بازیابی جهات اهمیت فواصل قرآنی

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه صنعتی شاهرود

چکیده

«فاصله» در پایان آیات، پدیده‌ای قرآنی است که تجلیگر اعجاز و بلاغت آن است. دربارۀ این اصطلاح که از زمان سیبویه ( م180ق) برای فرجام آیات به کار رفت تاکنون، کم و بیش بحث شده است؛ اما به نظر می‌رسد هنوز زوایای بسیار زیادی از آن روشن نگردیده است. از جمله این مباحث، بحث اهمیت فاصله در قرآن از نظر نقش آن در اعجاز و بلاغت، کاربرد آن در زمینۀ تبیین محتوایی و تفسیر و ضرب‌آهنگ آن در قرائت است. از این رو سؤال اساسی این است که فاصله در قرآن از چه اهمیتی برخوردار است؟ در این مقاله تلاش شده است با پژوهش در آثار و کتب و با استفاده از سخنان عالمانی که در این زمینه سخنی گفته‌اند، جهاتی از اهمیت این پدیدۀ قرآنی آشکار گردد. از جمله به این موارد می‌توان اشاره کرد: فاصله؛ یکی از وجوه اعجاز قرآن، تجلی بلاغت آن، زینت‌بخش لفظ و معنا در قرآن، عامل تأثیرگذاری در جان‌ها و ... است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review the Importance of the Rhyme at the End of Qur’an Verses

نویسنده [English]

  • Ali Asghar Akhundi
چکیده [English]

