روش حل دوراهه‌های اخلاقی بر اساس حکمت 289 نهج البلاغه

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه قم

چکیده

یکی از مسائل مهم در حوزۀ اخلاق کاربردی حل دوراهه‌های اخلاقی است که بر پایۀ روش‌هایی صورت می‌گیرد. روش‌های اصل‌گرایی، قرینه‌گرایی و موازنۀ متفکرانه، از مهم‌ترین روش‌های رایج در حل چالش‌ها و دوراهه‌های اخلاقی است. هر یک از این روش‌ها با نقایصی همراه است. در حکمت 289 نهج البلاغه امام علی؟ع؟ برای حل دوراهه‌های اخلاقی روشی را پیشنهاد می‌دهند که بر اساس فرایندی چندمرحله‌ای و مبتنی بر همۀ ابعاد وجودی فاعل اخلاقی _ شامل بُعد معرفتی، عاطفی و رفتاری _ شخص بتواند ضمن آگاهی معرفتی و قلبی نسبت به دوراهۀ اخلاقی، تصمیم مقتضی را اتخاذ کند. این روش که با ارجاع دو یا چند گزینۀ اخلاقی به نفس فاعل اخلاقی آغاز می‌شود با قضاوت درونی شخص ادامه می‌یابد و فاعل اخلاقی با عرضۀ دوراهه به درون، آنچه را که به هوای نفس نزدیک‌تر است می‌یابد و با آن مخالفت می‌کند. ابعاد مختلف این روش اخلاقی، مؤلفه‌ها و مراحل آن، مسئله‌ای است که مقالۀ حاضر به روش توصیفی ‌_ تحلیلی عهده‌دار تبیین آن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Solving Moral Dilemmas Based on the Nahj al-Balaghah 289 Wisdom

نویسنده [English]

  • Mohammad Javad Fallah
Associate Professor, Department of Islamic Education, Qom University
چکیده [English]

One of the important issues in applied ethics is to solve ethical dilemmas. The methods of fundamentalism, evidentialism and thoughtful balance are the most important common methods in solving ethical challenges and dilemmas. Each of these methods has its drawbacks. In Wisdom 289 of Nahj al-Balaghah, Imam Ali (A.S.) proposes a method for solving moral dilemmas that based on a multi-stage process and all the existential dimensions of the moral agent – including epistemological, emotional and behavioral dimensions. In this way, one can make the appropriate decision while being aware of the moral dilemma with knowledge and heart. This method, which begins by referring two or more moral options to the soul of the moral agent, continues with the inner judgment, and the moral agent, by offering a dilemma, intuitions and opposes what is closer to the soul. The various dimensions of this ethical method are the problem's components and stages that the present article is responsible to explain in a descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ethical dilemma
  • ethical method
  • applied ethics
  • Nahj al-Balaghah 289 wisdom
  • conflict resolution
  1. آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح و تحقیق سیدمهدی رجایی، دار الکتب الاسلامی، قم، 1410ق.
  2. ابن میثم، میثم بن علی، شرح نهج‌البلاغه، ترجمۀ قربانعلی محمدی‌مقدم و علی‌اصغر نوایی‌یحیی‌زاده، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد، 1385ش.
  3. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج‌البلاغه، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، 1403ق.
  4. اترک، حسن، «چیستی دروغ»، آیینۀ معرفت، شمارۀ 20، 1388ش، ص143_ 169.
  5. اترک، حسن، «ماهیت و حکم اخلاق توریه»، معرفت اخلاقی، سال اول، شمارۀ 4، 1389ش، ص 75 _ 94.
  6. اترک، حسن، «معنای دروغ مصلحت‌آمیز»، پژوهش‌های فلسفی، سال هفتم، شمارۀ مسلسل 12، 1392ش.
  7. ارسطو، اخلاق نیکوماخس، ترجمۀ محمد حسن لطفی، طرح نو، تهران، 1394ش.
  8. اسلامی، سیدحسن، دروغ مصلحت‌آمیز (بحثی در گستره و مفهوم آن)، مؤسسۀ بوستان کتاب، قم، 1387ش.
  9. اسلامی، محمد تقی، «روش‌شناسی قیاس‌گرایانه در اخلاق کاربردی؛ جایگاه نظریه در استدلال‌های اخلاقی»، روش‌شناسی علوم انسانی، سال 23، شمارۀ 93، زمستان 1396ش، ص 209_ 230.
  10. اسلامی، محمد تقی، «روش‌شناسی موردکاوانه در اخلاق کاربردی»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، سال بیستم، شمارۀ پیاپی 75، 1397ش.
  11. اسلامی، محمد تقی، «شناسنامۀ علمی اخلاق کاربردی»، پژوهش‌نامۀ اخلاق، سال هفتم، شمارۀ 25، 1393ش، ص 7_ 22.
  12. اسلامی، محمدتقی و همکاران، اخلاق کاربردی؛ چالشها و کاوشهای نوین در اخلاق اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1389ش.
  13. جعفر بن محمد، امام ششم ]منسوب[، مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقه، اعلمی، بیروت، 1400ق.
  14. خزاعی، زهرا، اخلاق فضیلت، انتشارات حکمت، تهران، 1389ش.
  15. خزاعی، زهرا، «اخلاق کاربردی: ماهیت، روش‌ها و چالش‌ها»، مندرج در: جستارهایی در اخلاق کاربردی، جمعی از نویسندگان، دانشگاه قم، 1389ش.
  16. خوش‌طینت و همکاران، «تأثیر فضایل و رذایل اخلاقی بر باورها و اعتقادات از دیدگاه نهج‌ البلاغه»، پژوهشنامۀ نهج البلاغه، دورۀ دوم، شمارۀ 8، زمستان1393ش، ص123-138.
  17. خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی‌ شرح نهج‌البلاغه، ترجمۀ حسن حسن‌زاده آملی و محمدباقر کمره‌ای، مکتبة الاسلامیه، تهران، 1356ش.
  18. فرامرز قراملکی، احد، «روی‌آورد بین رشته‌ای و هویت معرفتی فلسفۀ صدرایی»، مقالات و بررسی‌ها ، شمارۀ 63، تابستان 1377ش، ص 125-136.
  19. لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم والمواعظ، تحقیق حسین حسنی بیرجندی، دار الحدیث، قم، 1376ش.
  20. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق.
  21. محمدی منفرد، بهروز، «انسجام اخلاقی و موازنۀ متأملانه گسترده»، دو فصلنامۀ علمی پژوهشی پژوهش‌های معرفت‌شناختی، شمارۀ 13، بهار و تابستان 1396ش.
  22. معین، محمد، فرهنگ معین، زرین، تهران، 1386ش.
  23. نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، 1408ق.