بررسی، نقد و تبیین مفهوم جامعیت قرآن

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

آیاتی از کلام الهی و پاره‌ای از گفتار پیشوایان دین به موضوع «جامعیت و شمول قرآن بر هر چیزی» اشاره دارد. یافتن گسترۀ موضوعات و احکام قرآنی، در سامان بخشیدن به محدودۀ خواسته‌‏ها و بهره‌گیری افراد از آن، نقش محوری دارد؛ ازاین‌رو دانشوران همواره  درپی یافتن گسترۀ موضوعات قرآنی هستند. دیدگاه‌های رایج در این موضوع عبارت‌اند از: جامعیت مطلق قرآن در گسترۀ همۀ دانش‌ها، جامعیت مطلق قرآن در حوزۀ معرفت دینی، جامعیت قرآن در بیان سررشته‌‏های حوزۀ معارف دین و جامعیت قرآن نسبت به دیگر کتاب‌های آسمانی. این جستار با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‏‌ای و روش توصیفی_ تحلیلی، در پی بازخوانی و نقد دلایل چهار رویکرد یادشده است. روی‌آورد برگزیده، با محور قرار دادن هدف؛ یعنی قلمرو موضوعات قرآنی و روش‌های هدایت قرآن، جامعیت قرآن را  به معنای بهره‌گیری از تمامی‌مدلول‌ها و اشارات قرآنی، در کنار راهنمایی قرآن به پیروی از پیشوایان دین و عقل رشدیافته می‌داند. به سخن دیگر، قرآن با راهنمایی  آدمی‌ به سه رکن هدایت؛ یعنی  کلام وحیانی، پیشوایان الهی و حکم خرد استوار، جامع‌ترین روش هدایت انسان را ارائه کرده است؛ نه اینکه همۀ امور مربوط به هدایت را  به‌گونه‌‏ای مستقیم در دلالت‌های آیات خود گنجانده باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining, Criticizing and Explaining the Qur'an Comprehensiveness Concept

نویسندگان [English]

  • Alborz Mohaqeq Gerfami, 1
  • Reza Haqpanah 2
  • Sayyid Ali Delbari 3
1 instructor of Razavi University of Islamic Sciences
2 Assistant Professor of Razavi University of Islamic Sciences
3 Associate Professor of Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

Some Qur'an verses and religious leaders' words refer to the subject of "Qur'an comprehensiveness". Finding the range of Qur'anic topics and decrees will play a central role in organizing the range of demands and people's productivity. Therefore, scholars always seek to find the scope of Qur’anic topics. The common views are: the Qur'an absolute comprehensiveness in all knowledge, the Qur'an absolute comprehensiveness in religious knowledge, the Qur'an comprehensiveness in expressing the religious knowledge main lines, and the Qur'an comprehensiveness compared to other holy books. Using library sources and descriptive-analytical method, this article seeks to review and criticize the reasons for these four approaches. The chosen approach considers the Qur'an comprehensiveness as the productivity of all the Qur'anic signs and indications, along with the Qur'anic guidance to follow the religious leaders and developed intellect. In other words, the Qur'an contains the most comprehensive leading method by guiding people to the three pillars of guidance, i.e. the revealed words, divine guides, and steady wisdom, rather than including all matters directly in the verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : range of Qur'anic topics
  • the Qur'an comprehensiveness
  • guidance methods
  • mentorology
  • infallibles’ tradition
  • intellect

