
  3. بازرگان، مهدی، سیر تحول قرآن، چاپ چهارم: تهران، شرکت سهامی انتشار، 1360ش.
  4. بازرگان، عبدالعلی، نظم قرآن، تهران، نشر قلم، 1375ش.
  5. بلاشر، رژی، در آستانه قرآن، ترجمه دکتر محمود رامیار، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1359ش.
  6. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، میثاق در قرآن، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1371ش.
  7. پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی،
  8. حجتی، سید محمدباقر، اسباب النزول، چاپ یازدهم: تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1384ش.
  9. خامه‌گر، محمد، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1382ش.
  10. خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالزهراء، 1408ق.
  11. دروزه، عزه، التفسیر الحدیث، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، 1999م.
  12. رازی، فخرالدین، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثالثه، 1405ق.
  13. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تهران، دفتر نشر کتاب، 1404 ق.
  14. رامیار، محمود، تاریخ قرآن، چاپ دوم: تهران، انتشارات امیرکبیر، 1362ش.
  15. رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1383ش.
  16. رشید رضا، محمد (و محمد عبده)، المنار فی تفسیر القرآن الحکیم، مصر، بی‌تا و بی‌جا.
  17. زرکشی، بدرالدین محمد، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، 1408ق (افست مصر).
  18. زمانی، محمدحسن، مستشرقان و قرآن، قم، بوستان کتاب، 1385ش.
  19. سعید، حوّی، الاساس فی التفسیر، چاپ دوم: مصر، دارالسلام للطباعة والنشر والتوزیع، 1409ق.
  20. سعیدی روشن، محمدباقر، تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1383ش.
  21. سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان فی علوم القرآن، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1363ش.
  22. شحاته، محمد عبدالله، درآمدی بر تحقیق در اهداف و مقاصد سوره‌های قرآن، ترجمه سید محمدباقر حجتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1376ش.
  23. شلتوت، محمود، تفسیر القرآن الکریم (الاجزاء العشرة الاولی)، مصر، نشر مکتبة القاهرة، 1379ق.
  24. طباطبائی، محمد‌حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم: بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1394ق.
  25. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1379ق.
  26. قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، داراحیاء‌التراث العربی، 1391ق.
  27. متعال الصعیدی، عبدالله، النظم الفنی فی القرآن، قاهره، نشر مکتبة الآداب، بی‌تا.
  28. مستنصر میر، انسجام در قرآن (مجموعه)، مجله پژوهشهای قرآنی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ش 49، 50.
  29. مصباح یزدی، محمد‌تقی، قرآن‌شناسی، تحقیق محمود رجبی، چاپ چهارم: قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1385ش.
  30. معرفت، محمد‌هادی، شبهات و ردود حول‌القرآن الکریم، چاپ دوم: مؤسسه التمهید، 2002م.
  31. مولوی، مثنوی معنوی.
  32. نصر، سید حسین، آرمان‌ها و واقعیت‌های اسلام، ترجمه ان‌شاء‌الله رحمتی، تهران، نشر جامی، 1382ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار