تطور حیطۀ موضوعی قرآن در فهم مفسران از عبارتِ (تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ)

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

2 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی مشهد

چکیده

بسیاری از مفسران از دیرباز عبارت (تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ) (نحل/ 89) را با محدودۀ موضوعاتی که قرآن آن‌ها را شامل می‌شود، ارتباط داده‌اند؛ محدودۀ این مصادیق گاه حداقلی و گاه حداکثری بوده است. این گونه مباحث، در دورۀ معاصر، با عنوان جامعیت قرآن مطرح می‌شوند و همین دسته از آرای متقدم را به عنوان پیشینۀ خود مطرح می‌کنند. بررسی سیر آرای تفسیری ذیل آیۀ 89 نحل نشان می‌دهد قلمرو جامعیت قرآن در طول تاریخ مورد اتفاق مفسران نبوده و دیدگاه‌های متعددی در این زمینه وجود داشته است که جامعیت مطلق، جامعیت دینی مطلق و جامعیت دینی مقید، موارد مهم آن بوده‌اند. این مقاله ذیل هر یک از این دسته‌ها به بررسی سیر تطور دیدگاه‌های مفسران پرداخته و به این نتیجه رسیده است که قلمرو جامعیت در هریک از این گونه‌ها، نه از نظر گسترۀ شمول، بلکه از نظر  پیچیدگی و اختصاص جزئیاتِ بیشتر، شاهد تغییراتی بوده و این تابعی است از پیچیده‌تر شدن مسائل و دغدغه‌های بشری به مرور زمان. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Commentators' Understanding of "شیء لکل ًتبیانا " Based on Different Qur'an’s Thematic Areas

نویسندگان [English]

  • fahime ghorishi 1
  • Elaheh Shahpasand 2
1 mashhad
2 Assistant Professor at University of Science and Education of the Holy Quran, Faculty of Quranic Sciences in Mashhad
چکیده [English]

Many commentators from ancient times have associated the ً لکنیش " phrase تبین) " exposition of all things) (16: 89) with the Qur'an’s range of topics; The range of these instances has sometimes been minimum and sometimes maximum. In the contemporary period, such issues are referred to as the comprehensiveness of the Qur'an, and they present the same group of earlier opinions as their background. An examination of the interpretive views of verse 89 of an-naḥl, shows that the commentators have not had the same opinion about the Qur'an comprehensiveness throughout history and there have been several views in this regard: absolute comprehensiveness, absolute religious comprehensiveness and restricted religious comprehensiveness. For each of these categories, this article examines the evolution of commentators' views and concludes that the scope of comprehensiveness in each of these genres has changed, not in terms of scope, but in terms of complexity and detail, and this is about the complexity of human issues over the time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Absolute comprehensiveness of the Qur'an شیء لکل ًتبیانا
  • comprehensiveness of the Qur'an
  • religious comprehensiveness
  1. قرآن کریم، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند.
  2. آلوسی، محمد بن عبدلله، روح المعانی، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.
  3. ابن بَطَّة، عبیدالله بن محمد، الإبانة الکبرى، تحقیق رضا معطی و دیگران، دار الرایة للنشر و التوزیع، ریاض، 1415-1426ق.
  4. ابن عاشور، محمدطاهر، التحریر و التنویر، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، ‏1420ق.
  5. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1419ق.
  6. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجِنان و روح الجَنان فی تفسیر القرآن، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1408ق.
  7. ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط، دار الفکر، بیروت، 1420ق.
  8. اسفندیاری، فرزاد، نقد و بررسی دیدگاه متفکران معاصر در خصوص جامعیت قرآن، دانشگاه قم،  قم، 1395ش.
  9. اکبری دستک، فیض‌الله، «جامعیت قرآن از دیدگاه امام خمینی (ره)»، پژوهشنامۀ متین،سال 17،ش67، 1394ش، ص1-22.

10. ایازی، محمدعلی، جامعیت قرآن، پژوهشی اسنادی و تحلیلی از مسئلۀ جامعیت و قلمرو آن، انتشارات مبین، رشت، 1380ش.

11. بحرانى، هاشم بن سلیمان،البرهان فی تفسیر القرآن، مؤسسة البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة، قم، 1415ق.

12. بقاعی، ابراهیم بن عمر، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1427ق.

13. بیضاوی، عبدالله بن عمر،أنوار التنزیل و أسرار التأویل، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1418ق.

  1. ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان، تحقیق ابن‌عاشور، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1422ق.
  2. جرجانی،ابوالمحاسن حسین بن حسن، جلاء الاذهان وجلاء الاحزان (تفسیر گازر)،دانشگاه تهران، تهران، 1396ق.
  3. حویزی، عبدالعلی بن جمعه، نور الثقلین، اسماعیلیان، قم، 1415ق.
  4. خازن، علی بن محمد،لباب التأویل فی معانی التنزیل، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.
  5. خمینی، سید روح‌الله، شرح جنود عقل و جهل، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؟ق؟، تهران، 1382ش. 
  6. خمینی، سید روح‌الله، ولایت فقیه، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؟ق؟، تهران، 1381ش.
  7. دخیل، على محمد على، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، دار التعارف للمطبوعات، لبنان، 1422ق.

21. دینورى، عبدالله بن محمد بن وهب، تفسیر ابن وهب (الواضح فى تفسیر القرآن الکریم)‏،دار الکتب العلمیه، بیروت، 1424ق.

  1. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دار الکتاب العربی، بیروت، 1407ق. 
  2. سبزوارى، محمد، الجدید فى القرآن المجید، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، 1406ق.
  3. سندز، کریستین، تفاسیر صوفیانۀ قرآن، ترجمۀ زهرا پوستین‌دوز، حکمت، تهران، 1395ش.
  4. سیاوشی، اکرم، «بررسی تطبیقی نظریۀ جامعیت قرآن از دیدگاه سید قطب»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال سوم، شمارۀ 6، 1385ش،  ص7 _ 26.
  5. سیواسی، احمد بن محمد، عیون التفاسیر، دار صادر، بیروت، 1427ق.
  6. سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، الهیئة المصریة العامة للکتاب، مصر، 1394ق.  
  7. سیوطی، جلال‌الدین، الاکلیل فی استنباط التنزیل، تحقیق سیف‌الدین کاتب، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1401ق. 
  8. شریف لاهیجى، محمد بن على، تفسیر شریف لاهیجى، دفتر نشر داد، تهران، 1373ش.
  9. شنقیطی، محمدامین، أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 1427ق.
  10. صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة‏، فرهنگ اسلامى‏، قم، 1406ق.
  11. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی، جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، 1374ق.
  12. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.
  13. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، دار المعرفه، بیروت، 1412ق. 
  14. طنطاوی جوهری، الجواهر فی تفسیر القرآن، مطبعة مصطفی البابی و اولاده، مصر، 1346ق.
  15. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1389ق.
  16. عباسی، بابک، «حق و حقیقت در عرفان اسلامی»، دانشنامۀ جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، تهران، ج13،  1388ش، ص620_ 623.
  17. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، مکتبة العلمیة الاسلامیه، تهران، 1380ش.
  18. غزالی، ابوحامد، جواهر القرآن، تحقیق محمد رشید رضا، دار احیاء العلوم، بیروت، 1406ق.
  19. فائز، قاسم و همکاران، «تحلیل آیات مربوط به جامعیت قرآن مجید»،سراج منیر، سال ششم، شمارۀ 21، 1394ش، ص7-29.
  20. فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1420ق.
  21. فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، تفسیر الصافی، مکتبة الصدر، تهران، 1415ق.
  22. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران،  1364ش.
  23. قنوجی، محمد صدیق،  فتح البیان فی مقاصد القرآن، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، 1420ق.
  24. کاشانی، فتح‌الله، منهج الصادقین فی إلزام مخالفین، کتاب‌فروشی اسلامیه،  تهران، 1300ش.
  25. کاشانی، فتح‌الله، زبدة التفاسیر، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه، 1423ق.
  26. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیه، تهران،  1407.
  27. کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ‏وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، تهران، 1410ق.
  28. محلی، جلال‌الدین محمد بن احمد بن محمد و جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی، تفسیر الجلالین، مؤسسة النور للمطبوعات، بیروت، 1416ق.
  29. مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان‏، دار احیاء التراث العربی‏، بیروت، 1423ق. 
  30. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1371ش. 
  31. مؤدب، سیدرضا، «نقد و بررسی دیدگاه مفسران در تفسیر آیۀ (تبیانًا لکلّ شیء)»، دوفصلنامۀ دانشگاه قم، شمارۀ 1، 1395ش، ص7_ 33.
  32. نخجوانی، نعمت‌الله بن محمود، الفواتح الالهیة والمفاتح الغیبیه، دار رکابی للنشر، قاهره، 1999م.
  33. یحیی بن سلام،تفسیر یحیی بن سلام، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1425ق.