مراجع

  1. قرآن مجید، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی.
  2. ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، دار الحدیث، قاهره، 1417 ق.
  3. ابن عاشور، محمد طاهر، التحریر و التنویر، مؤسسة التاریخ الإسلامی، بیروت، 1420 ق.
  4. ابن عربی، محمد بن علی، فصوص الحکم، شرح محمدداود قیصری رومی، تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، علمی ‌و فرهنگی، تهران، 1375 ش.
  5. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، مکتب الأعلام الإسلامی، قم، 1404ق.
  6. انصاری، مرتضی، فرائد الأُصول، مجمع الفکر الإسلامی، قم، چاپ پنجم، 1422ق.
  7. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، سخن، تهران‌، 1381 ش.
  8. ایازی، محمدعلی، جامعیت قرآن، کتاب مبین، رشت، چاپ سوم، 1380 الف.
  9. ایازی، محمدعلی، فقه پژوهی قرآنی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1380 ب.
  10. آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، دار الکتب العلمیه، بیروت، چاپ اوّل، 1415ق.
  11. برقی، احمد بن محمد، المحاسن، دار الکتب الإسلامیه، قم، 1371 ق.
  12. جوادی آملی، عبدالله، قرآن در قرآن، اسراء، قم، چاپ چهارم، 1388 ش.
  13. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، مستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1411ق.
  14. حکیمی، محمدرضا، الحیاة، دلیل ما، قم، چاپ سوم، 1388 ش.
  15. حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، اسماعیلیان، قم، چاپ چهارم، 1415ق.
  16. خویی، ابوالقاسم، مصباح الأُصول، تقریر محمدسرور واعظ حسینی، مؤسسۀ احیاء آثار امام خویی، قم، 1412ق.
  17. دارقطنی، علی بن عمر، سنن دارقطنی، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1424ق.
  18. دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، سنن دارمی، تحقیق فواز احمد زمرلی، دار الکتب العربی، بیروت، 1407ق.
  19. دروَزَه، محمد عزّه، تفسیر الحدیث، دار الغرب الإسلامی، بیروت، چاپ دوم، 1421ق.
  20. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، دانشگاه تهران، تهران، 1373 ش.
  21. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات فی الألفاظ القرآن، دار القلم، بیروت، 1412ق.
  22. زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن، دار المعرفه، بیروت، چاپ اوّل، 1410ق.
  23. زمخشری، محمود بن عمر، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، دار الکتاب العربی، بیروت، 1407 ق.
  24. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الإتقان فی علوم القرآن، ضبطه و صححه محمد سالم ‏هاشم، قم، ذوی القربی، قم، 1440ق.
  25. شاطبی، ابراهیم بن موسی، الموافقات فی أُصول الشریعه، تحقیق عبدالله درّاز، اول، بیروت، دار الکتب العلمیه، بیروت، چاپ اوّل، 1425ق.
  26. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنّـة، فرهنگ اسلامی، قم، 1406ق.
  27. صالح، صبحی، نهج البلاغه، هجرت، قم، 1414ق.
  28. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، کتابخانه‏ آیة‌الله مرعشی نجفی، قم، چاپ دوم، 1404ق.
  29. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی ‌للمطبوعات، بیروت، 1390ق.
  30. طبرسی، فضل بن حسن ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن ، ناصر خسرو، تهران، 1372 ش.
  31. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، دار المعرفه، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
  32. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ذوی القربی، قم، 1431ق.
  33. عبدالحمید، محسن، الرازی مفسراً، دار الحریة العلمیه، بغداد، 1394ق.
  34. عنایه، غازی حسین، هدی الفرقان فی علوم القرآن، عالم الکتب، بیروت، 1416 ق.
  35. غزالی، محمد بن محمد، جواهر القرآن و دُرره، بیروت، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1409ق.
  36. فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1420 ق.
  37. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، هجرت، قم، 1409ق.
  38. فضل الله، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، دار الملاک، بیروت، چاپ دوم، 1419 ق.
  39. فیض کاشانی، محمدمحسن، الوافی، کتابخانه امام امیرالمؤمنین، اصفهان، 1406ق.
  40. فیومی، سعید صلاح، الاعجاز العددی فی القرآن الکریم، مکتبة القدسی، قاهره، 1426ق.
  41. قاسمی، محمد، محاسن التأویل، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1418 ق.
  42. قطب، سید، فی ظلال القرآن، دار الشروق، بیروت، چاپ سی و پنجم، 1425 ق.
  43. قندیل، محمد حسن، إعجاز القرآن العلمی ‌و البلاغی و الحسابی، دار ابن خلدون، اسکندریه، بی‌تا.
  44. کافیجی، محمد بن سلیمان، التیسیر فی قواعد علم التفسیر، مکتبة القدسی، قاهرة، 1419ق.
  45. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی ، دار الحدیث، قم، 1429ق.
  46. مراغی، احمد مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، دار الفکر، بیروت، بی‌تا.
  47. مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگنامۀ علوم قرآنی، بوستان کتاب، قم، چاپ اوّل، 1394 ش.
  48. متقی الهندی، علی بن حسام، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، تصحیح صفوة السقا، مؤسسة الرساله، بیروت، چاپ پنجم، 1401 ق.
  49. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق.
  50. محمدی ری‌شهری، محمد، شناختنامه حدیث، دار الحدیث، قم، چاپ اوّل، 1397 ش.
  51. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، دار الکتب العلمیه، بیروت، چاپ سوم، 1430ق.
  52. معرفت، محمدهادی، التأویل فی مختلف المذاهب و الآراء، مجمع جهانی اهل بیت؟عهم؟، تهران، 1427ق.
  53. معرفت، محمدهادی، تفسیر الأثری الجامع، قم، مؤسسة التمهید، قم، 1429ق.
  54. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، مؤسسة التمهید، قم، چاپ اول، 1386 ش.
  55. معرفت، محمدهادی، «جامعیت قرآن نسبت به علوم و معارف الهی و بشری(2)»، نامۀ مفید، شماره 6، 1375 ش، ص 4-22.
  56. مغنیه، محمد جواد، التفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی، قم، 1424 ق.
  57. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، قم، چلاپ سی و دوم، 1380 ش.
  58. موسوی خمینی، روح‌الله، آداب الصلوة، مؤسسة نشر تراث العالمی، تهران، چاپ اوّل، 1411ق.
  59. نذیر، حمدان، حکم القرآن و الحضاره، دمشق، دار الکلمة الطیب، دمشق، 1416ق.
  60. هاشمی‌خویی، میرزا حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، مکتبه الإسلامیه، تهران، 1400ق.
  61. یزدی، علی‌محمد، قلمرو موضوعات قرآنی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، چاپ اوّل، 1395 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار