واکاوی جایگاه تقدیم و تأخیر آیات در روایات تفسیری

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

استادیار دانشکده معارف قرآن و عترت اصفهان

چکیده

رویکرد ادبی به آیات قرآن همواره در همۀ تفاسیر مطرح بوده و از لوازم جدایی‌ناپذیر آن محسوب می‌شود. یکی از علوم وابسته به آن، علوم بلاغی بوده و دانش «تقدیم و تأخیر» از فروع بلاغت به شمار می‌آید که امامان معصوم فراگیری آن را در کنار دیگر علوم قرآنی سفارش کرده‌اند.
این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی و با تکیه بر مستندات روایی ائمه؟عهم؟ به تحلیل آیات با رویکرد تقدیم و تأخیر می‌پردازد و هدف آن تبیین اهمیت این دانش در تفسیر قرآن و واکاوی تأکید ائمه به فراگیری آن در کنار علومی همچون محکم و متشابه می‌باشد.
در پایان پژوهش نتیجه‌ای که حاصل شد مبیّن جایگاه تقدیم و تأخیر در تفسیر قرآن است؛ چه پس از بررسی آیاتی از قرآن با محوریت کلام ائمه روشن شد که توجه به تقدیم و تأخیر می‌تواند به ایجاد حکمی فقهی بینجامد که آن بزرگواران صراحتاً بدان اشاره و عمل کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Study of the Precedence and Delay Position of Qur’anic Verses in the Interpretative Narratives

نویسنده [English]

  • nasirodin javadi
چکیده [English]

The literary approach to the Qur'an verses has always been the indispensable part all the interpretations. One of its related sciences is rhetorical sciences and the knowledge of precedence and delay which is considered to be the subdivision of the rhetoric, whose acquisition along with other Qur’anic sciences, has been emphasized by the infallible Imams (A.S.). This research analyzes the verses with a precedence and delay approach with a descriptive-analytical method and relying on the narrations of the infallible Imams (A.S.). The purpose of this article is to explain the importance of this knowledge in interpreting the Qur'an and to analyze the emphasis of the infallible Imams (A.S.). On learning it along with sciences such as decisive (Muhkam) and allegorical (Mutashabihas).
Precedence and delay in the Qur’an's words and phrases are so important that neglecting them may lead to alteration of divine commandments. With the study of some Qur’anic verses with the centrality of the Imams words, we found that paying attention to precedence and delay could lead to the establishment of a jurisprudential verdict that the infallible Imams (A.S.) referred to and acted upon unequivocally.

کلیدواژه‌ها [English]

  • precedence and delay
  • literary interpretation
  • interpretive narrations
  • Holy Qur’an

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن بابویه،‌‌‌ محمد بن علی (شیخ صدوق)، من لایحضره الفقیه‌‌‌، دار الاضواء، بیروت، 1405ق.
  3. ابن جنی، ابوالفتوح عثمان، الخصائص، تحقیق عبدالحمید هنداوی، دار الکتاب العلمیه، بیروت، چاپ سوم، 1429ق.
  4. ابن عاشور، محمدطاهر، التحریر و التنویر، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، چاپ اول، 1420ق.
  5. ابن فارس، ابی الحسین احمد، ترتیب مقاییس اللغه، تحقیق و ضبط عبدالسلام محمد هارون، ترتیب و تنقیح سعیدرضا علی عسکری و حیدر مسجدی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1387ش.
  6. ابن کثیر، ابی الفداء اسماعیل بن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، مؤسسة الریّان، بیروت، چاپ اول، 1425ق.
  7. ابن ماجه،‌‌‌ محمدبن یزید القزوینی‌‌‌، سنن ابن ماجه‌‌‌، دار المعرفه‌‌‌، بیروت‌‌‌،‌‌‌ چاپ اول، 1419ق.
  8. ابن منظور، لسان العرب، تعلیق علی السیری، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1408ق.
  9. ابوالفتوح رازی‌‌‌، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‌‌‌، ‌‌‌به کوشش و تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، بنیاد پژوهش‌‌های‌‌ اسلامی، مشهد، چاپ اول، 1371ش.
  10. ابوموسی، محمد محمد، البلاغة القرآنیة فی التفسیر الزمخشری و اثرها فی الدراسات البلاغیه، مکتبة وهبه، قاهره، 1988م.
  11. ابی داود‌‌‌‌‌،‌‌‌ سلیمان بن الاشعث، سنن ابی داود‌‌‌‌‌،‌‌‌ دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1421ق.
  12. ایروانی‌‌‌،‌‌‌ باقر، دروس تمهیدیة فی تفسیر آیات الاحکام‌‌‌‌‌، دار الفقه ‌‌‌، قم، چاپ سوم، 1428ق.
  13. آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی- فارسی، نشر نی، تهران، چاپ ششم، 1384ش.
  14. آلوسی‌‌‌،‌‌‌ سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القران العظیم‌‌‌،‌‌‌ دار الفکر، بیروت، 1423ق.
  15. بحرانی‌‌‌، سید‌‌هاشم، البرهان فی تفسیرالقران‌‌‌، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ دوم، 1427ق.
  16. بخاری‌‌‌،‌‌‌ محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری‌‌‌،‌‌‌ دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1422ق.
  17. بنی‌‌هاشمی خمینی‌‌‌،‌‌‌ سید محمدحسن، توضیح المسائل مراجع‌‌‌،‌‌‌ انتشارات السلامی‌‌‌،‌ قم، چاپ دهم، 1383ش.
  18. ترمذی‌‌‌،‌‌‌ محمد بن عیسی، سنن الترمذی‌‌‌،‌‌‌ دار الکتب العربی‌‌‌‌‌، بیروت،‌‌‌ چاپ اول، 1426ق.
  19. توحیدلو‌‌‌،‌‌‌ اکبر، جمله‌شناسی قرآن با ‌‌تأکید بر تقدیم و تأخیر عبارات‌‌‌،‌‌‌ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ سوم، 1390ش.
  20. جرجانی، عبدالقاهر، دلائل الاعجاز، شرح و تعلیق محمد التنجی، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ اول، 1425ق.
  21. حر عاملی‌‌‌،‌‌‌ محمد بن الحسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه‌‌‌،‌‌‌ مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ دوم، 1427ق.
  22. حمصی، نعیم،  اعجاز القرآن منذ البعثة النبویة حتی عصرنا الحاضر، موسسة الرسالة، بیروت، چاپ دوم، 1980م.
  23. حویزی‌‌‌، عبدالعلی بن جمعه، نور الثقلین، تصحیح و تعلیق ‌‌هاشم رسولی محلاتی‌‌‌،‌‌‌
    دار التفسیر‌‌‌، قم، چاپ دوم، 1382ش.
  24. خمینی‌‌‌،‌‌‌ روح الله، تحریر الوسیله‌‌‌،‌‌‌ نجف‌‌‌،‌‌‌ مطبعة الآدب‌‌‌، نجف، چاپ دوم، 1390ش.
  25. الخولی‌‌‌، امین، فن القول فی معهد الدراسات‌‌‌،‌‌‌ دار الفکر العربی، قاهره، 1366ق.
  26. رضا، محمد رشید، تفسیر المنار (تفسیر القرآن العظیم)، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1423ق.
  27. زرکشی، بدرالدین محمدبن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تعلیق مصطفی عبدالقادر عطا، دار الفکر، بیروت، 1425ق.
  28. زمخشری‌‌‌،  محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل‌‌‌،
    ‌‌‌دار الکتب العربی، بیروت‌‌‌، چاپ اول، 1414ق.
  29. سبحانی‌‌‌،‌ جعفر، فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام‌‌؟ص؟‌، نشر مشعر‌‌‌، تهران‌‌‌، چاپ هفتم، 1376ش.
  30. سیدرضی، ابوالحسن محمد بن ابی احمد، نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی،‌‌ انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، تهران‌‌‌‌‌،‌‌‌ چاپ دوم، 1370ش.
  31. سیوطی‌‌‌، جلال‌الدین عبدالرحمن،  الاتقان فی علوم القرآن‌‌‌، تصحیح محمد سالم ‌‌هاشم‌‌‌،‌‌‌انتشارات فخر دین‌‌‌، قم، چاپ اول، 1380ش.
  32. سیوطی‌‌‌، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدّر المنثور فی التفسیر بالمأثور‌‌‌‌‌، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1421ق.
  33. الصرصری البغدادی، سلیمان بن عبدالقوی بن عبدالکریم، الاکسیر فی علم التفسیر، تحقیق عبدالقادر حسین، الدار الاوزاعی، بیروت، 1409ق.
  34. طباطبایی یزدی‌‌‌،‌‌‌ سید کاظم، عروة الوثقی‌‌، دار التفسیر‌‌‌، قم، چاپ چهارم، 1376ش.
  35. طباطبایی‌‌، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القران‌‌‌، دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیه، قم، 1427ق.
  36. طبرسی‌‌‌،‌‌‌ فضل بن حسن، تفسیر جوامع‌ الجامع‌‌، مؤسسۀ نشر اسلامی، قم، چاپ اول، 1421ق.
  37. طبرسی‌‌‌،‌‌‌ فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القران‌‌‌، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ دوم، 1425ق.
  38. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن التأویل‌ آی القرآن، دار الفکر، بیروت، چاپ اول، 1421ق.
  39. طوسی‌‌‌،‌‌‌ محمدبن الحسن، تهذیب الاحکام‌‌‌، دار الکتب الاسلامی‌‌‌، تهران، چاپ چهارم، 1365ش.
  40. طوسی‌‌‌،‌‌‌ محمدبن الحسن، التبیان فی التفسیر القرآن، مکتب الاعلام الاسلامی، بی‌جا، چاپ اول، 1409ق.
  41. طوسی‌‌‌،‌‌‌ محمدبن الحسن، الاستبصار‌‌‌،‌‌‌ دار الکتب الاسلامی‌‌‌‌‌،‌‌‌ تهران، چاپ پنجم، 1383ش.
  42. طیب، سیدعبدالحسین، تفسیر اطیب البیان، انتشارت اسلام، تهران، چاپ دوم، 1374ش.
  43. عون، علی ابوالقاسم، بلاغة التقدیم و التأخیر فی القران الکریم‌‌‌، دار المدار الاسلامی، بیروت، چاپ اول، 1426ق.
  44. عیاشی‌‌‌، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی‌‌‌،‌‌‌ مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1411ق.
  45. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، انتشارات اسوه _ مکتبه وهبه، قم، قاهره، چاپ اول، 1420ق.
  46. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، تحقیق محمد بن عبدالرحمن المرعشی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1424ق.
  47. فیض کاشانی‌‌‌،‌‌‌ ملا محسن، تفسیر الصافی‌‌‌،‌ ترجمۀ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، دفتر نشر نوید اسلام، قم، چاپ سوم، 1387ش.
  48. قاسم پیوندی، محمدحسین، بررسی تحلیلی مسئله تقدیم و تأخیر در قرآن کریم، دانشگاه آزاد اسلامی _ واحد علوم و تحقیقات، 1387ش.
  49. قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن‏، ناصرخسرو، تهران، 1364ش.
  50. قمی، عباس،  مفاتیح الجنان‌‌‌،‌‌‌ ترجمۀ مصباح‌زاده‌‌‌، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، قم، چاپ ششم، 1370ش.
  51. قمی‌‌‌،‌‌‌ علی بن ابراهیم، تفسیر علی بن ابراهیم القمی‌‌‌،‌‌ مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
  52. کاشانی‌‌‌، ملا فتح الله، منهج الصادقین‌‌‌، تصحیح علی‌اکبر غفاری‌‌‌،‌‌‌ چاپ اسلامیه‌‌‌، ‌‌تهران، چاپ پنجم، 1378ش.
  53. کلینی‌‌‌،‌‌ محمدبن یعقوب، الکافی‌‌‌، ‌‌‌تحقیق علی‌اکبر غفاری‌‌‌،‌‌‌ دار الکتب الاسلامی‌‌‌،‌‌‌ تهران، چاپ هفتم، 1383ش.
  54. مالک بن انس، الموطأ‌‌‌، تحقیق محمد الاسکندرانی و احمد ابراهیم‌‌، دار الکتب العربی، بیروت، 1426ق.
  55. مجلسی‌‌‌،‌‌‌ محمدباقر، بحار الانوار‌‌‌، انتشارات اسلامیه، ‌‌‌تهران، چاپ سوم، 1376ش.
  56. معرفت‌‌‌،‌‌‌ محمد‌‌هادی، علوم قرآنی‌‌‌،‌‌‌ انتشارات تمهید‌‌‌، قم، چاپ شانزدهم، 1394ش.
  57. مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف‏، دار الکتاب الإسلامی‏، قم، 1424ق.
  58. مکارم شیرازی‌‌‌،‌‌‌ ناصر، تفسیر نمونه‌‌‌‌‌،‌‌‌ دار الکتب الاسلامیه، ‌‌‌تهران‌‌‌، چاپ شانزدهم، 1376ش.
  59. النیشابوری، مسلم بن حجاج القشیری، صحیح مسلم‌‌‌، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1420ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار