رهیافت‌های تربیتی آیات فقهی؛ بررسی موردی آیات ازدواج، مهریه و نفقه

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی مشهد

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی تربیت معلم قرآن مجید دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

بر مبنای این اصل که قرآن کتاب هدایت و یادآوری است و نه یک کتاب فقهی، انتظار می‌رود در هر دسته از موضوعات خود، اهداف و آموزه‌های تربیتی را نیز لحاظ کند. این مقاله به بررسی موردی رهیافت‌های تربیتی آیات فقهی ازدواج، مهریّه و نفقه می‌پردازد. تحلیل آیات پس از کدگذاری، مقوله‌بندی، توصیف و تحلیل داده‌ها می‌آید. موارد زیر در این آیات نشان داده می‌شود: ابعاد تربیتیِ جسمی، روحی، اقتصادی، جنسی و اخلاقی؛ اهدافِ تربیتیِ ایجاد روحیۀ تعاون، پیشگیری از رذایل اخلاقی، مبارزه با عقاید و آداب نادرست و تقویت روحیّۀ شکرگزاری؛ اصول تربیتیِ رعایت محدودیّت‌های طبیعی و وسع مالی متربّی، نظارت مستمر بر اعمال وی، آزادی و اختیار متربّی، حفظ کرامت انسانی؛ و روش‌های تربیتیِ مانند: تشویق و پاداش، محروم‌سازی، پرهیز از تصریح در مسائل جنسی، و مقایسه و تحریک عواطف انسانی. قرآن بر آن است تا تربیت افراد خانواده با حفظ کرامت و جایگاه والای انسانی‌ آن‌ها و با اختیار خودشان فراهم آید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Educational Approaches to Jurisprudential Verses; Case Study: Marriage, Dowry and Alimony Verses

نویسندگان [English]

  • Elaheh Shahpasand 1
  • Masomeh Shadmehri 2
1 Associate Professor at University of Science and Education of the Holy Quran, Faculty of Quranic Sciences in Mashhad
2 Bachelor's degree in Quran teacher training at University of Science and Education of the Holy Quran
چکیده [English]

Based on the principle that the Qur'an is a book of guidance and not a jurisprudential book, it can be expected that it has included educational teachings and goals in each of its subjects. This article examines the case study of educational approaches to the jurisprudential verses of marriage, dowry and alimony and after coding, categorizing, describing and analyzing the data, it is found that the following items are present in these verses: Physical, spiritual, economic, sexual and moral educational dimensions; The educational goals to create a spirit of cooperation, to prevent moral vices, to fight against false beliefs and customs, and to strengthen the spirit of gratitude; Educational principles of observing the natural and financial constraints of the educator, continuous supervision of his actions, freedom and authority of the educator, preservation of human dignity; And educational methods such as: encouragement and reward, deprivation, avoidance of specification in sexual matters and comparison and stimulation of human emotions. Accordingly, the Qur'an intended to educate family members by preserving their dignity and by their own free will.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Approaches to education
  • dowry and alimony
  • rulings verses
  • marriage rules

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمۀ محمّدمهدی فولادوند.
  2. ‏‫ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق اسعد محمد الطیب، مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419ق.
  3. ‏‫ابن‌حیّون مغربی، نعمان بن محمّد، دعائم الإسلام، مؤسسة آل البیت؟عهم؟، 1385ق.
  4. ‏‫ابن‌عاشور، محمّدطاهر، التحریر والتنویر، الدار التونسیه، 1984م.
  5. ‏‫ابن‌عطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز، تحقیق عبدالسلام محمد، دار الکتب العلمیه، 1422ق.
  6. ‏‫امینی، ابراهیم، انتخاب همسر، سازمان تبلیغات اسلامی، 1378ش.
  7. ‏‫ایجی، محمّدعبدالرحمن، جامع البیان فى تفسیر القرآن‏، دار الکتب العلمیه، 1424ق.
  8. ‏‫باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، مدرسه، 1386ش.
  9. ‏‫بلاغی، محمّدجواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن‏، وجدانی، 1352ش.
  10. ‏‫بناری، علی‌همّت، نگرشی بر تعامل فقه و تربیت، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی؟رح؟، 1383ش.
  11. ‏‫بهشتی، احمد، اسلام و تربیت کودکان، سازمان تبلیغات اسلامی، 1371ش.
  12. ‏‫جرجانی، ابوالفتح، تفسیر شاهى او آیات الأحکام‏، نوید، 1362ش.
  13. ‏‫خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنى للقرآن‏، دار الفکر العربی‏، 1424ق.
  • ‏‫خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، هجرت، 1409ق.
  • ‏‫راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، تحقیق صفوان عدنان داودی، دار الشامیه، 1412ق.
  • ‏‫رجبی، تکتم، روش تربیتی طرح سؤال از منظر قرآن کریم، پروژۀ تحقیقاتی مقطع کارشناسی، 1391ش.
  • ‏‫روحانی‌نژاد، حسین، تعلیم و تربیت در اسلام، پژوهشکدۀ تحقیقات اسلامی، 1389ش.
  • ‏‫زاهدی‌فر و دیگران، «بررسی و تحلیل آیۀ شریفۀ <الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ>»، مطالعات تفسیری، شمارۀ 17، 1393ش، ص 91_ 112.
  • ‏‫شریعتمداری، علی، روان‌شناسی تربیتی، امیرکبیر، 1367ش.
  • ‏‫شوکانی، محمّد، فتح القدیر، دار ابن کثیر _ دار الکلم الطیب، 1414ق.
  • ‏‫طالقانی، سیدمحمود، پرتوى از قرآن، شرکت سهامی انتشار، 1362ش.
  • ‏‫طباطبایی، سیدمحمّدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن‏، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، 1390ش.
  • ‏‫طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تحقیق فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، ناصر خسرو، 1372ش.
  • ‏‫طوسی، محمّد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح احمد حبیب عاملی، دار احیاء التراث العربی، 1409ق.
  • ‏‫عظیم‌زاده، فائزه، «قوامیت مرد از نگاه قرآن کریم و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، اندیشۀ دینی، شمارۀ 26، 1387ش، ص65 _ 82.
  • ‏‫فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تحقیق محمدباقر شریف‌زاده و محمدباقر بهبودی، مرتضوی، 1373ش.
  • ‏‫فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
  • ‏‫قائمی‌مقدّم، محمدرضا، روش‌های تربیتی در قرآن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه _ سمت،1397ش.
  • ‏‫قرائتی، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن، 1388ش‏.
  • ‏‫قطب، سید، فى ظلال القرآن‏، دار الشروق، 1425ق‏.
  • ‏‫کلینی، محمّد بن یعقوب، الکافی، مؤسسۀ علمی فرهنگی دار الحدیث، 1387ش.
  • ‏‫کوثری، عباس، «رابطۀ فقه القرآن و تربیت جسمانی»، مطالعات علوم قرآن، شمارۀ 4، 1399ش، ص35-55.
  1. ‏‫گنابادی، سلطان‌محمد، بیان السعادة فى مقامات العباده، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
  2. ‏‫لطفی، اسدالله، آیات الاحکام خانواده، خرسندی، 1390ش.
  3. ‏‫محمودی، سیداحمد و اسماعیل ملکوتی‌خواه، «بررسی بُعد زیبا‌شناختی و نزاهت بیانی قرآن کریم در مسائل جنسی»، کتاب قیم، شمارۀ 5، 1391ش، ص55-81.
  4. ‏‫مدرّسی، محمّدتقی، من هدی القرآن، دار محبی الحسین‏؟ع؟، 1419ق.
  5. ‏‫مراغی، احمدمصطفی، تفسیر المراغی، دار الفکر، 2006م.
  6. ‏‫مشایخی، شهاب الدین، «اصول تربیت از دیدگاه اسلام»، حوزه و دانشگاه، شمارۀ 32، 1381ش.
  7. ‏‫مکارم‌شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، 1371ش.
  8. ‏‫مکّی بن ابی‌طالب، الهدایة الى بلوغ النهایه، کلیة الشریعة والدراسات الإسلامیة، جامعة الشارقة، 1429ق.
  9. ‏‫میر، مستنصر، «زبان قرآن»، در: ادبیات قرآن ]مجموعه مقالات[، ترجمۀ محمدحسن محمدی مظفر، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1387ش، ص37-74.
  10. ‏‫میرجلیلی، علی‌محمد و دیگران، «قوامیت شوهر بر زن از دیدگاه قرآن و حدیث»، کتاب قیم، شمارۀ 11، 1393ش، ص55_ 82.
  11. ‏‫هاشمی‌رفسنجانی، علی‌اکبر، تفسیر راهنما، دفتر تبلیغات اسلامی، 1371ش.
  12. ‏‫هوشیار، محمّدباقر، اصول آموزش و پرورش، دانشگاه تهران، 1335ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار