راهکار‌های تربیت عاطفی قرآن برای تقویت خودشفقتی

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم مشهد (نویسندۀ مسئول).

2 دکترای تخصّصی مدرّسی معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

«خودشفقتی» یا شفقت بر خود، یک فضیلت اخلاقی بنیادین در ساحت ارتباط با خود است که فرد را در مواجهه با بحران، شکست و رنج یاری می‌دهد و در دو دهۀ اخیر مورد اقبال گستردۀ روان­شناسان قرار گرفته است. در قرآن کریم آیات بسیاری دربارۀ ایجاد و ارتقای این فضیلت وجود دارد که تاکنون استخراج نشده و انجام این کار می‌تواند گام بلندی در توسعه و تعمیق مطالعات تربیتی به‌ شمار آید. روان‌شناسان رویکردهای درمانی ویژه‌ای مبتنی بر شفقت بر خود مطرح کرده‌اند؛ اما برنامۀ تربیتی قرآن در سه ساحت شناخت، عاطفه و رفتار قابل‌جست­‌وجوست. ازاین­‌رو مسئلۀ پژوهش حاضر، استخراج راهکارهای عاطفی تقویت خودشفقتی، به‌مثابۀ بخشی از لایۀ میانی نظام تربیت قرآنی، بر اساس روش تحلیلی است. با بررسی آیات دارای محتوای خودشفقتی، هفت مؤلفۀ عاطفی­‌روانی به ‌دست آمده که عبارت‌اند از: اتصال به کانون هستی، غنای نفس و تعالی تمایلات، شکرگزاری، صبر، امیدواری برای جبران، پذیرش مهربانانۀ خود و کنترل هیجانات منفی (حفظ آرامش). این راهکارهای عاطفی نسبت به رویکردهای موجود روان‌شناختی از جامعیت، کمال و اطمینان‌بخشی بالاتری برخوردارند و از غنای شاخصه‌های روان­شناسی توحیدی؛ مانند: ایمان به خدا، توبه، معاد و حیات جاودان، سود جسته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Quran's Emotional Training Solutions in order to Strengthen Self-compassion

نویسندگان [English]

  • Bibi Hakimeh Hosseini Dolatabad 1
  • Hasanali Razi 2
1 Assistant Professor, Mashhad Holy Qur'anic Sciences and Education University (Corresponding Author)
2 PhD in Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

"Self-compassion" is a fundamental moral virtue in the field of self-communication that helps a person in facing crisis, failure and suffering, and in the last two decades, psychologists have paid a lot of attention to it. On the other hand, the Holy Qur'an has many verses about the creation and promotion of this virtue, which have not been extracted so far and can be considered a big step in the development of existing educational studies. Psychologists have proposed special therapeutic approaches based on self-compassion; however, the Qur'an educational program can be searched in three areas of cognition, emotion and behavior. The issue of this research is to extract its emotional solutions as the middle layer of the Qur'anic education system with an analytical method. By examining the self-compassion verses, seven emotional-psychological components were obtained: connection to the center of existence, enrichment of the soul and exaltation of desires, gratitude, patience, hope for compensation, kind acceptance and negative emotions control (keeping calm). Compared to existing psychological approaches, these emotional solutions are more comprehensive, perfect and reassuring, and they have benefited from the richness of monotheistic psychology features such as faith in God, repentance, resurrection and eternal life.

کلیدواژه‌ها [English]

  • self-compassion
  • Qur'anic education
  • emotional education
  • self-communication
  • monotheistic psychology
  1. قرآن کریم، ترجمۀ مکارم شیرازی.
  2. ابن شعبۀ حرّانى، حسن بن على‏ (د. قرن 4)؛ تحف العقول عن آل الرسول، محقق على­اکبر غفارى، جامعة المدرسین، قم، چاپ دوم، ‏‏1363ق‏.
  3. ابن هشام (د. 212ـ218ق)؛ السیرة النبویة، به کوشش مصطفی السقّا و دیگران، قاهرة، ۱۳۵۷ق.
  4. ابن ‌منظور، محمد بن ‌مکرم، لسان‌العرب‏، دار صادر، بیروت،‏ چاپ سوم، 1414ق.
  5. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، سخن، تهران، 1381ش.
  6. بلاغی، عبدالحجه (د. 1355ش)، حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر؛ حکمت، قم، بی‌تا.
  7. بیضاوی، عبدالله بن عمر (د. 685 ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، اعداد: محمد عبد الرحمان المرعشلی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
  8. پورافکاری، نصرت­الله (معاصر)، فرهنگ جامع روان­شناسی‌ روان­پزشکی، فرهنگ معاصر، تهران، 1385ش.
  9. راغب اصفهانی، حسین ‌بن ‌محمد، المفردات فی غریب القرآن، دار العلم، دمشق، دار الشامیة، بیروت، 1412ق.
  10. زهری، محمد بن مسلم (د. 1373ش)؛ المغازی النبویة، به کوشش سهیل زکار، دار الفکر، دمشق، ۱۴۰۱ ق.
  11. طباطبایى، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ دوم‏،‏ 1390ق‏.
  12. طبرسى، فضل بن حسن (د. ‏548 ق)، ‏مجمع البیان، مصحح فضل‏الله یزدى طباطبایى و ‏هاشم رسولى،  ناصر خسرو، ‏تهران، چاپ سوم، 1372ش‏.
  13. فرامرز قراملکی، احد، «ادب نقدپذیری (1) (تعریف و مبانی)»، نقد کتاب فقه و حقوق، شمارۀ 1، بهار 1394ش.
  14. مازندرانى، محمد صالح بن احمد (د. 1081ق)، ‏شرح أصول الکافی، محقق ابوالحسن شعرانى،‏ ‏المکتبة الإسلامیة، تهران، چاپ اول‏، 1382ق‏.
  15. محمدی ری­شهری، محمد (معاصر)، میزان الحکمة، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1363ش.
  16. مدنی، سیدعلی‌خان بن احمد (د. 1120 ق)، ریاض السالکین، محقق محسن حسینی امینی؛ قم، مؤسسۀ نشر اسلامی، چاپ هشتم، 1435ق.
  17. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین،  امیرکبیر، تهران، 1388ش.
  18. مناوی، محمد عبدالرؤوف، التوقیف علی مهمات التعاریف، دار الفکر المعاصر، بیروت­ _ دار الفکر، دمشق، 1410ق.
  19. نوری، نجیب­الله، «بررسی پایه‌های روان‌شناختی و نشانگان صبر در قرآن»، روان­شناسی و دین، سال اول، شمارۀ 4، زمستان 1387ش.
  20. واقدی، محمد بن عمر (د. 207ق)، المغازی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1376ش.
  21. وطن‌دوست، رضا، انسان و خودحرمتی مشفقانه، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد،1401ش.