"Rhyme" at the end of the verses is a Qur'anic phenomenon that manifests its miracle and eloquence. Since Sībawayh era (d. 180 AH) the term used to conclude the verses and it has been more or less discussed; But it seems that many aspects have not yet been clarified. The discussion of the importance of rhyme in the Qur'an in terms of its role in inimitability and rhetoric, its use in explaining content and its interpretation and tone in reading are some of these topics. So the main question is that how important is rhyme in the Qur'an? In this article, we have tried to reveal some aspects of the importance of this Qur'anic phenomenon by researching books and words of the scholars. These include: rhyme is one of the aspects of the Qur'an inimitability, its eloquence manifestation, the embellishment of words and meanings in the Qur'an, the factor influencing the souls, and so on.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rhyme
  • verse rhyme
  • significance of rhyme
  • Qur'an inimitability
  • Qur'an rhetoric
  1. قرآن کریم.
  2. آخوندی، علی اصغر، فواصل و چگونگی ارتباط معنایی آن‌ها با آیات. دانشگاه تهران: پردیس فارابی، 1394ش.
  3. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، «بررسی تطبیقی تعاریف فاصله قرآنی»، فصلنامۀ علمی ترویجی مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)، سال یازدهم، شمارۀ 44، تابستان 1395، ص81_ 96.
  4. ابن سیده، علی بن اسماعیل،  المحکم والمحیط الاعظم، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1421ق/ 2000م.
  5. ابن عاشور، محمد طاهر بن محمد،  التحریر و التنویر، تحریر المعنی السدید و تنویر العقل الجدید من تفسیر الکتاب المجید، الدار التونسیة للنشر، تونس، 1984م.
  6. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، 1414ق.
  7. ابوحسان، جمال محمود، الدلالات المعنویة لفواصل الآیات القرآنیه، دار الفتح، عمان، 1431ق/ 2010م.
  8. ابوزهره، محمد، المعجزة الکبری القرآن، دار الفکر العربی، بی‌جا، بی‌تا.
  9. ابوزید، احمد، التناسب البیانی فی القرآن، دراسة فی النظم المعنوی والصوتی، کلیة الآداب/ مطبعة الجدیدة الدار البیضاء، رباط، 1992م.
  10. ابوموسی، محمد محمد، خصائص التراکیب؛ دراسة تحلیلیة لمسائل علم المعانی، مکتبة وهبه، بی‌جا، چاپ هفتم، بی‌تا.
  11. ازهری، محمد بن احمد،  تهذیب اللغه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 2001م.
  12. اشمونی، احمد بن محمد، منار الهدی فی بیان الوقف و الابتداء، دمشق، 1982م.
  13. باقلانی، محمد بن طیب، اعجاز القرآن، دار المعارف، قاهره، بی‌تا.
  14. بقاعی، ابراهیم بن عمر، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415ق/ 1995م.
  15. بنت‌الشاطی، عایشه عبدالرحمن، الاعجاز البیانی للقرآن و مسائل ابن الازرق؛ دراسة قرآنیة لغویة و بیانیه، دار المعارف، قاهره، چاپ دوم، بی‌تا.
  16. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، نشر اسراء، قم، 1391ش.
  17. جیوسی، عبدالله محمد، التعبیر القرآنی والدلالة النفسیه، دار الغوثانی للدراسات القرآنیه، دمشق، چاپ دوم، 1427ق/ 2007م.
  18. حبیشی، فهد بن عبدالله، ری الظمآن فی بیان القرآن، بی‌جا، بی‌تا.
  19. حسناوی، محمد، الفاصلة فی القرآن، المکتب الاسلامی؛ دار عمّار، بیروت_ عمان، چاپ دوم، 1406ق/ 1986م.
  20. خرقانی، حسن، هماهنگی و تناسب در ساختار قرآن کریم، نشر قلمرو، تهر ان، 1380ش.
  21. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، زیباشناسی قرآن از نگاه بدیع، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، 1392ش.
  22. خضر، سید، الفواصل القرآنیّة_ دراسة البلاغیه، مکتبة الآداب، بی‌جا، چاپ دوم، 1430ق/ 2009م.
  23. خطیب، عبدالکریم، اعجاز القرآن فی دراسة کاشفة لخصائص البلاغة العربیة و معاییرها (الاعجاز فی مفهوم جدید)، دار المعرفة، بیروت، چاپ دوم، 1395ق/ 1975م.
  24. دغامین، زیاد خلیل محمد، اعجاز القرآن و ابعاد الحضاریة فی فکر النورسی، عرض و تحلیل، دار النیل، ازمیر، 1419ق/ 1998م.
  25. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، معجم مفردات الفاظ القرآن، دار الکتاب العربی، بی‌جا، بی‌تا.
  26. رافعی، مصطفی صادق، تاریخ آداب العرب، دار الکتب العربی، بی‌جا، بی‌تا.
  27. رضا، محمد رشید بن علی رضا، تفسیر القرآن الکریم (التفسیر المنار)، الهیئة المصریة العامة للکتاب، بی‌جا، 1990م.
  28. رمّانی، علی بن عیسی، خطابی، و عبدالقاهر جرجانی، النکت فی اعجاز القرآن،در ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن، دار المعارف، قاهره، چاپ دوم، 1387ق/ 1968م.
  29. زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، دار الهدایه، بی‌جا، بی‌تا.
  30. زحیلی، وهبة بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، دار الفکر المعاصر، دمشق، چاپ دوم، 1418ق.
  31. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، التفسیر الوسیط، دار الفکر، دمشق، 1422ق.
  32. زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، دار المعرفه، بیروت، چاپ دوم، 1415ق/ 1994م.
  33. سعدی، عبد الرحمن بن ناصر، القواعد الحسان فی تفسیر القرآن، مکتبة الرشد، ریاض، 1420ق/ 1999م.
  34. سید قطب، ابراهیم حسین، فی ظلال القرآن، دار الشروق؛ بیروت، قاهره، چاپ هفدهم، 1412ق.
  35. سیوطی، جلال الدین، معترک الاقران فی اعجاز القرآن، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1408ق/ 1988م.
  36. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ،  الاتقان فی علوم القرآن، دار الجیل، بیروت، بی‌تا.
  37. صغیر، محمد حسین علی، الصوت اللغوی فی القرآن، دار المورخ العربی، بیروت، بی‌تا.
  38. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مکتب الاعلام الاسلامی، بی‌جا، 1409ق.
  39. عامر، فتحی احمد، فکرة النظم بین وجوه الاعجاز فی القرآن الکریم، المعارف، اسکندریه، 1988م.
  40. فقیهی، محمد حنیف،  نظریة اعجاز القرآن عند عبد القاهر الجرجانی عن کتابیه اسرار البلاغة و دلائل الاعجاز، المکتبة العصریه، بیروت، بی‌تا.
  41. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، مؤسسة الرساله، بیروت، چاپ هشتم، 1426ق/ 2005م.
  42. قاضی، عبدالفتاح عبدالغنی بن محمد، نفایس البیان، شرح الفرائد الحسان فی عدّ  آی القرآن، مکتبة الدار، مدینه منوره، 1404ق.
  43. قاضی عیاض، عیاض بن موسی، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، دار الفیحاء، عمان، چاپ دوم، 1407ق/ 1986م.
  44. کوّاز، محمد کریم، الاسلوب فی الاعجاز البلاغی للقرآن الکریم، دار الکتب الوطنیه، بنغاری، 1426ق.
  45. لاشین، عبدالفتاح، من اسرار التعبیر القرآن، الفاصلة القرآنیه. دار المریخ للنشر، ریاض، 1402ق/ 1982م.
  46. مرسی، کمال الدین عبدالغنی، فواصل الآیات القرآنیه، المکتب الجامعی الحدیث، اسکندریه، 1420ق/ 1999م.
  47. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، مؤسسه تمهید، ذوی‌القربی، قم، 1386ش/ 1428ق.
  48. نصّار، حسین، الفواصل، مکتبة مصر، قاهره، 1999م.
  49. هاشمی، سید احمد، جواهر البلاغة فی المعانی و البیان و البدیع، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ، قم، چاپ سوم، 1370ش.
  50. یاسوف، احمد، دراساتٌ فنیةٌ فی القرآن الکریم، دار المکتبی، دمشق، 1427ق/ 2006م.