احادیث شیعه و رهیافت‌های عقلی در نقد اندیشه‌های جبرگرایانه

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

دانشیار دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز

چکیده

از ویژگی‌های احادیث شیعه، مواجههٔ دقیق و عمیق آن‌ها، با اندیشه‌های جبرگرایانه است، به گونه‌ای که می‌توان با استفاده از هدایت‌های آن‌ها در این باب، به رهیافت‌های دقیق عقلی در نقد این اندیشه‌ها دست یافت.
غور در این احادیث و واکاوی آن‌ها، سبب انکشاف رهیافت‌های متعدد در نقد اموری می‌شود که از مستندات مهم یا لوازم تفکیک‌ناپذیر جبرگرایی است.
مهم‌ترین این امور عبارت‌اند از: امکان فرمان خدا به کار زشت، امکان فرمان خدا به فعل ما لا یطاق، امکان مکلف کردن بندگان به فعل غیر اختیاری و مترتب نمودن ثواب و عقاب بر آن، استناد به قضا و قدر الهی. در این میان، احادیثی که جبر و تفویض را نفی و بر امر بین الأمرین تأکید می‌کنند، دربردارندهٔ رهیافت‌های عقلی عمیق‌تر و بنابراین حائز اهمیت بیشترند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Shi’ite Traditions and Rational Approaches in the Critique of Deterministic Ideas

نویسنده [English]

  • Ali Akbar kalantari
چکیده [English]

One of the characteristics of Shi'ite traditions is their precise confrontation with deterministic ideas, so that by using their guidance, accurate and rational approaches can be obtained in the critique of these ideas.
Studying and analyzing these traditions leads to the development of various approaches to the critique that are important or inseparable tools of determinism.
The most important of these matters are: the possibility of God's command to do wrong, the possibility of God's command to unbearable obligation, the possibility of obliging servants to involuntary action and arranging rewards and punishments on it and citing to divine judgment and predestination.
Therefore, the traditions that deny predestination and delegation, and emphasize the Amr bayn al-amrayn (a theory between the two theories) contain deeper and more important rational approaches.

کلیدواژه‌ها [English]

  • shi’ite traditions
  • rational approaches
  • deterministic thoughts
  • Amr bayn al-amrayn

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن ابی یعلی، محمد، طبقات الحنابله، دار المعرفه، بیروت، بی‌تا.
  3. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، التوحید، انتشارات اسلامی، قم، 1357.
  4. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، الخصال، انتشارات اسلامی، قم، 1403 ق.
  5. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا، انتشارات جهان، تهران، 1378 ق.
  6. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، من لا یحضره الفقیه، انتشارات اسلامی، قم، 1413 ق.
  7. احسایی، ابن ابی جمهور، عوالی اللئالی، انتشارات سید الشهداء، قم، 1405 ق.
  8. ابن طاووس، سید علی، الطرائف، چاپخانۀ خیام، قم، 1400 ق.
  9. ابن ندیم، محمد، فهرست ابن ندیم، تحقیق رضا تجدد، تهران، 1350ش.
  10. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّة فی معرفة الائمه، مکتبة بنی هاشمی، تبریز، 1381 ق.
  11. اشعری، ابو الحسن، الابانة عن اصول الدیانه، دار الانصار، قاهره، 1397 ق.
  12. اشعری، ابو الحسن ، اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع، مطبعة مصر، مصر، بی‌تا.
  13. اشعری، ابو الحسن ، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، نشر الاسلامیه.
  14. امام رضا (منسوب به ایشان)، فقه الرضا، کنگرۀ امام رضا، مشهد، 1406 ق.
  15. برنجکار، رضا، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، مؤسسۀ طه، قم، 1381ش.
  16. تبریزی، علی بن موسی، مرآة الکتب، کتابخانۀ آیة الله نجفی مرعشی، قم، 1414 ق.
  17. تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، دار الاضواء، بیروت، 1403 ق.
  18. حرّانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، انتشارات اسلامی، قم، 1404 ق.
  19. حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، انتشارات آل البیت، قم، 1409 ق.
  20. حلوانی، حسین بن محمد، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، مدرسۀ امام مهدی، قم، 1408ق.
  21. خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ محمد باقر نجمی و هاشم هاشم زادۀ هریسی، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1404 ق.
  22. رازی، فخر الدین، التفسیر الکبیر، دار الکتب العلمیه، تهران، بی‌تا.
  23. سبحانی، جعفر، محاضرات فی الالهیات، انتشارات اسلامی، قم، 1413ق.
  24. سبزواری، ملّا هادی، شرح المنظومه، نشر لواسانی، تهران، 1298 ق.
  25. طباطبایی، سید محمد حسین، نهایة الحکمه، انتشارات اسلامی، قم، 1362ش.
  26. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، نشر مرتضی، مشهد، 1403 ق.
  27. عسقلانی، ابن حجر، فتح الباری شرح البخاری، دار المعرفة، بیروت، بی‌تا.
  28. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، چاپخانهٔ علمیه، تهران، 1380ش.
  29. فیض کاشانی، ملّا محسن، الوافی، کتابخانهٔ امیر المؤمنین، اصفهان، 1416ق.
  30. کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، دار الذخائر، قم، 1410 ق.
  31. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365ش.
  32. مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی، المکتبة الاسلامیه، تهران، 1382ق.
  33. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، 1404 ق.
  34. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، تهران، 1393ش.
  35. مصطفوی، سید جواد، ترجمه و شرح اصول الکافی، انتشارات علمیه اسلامیه، تهران، بی‌تا.
  36. مطهری، مرتضی، انسان و سرنوشت، انتشارات صدرا، قم، بی‌تا.
  37. مطهری، مرتضی ، عدل الهی، انتشارات صدرا، قم، بی‌تا.
  38. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، تصحیح الاعتقاد، کنگرۀ شیخ مفید، قم، 1413 ق.
  39. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الفصول المختاره، کنگرۀ شیخ مفید، قم، 1413 ق.
  40. ملطی شافعی، محمد بن احمد، التنبیه و الرد علی اهل الاهواء و البدع، مکتبة مدبولی، قاهره، 1413 ق.
  41. مولوی، محمد بن محمد، مثنوی معنوی، انتشارات هرمس، تهران، 1382ش.
  42. نیشابوری، سید اعجاز حسین، کشف الحجب و الأستار عن أسماء الکتب و الأسفار، کتابخانۀ آیة الله مرعشی نجفی، قم، 1409ق.
  43. واعظی، احمد، انسان از دیدگاه اسلام، انتشارات سمت، تهران، 1382.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار