بازکاوی معنای مادۀ رحمت؛ به ویژه در مقام انتساب به خدای سبحان

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

چکیده

وصف رحمت در قرآن کریم بارها در قالب‌های مختلف به خدای سبحان منتسب گشته و آثاری اساسی و بس مهم برای آن یاد شده است؛ از این رو، ارتقای معرفت در خصوص آن مهم و مفید است. طبیعی است که واکاوی مفهوم «رحمت الهی» ابتدائاً منوط به مفهوم‌یابی خود مادۀ رحمت است. تحقیق حاضر کوشیده به شیوۀ توصیفی _ تحلیلی به تعریفی دقیق‌تر از مادۀ رحمت و در پی آن ارائۀ مفهومی دقیق‌تر در خصوص «رحمت الهی» بپردازد و البته در این مسیر به گونۀ مقتضی از راهکارهای معناشناسی بهره برده است. باری می‌توان گفت: «رحمت» در معنای اصلی‌اش عبارت است از میل درونی به ایصال خیر به «مرحوم»، که از محبت برخاسته از نوعی مبدأ مشترک یا قرب پیشین نشئت می‌گیرد. در مواردِ انتساب مادۀ «رحمت» به خدای سبحان در آیات شریفه نیز، به‌رغم برخی تأویلاتِ خلاف ظاهر، به نظر می رسد مراد از رحمت، مُفادِّ متعارفِ معنایِ پیش­گفته، البته با لحاظ شأن الهی است؛ هرچند از باب مجاز، گاه رحمت الهی، به فعل افاضه و اِنعام الهی یا مصداق خارجی نعمت و فیض الهی نیز اطلاق شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Mercy Concept Revision, Especially in Its Attribution to God

نویسنده [English]

  • Ali Rezaei Kahnamooi,
Assistant Professor, Department of Qur’an and Tradition Sciences, Islamic Azad University, Khoy, Iran
چکیده [English]

The description of mercy in the Holy Qur'an has been attributed to God Almighty many times in various forms and fundamental and very important works have been attributed to it; therefore, promoting knowledge about it is important and useful. It is clear that the analysis of the "divine mercy" concept is primarily dependent on mercy concept itself. The present study intends to extract a more accurate definition of the mercy concept in a descriptive-analytical manner and then provide a more accurate concept of "divine mercy". Of course, in this way, semantic solutions have been used appropriately. In general, mercy in its original meaning is the inner desire to deliver good to the deceased, which arises from common love. As for the mercy of God Almighty, in spite of some statements, the meaning of mercy does not mean anything other than the conventional concept; however, sometimes the act of divine bestowal or reward or the external example of divine blessing and grace is also referred to as mercy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mercy
  • divine mercy
  • God's kindness
  • divine attributes
  • semantics

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آلوسى، سید محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415 ق.
  3. ابن اثیر جزری، مبارک، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، اسماعیلیان، قم، 1367 ش.
  4. ابن بابویه، محمد بن على‏، التوحید، جامعۀ مدرّسین، قم‏، 1398 ق.
  5. ابن بابویه، محمد بن على، معانی الاخبار، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1403 ق.
  6. ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، تحقیق: احمد محمد شاکر ، دار الحدیث، قاهره، 1416 ق.
  7. ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، تحقیق شعیب الأرنؤوط و دیگران، مؤسسة الرساله، بیروت، 1421 ق.
  8. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، مؤسسة التاریخ العربی‏، بیروت،  1420ق.
  9. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1404 ق.
  10. ابن کثیر دمشقى، اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، دار الکتب العلمیه، بیروت‏، 1419 ق.
  11. ابن منظور، محمد، لسان العرب،‏ دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع _ دار صادر، بیروت، 1414 ق.
  12. ابو داود سجستانی، سلیمان، سنن، مکتبة العصریه، بیروت، بی‌تا.
  13. اربلى، على بن عیسى‏، کشف الغمة فی معرفة الأئمه، بنی هاشمی، تبریز، 1381 ق.
  14. ازهری، ابومنصور محمّد،  تهذیب اللغه، دار احیاء التراث العربی‏، بیروت، بی‌تا.
  15. البانی، محمد ناصر الدین، سلسلة الأحادیث الصحیحه، مکتبة المعارف، ریاض، 1415ق.
  16. بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع المسند الصحیح  (صحیح البخاری)، دار طوق النجاة، بیروت، 1422 ق. 
  17. برهان الدین کرمانی، محمود، غرائب التفسیر وعجائب التأویل، دار القبلة للثقافة الإسلامیه، جده، بی‌تا.
  18. بیضاوى، عبدالله، انوار التنزیل و اسرار التأویل، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1418 ق.
  19. ترمذی، محمد بن عیسى، سنن الترمذی، مکتبة ومطبعة مصطفى البابی، مصر، 1395 ق.
  20. ثعلبى، احمد بن محمد، الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی‏)، دار احیاء التراث العربی‏، بیروت، 1422 ق.
  21. جمعى از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت(ع)، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى، قم، 1423 ق.
  22. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، دار العلم للملایین، بیروت، 1407 ق.
  23. حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله، المستدرک على الصحیحین، تحقیق مصطفى عبدالقادر عطا، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1411ق.
  24. حدیدی، جواد، «ترجمه‌ای یهودی‌وار از قرآن مجید به زبان فرانسوی»، ترجمان وحی، شمارۀ 6، 1378 ش، ص 12_ 25.
  25. حسینی زبیدی، محمد مرتضى، ‏ تاج العروس من جواهر القاموس، ‏دار الفکر، ‏بیروت، 1414ق.
  26. خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران، 1377 ش.
  27. خمینى، مصطفى‏، تفسیر القرآن الکریم، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، تهران، 1418ق.
  28. خویى، ابوالقاسم، ‏البیان فى تفسیر القرآن‏، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی‏، قم، 1430 ق.
  29. ذییب، سلیمان، معجم المفردات الآرامیة القدیمیة؛ دراسة مقارنه، جامعة الملک سعود، ریاض، 1427 ق.
  30. راغب اصفهانى، حسین، مفردات ألفاظ القرآن‏، دار القلم _ الدار الشامیه، بیروت _ دمشق، 1412 ق.
  31. رضا، محمدرشید، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، دار المعرفه، بیروت، 1414 ق.
  32. زحیلى، وهبه، ‏التفسیر المنیر،‏ ‏دار الفکر، دمشق، 1411 ق.
  33. زمخشرى، محمود، الفائق فی غریب الحدیث‏، ‏دار الکتب العلمیه، بیروت، 1417 ق.
  34. زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دار الکتاب العربی، بیروت، 1407ق.
  35. سیدی، حسین، «معناشناسی درزمانی واژگانی از قرآن»، پژوهش‌های اسلامی، شمارۀ 1، 1386 ش، ص 95_ 104.
  36. شهید ثانی، زین الدین بن علی، الرّوضة البهیّة فی شرح اللمعة الدمشقیّه، با تعلیقات سیّدمحمد کلانتر، مطبعه امیر، قم، 1410ق.
  37. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، بیدار، قم، 1361 ش.
  38. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن‏، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1390 ق.
  39. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین‏، مرتضوى، تهران، 1375 ش.
  40. عثیمین، محمد بن صالح، شرح العقیدة الواسطیه، دار ابن الجوزی، عربستان سعودی، 1421ق.
  41. عسکرى، حسن بن عبدالله‏، الفروق فی اللغة، دار الآفاق الجدیده، بیروت، 1400 ق.
  42. عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی‏، المطبعة العلمیه، تهران، 1380 ق.
  43. غزالی، ابو حامد محمد بن محمد، المقصد الأسنى فی شرح معانی أسماء الله الحسنى، الجفان والجابی، قبرص، 1407 ق.
  44. غفوری، خالد، «دراسات مقارنة فی فقه القرآن؛ إرث اُولی الأرحام»، فقه اهل البیت(ع)، شمارۀ 50، 1429 ق، ص 155_ 188.
  45. فخر رازى ، محمد، مفاتیح الغیب‏، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1420 ق.
  46. فراهیدى ، خلیل بن احمد ، کتاب العین، نشر هجرت، قم، 1409 ق.
  47. فیّومى، احمد بن محمد، المصباح المنیر، دار الهجره، قم، 1414 ق.
  48. قدور، احمد محمد، مبادئ اللسانیات، دار الفکر، دمشق، چاپ سوم، 1429 ق.
  49. قرشى بنابی، سید على اکبر، قاموس قرآن‏، دار الکتب الإسلامیه، تهران‏، 1371 ش.
  50. قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن‏، انتشارات ناصرخسرو، تهران، 1364 ش.
  51. کمال الدین، حازم علی، معجم مفردات المشترک السامی فی اللغة العربیه، مکتبة الآداب، قاهره، 1429 ق.
  52. کیا، محمد صادق، قلب در زبان عربی، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۴۰ش.
  53. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1407 ق.
  54. گروه مطالعات قرآنی،المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1434ق.
  55. مسلم بن حجاج‏، المسند الصحیح (صحیح مسلم)، دار الحدیث، قاهره، 1412 ق.
  56. مشکور، محمدجواد، فرهنگ تطبیقی عربی با زبان های سامی و ایرانی، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1357 ش.
  57. مصطفوى، حسن، ‏التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏، تهران، 1360ش.
  58. مَعن، مشتاق عباس، المعجم المفصل فی مصطلحات فقه اللغة المقارن، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1423 ق.
  59. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1374 ش.
  60. مولوی، جلال الدین محمد، مثنوی معنوی، نسخۀ نیکلسون، میلاد، تهران، 1384 ش.
  61. نیشابورى، محمود بن ابوالحسن‏، وضح البرهان فى مشکلات القرآن‏، دار القلم‏، بیروت، 1410 ق.
  62. واحدی نیشابوری، علی، التفسیر البسیط، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیه، عربستان سعودی، 1430ق.
  63. وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة، الموسوعة الفقهیة الکویتیه، دار السلاسل، کویت، 1404ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار