تبیین راز سلوک از «عبودیت» به «ربوبیت

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسنده

استادیار معارف اسلامی، دانشگاه محقّق اردبیلی.

چکیده

ناباوری به هدفمندی خلقت و نداشتن شناخت از هدف واقعی آن، موجب بی‌معنایی زندگی انسان شده و به سردرگمی و احساس پوچی و بی‌ارزشی در او می‌انجامد. مواجهه با اهداف بسیار متعدد و متفاوت معرفی‌شده در طول تاریخ، عامل دیگر حیرت و سردرگمی بوده و انسان را از رسیدن به هدف واقعی خلقت بازمی‌دارد. دستیابی به اساسی‌ترین هدف خلقت، تبیین صحیح و دقیق و بیان مراحل و شرایط لازم برای وصول به آن، به زندگی معنا بخشیده و آرامش واقعی را به انسان ارزانی می‌دارد.
در آیۀ 56 سورۀ ذاریات به ‌صورت انحصاری، «یعبدون» به‌عنوان هدف اساسی خلقت انس و جن معرفی شده است. تبیین مقصود واقعی از عبارت «یعبدون» و تبیین شرایط و ضوابط لازم برای وصول به این مقام، انسان را به هدف واقعی خلقت نائل می‌کند. قرار گرفتن در مسیر عبودیت الهی و پیمودن صحیح مراحل کمالی آن با تلاش مستمر علمی و عملی، زندگی انسانی را با معنویت قدسی عجین کرده و تعالی معنوی آن را در پی دارد. کسب کمالات معنوی و فضایل اخلاقی و تلاش برای تقرب الهی موجب رسیدن به بالاترین مقام بشری؛ یعنی «عبودیت مطلقه» و «نفس مطمئنه» شده و با قرار دادن انسان در مسیر محبت الهی او را به مقام عالی «ربوبیت» نائل می­‌کند که از آن با عنوان «ولایت تکوینی» یاد می‌شود. سالک به سبب وصول به این مقام، که بالاترین شرف انسانی است، متصف به صفات الهی شده و با تداوم سیر تکاملی، قدرت تصرف در عالم تکوین را به دست می‌آورد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explaining the Secret of Moving from Servitude to Dissolve in Divinity

نویسنده [English]

  • Abbas Fanni Asl
Assistant Professor, Islamic Studies at Mohaghegh Ardabili University
چکیده [English]

Lack of belief in the purposefulness of creation and not knowing its real purpose has caused the life meaningless and leads to the emptiness and worthlessness by making people bewildered and confused. Confronting many and different goals throughout history is another factor of bewilderment and confusion and prevents mankind from creation real goal. Achieving the creation basic goal and explaining it correctly and accurately as well as stating the steps and conditions necessary to reach it, gives meaning and real peace to human life. Verse 56 of Surah Adh-Dhariyat has exclusively introduced "Worship" as the basic purpose of humans and jinn creation. Clarifying the real meaning of "Worship" and explaining the conditions necessary to reach this position will make man reach the creation real goal. Being on the path of divine worship and following the steps of its perfection with continuous scientific and practical efforts, combines human life with holy spirituality and leads to its spiritual excellence. Acquiring spiritual perfections and moral virtues as well as trying to get close to God has made human reach the highest position, i.e. "absolute servitude" and "confident soul". Acquiring spiritual perfections and moral virtues and trying to get close to God has made man reach the highest human position, i.e. "absolute servitude" and "tranquil soul", and by placing him on the path of divine love, he has reached the highest position of "divinity" which it is referred to as "unconditional wilāyah originating in God". Due to reaching this position, which is considered the highest human honor, the seeker is endowed with divine attributes, and with the continuation of the evolutionary process; he gains the power to occupy the creation world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • servitude
  • lordship
  • holy spirituality
  • ultimate goal
  • perfect human being

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. امام صادق؟ع؟، مصباح الشریعة، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۰ق.
  3. آل سعدى، عبدالرحمن بن ناصر، تیسیر الکریم الرحمن‏، مکتبة النهضة العربیة، بیروت‏، چاپ دوم، ‏1408ق.‏
  4. آلوسى، سید محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم،‏ دار الکتب العلمیة‏، بیروت‏، ۱۴۱۵ق.
  5. ابن قیم جوزیه، محمد بن ابى‌بکر، تفسیر القرآن الکریم (ابن قیم)، دار و مکتبة الهلال‏، بیروت،‏ 1410ق.
  6. بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین،‏ مخزن العرفان در تفسیر قرآن،‏ نهضت زنان مسلمان، تهران،‏ ‏۱۳۶۱ش.
  7. بروجردى، سید حسین،‏ تفسیر الصراط المستقیم، مؤسسۀ انصاریان، قم،‏ چاپ اوّل، ۱۴۱۶ق.‏
  8. بغدادى، علاءالدین على بن محمد، لباب التأویل فى معانى التنزیل‏، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1415ق.
  9. ثقفى تهرانى، محمد،تفسیر روان جاوید، چاپ سوم، تهران، انتشارات برهان، 1389 ق.
  10. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، انتشارات اسراء، قم، 1388 ش.
  11. حائرى تهرانى، میر سید على،‏ مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، دار الکتب الإسلامیة، تهران،‏ ‏۱۳۷۷ش.‏
  12. حسینى همدانى، سید محمد‌حسین، انوار درخشان‏، کتاب‌فروشی لطفى، تهران، ‏1404ق‏.
  13. حقى بروسوى، اسماعیل، تفسیر روح البیان، دار الفکر، بیروت، بی‌تا.
  14. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دفتر نشر الکتاب، بی­جا، چاپ دوم، 1404ق.
  15. سبزوارى نجفى، محمد بن حبیب‌الله،‏ إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن،‏ بیروت‏، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۱۹ ق.
  16. سلمى، محمد بن حسین،‏ حقائق التفسیر، مرکز نشر دانشگاهى، تهران، ‏1369ش‏.
  17. سید قطب، ابن ابراهیم شاذلی، فى ظلال القرآن،‏ دار الشروق، بیروت­­ـ قاهرة، ۱۴۱۲ق.‏
  18. صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن،‏ انتشارات فرهنگ اسلامى، قم، چاپ دوم،‏ ‏۱۳۶۵ش.
  19. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم،‏ تفسیر القرآن الکریم، انتشارات بیدار، قم، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش‏.
  20. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن‏، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ‏ مدرسین حوزۀ علمیه، قم، چاپ پنجم، ‏۱۴۱۷ق‏.
  21. طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن،‏ بیروت‏، دار المعرفه، 1412 ق‏‏.
  22. عسکری، سید مرتضی، عقاید اسلام در قرآن کریم، انتشارات علامه عسکری، قم، ۱۳۷۸ش.
  23. فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب،‏ دار إحیاء التراث العربى، بیروت‏، چاپ سوم،‏ ۱۴۲۰ق‏‏.
  24. فضل‌الله، سید محمد حسین،‏ تفسیر من وحى القرآن، دار الملاک للطباعة و النشر، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
  25. فنایی، ابوالقاسم، سلسله درس گفتارهای معنویت قدسی 2، اینترنت، کتابخانه مجازی الفبا، 1388ش.
  26. قاسمى، محمد جمال‌‌الدین، ‏محاسن التأویل، دار الکتب العلمیة، بیروت‏،‏ 1418ق.
  27. قرشى، سید علی‌اکبر، تفسیر أحسن الحدیث،‏ بنیاد بعثت، تهران،‏ چاپ سوم، ‏1377ش.‏
  28. قرشى، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن‏، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ ششم‏،‏ 1371ش.
  29. قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن،‏ انتشارات ناصرخسرو، تهران، 1364ش.‏
  30. قونوى، صدرالدین محمد، إعجاز البیان فى تفسیر أُمّ القرآن‏، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، 1381ش.
  31. کاشفى سبزوارى، حسین، جواهر التفسیر، دفتر نشر میراث مکتوب‏، تهران، بی‌تا.
  32. گنابادی، سلطان محمد، بیان السعادة فى مقامات العبادة، ترجمۀ محمد آقارضاخانى و حشمت­الله ریاضى‏، دانشگاه پیام ‏نور، تهران، ‏۱۳۷۲ش.‏
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۴۰ ق.
  • مدرسى، سید محمدتقی، من هدى القرآن، دار محبى الحسین،‏ تهران، ‏چاپ اول، ‏۱۴۱۹ق‏.
  • مصطفوى، حسن،‏ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران،‏ ‏۱۳۶۰ش.
  • مصطفوى، حسن،‏ ‏ تفسیر روشن‏، مرکز نشر کتاب، تهران،‏ چاپ اول،‏ ۱۳۸۰ش‏.
  1. مطهری، مرتضی، مجموعۀ آثار، انتشارات صدرا، تهران، ۱۳۸۹ش.
  • مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، دار الکتب الإسلامیه، تهران‏، 1424ق‏.
  • مکارم شیرازى، ناصر، الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل،‏ مدرسۀ امام على بن ابى‌طالب؟ع؟، قم،‏ ۱۴۲۱ق.
  • مکارم شیرازى، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ‏ اول، ۱۳۷۴ش.
  • ملکى میانجى، محمد باقر، بدائع الکلام فى تفسیر آیات الأحکام‏، مؤسسة الوفاء، بیروت،‏ 1400ق.
  1. موسوى سبزوارى، عبدالأعلى،‏ مواهب الرحمٰن فی تفسیر القرآن، ‏بیروت، ‏مؤسسة أهل البیت؟عهم؟، ۱۴۰۹ ق‏.‏
  2. نجفى خمینى، محمدجواد، تفسیر آسان‏، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ اول،‏ ‏ ‏۱۳۹۸ق‏.
  3. نخجوانى، نعمت‌الله بن محمود، الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة‏، دار رکابى للنشر، قاهرة، 1999م‏.
  • نوبری، علیرضا، «بررسی مفهوم معنوی با تأکید بر بازشناسی معنویت قدسی»، دوفصلنامۀ علمی­ _­ ترویجی مطالعات معنوی، شمارۀ 25، 1397ش.
  • نوبری، علیرضا، معنویت قدسی از نگاه قرآن، دفتر نشر معارف (وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه­ها)، قم، 1396ش.
  • نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، انتشارات مؤسسة آل البیت؟عهم؟ لإحیاء التراث، بیروت، 1408 ق.
  1. نووى جاوى، محمد بن عمر، مراح لبید لکشف معنى القرآن المجید، دار الکتب العلمیه‏، بیروت، 1417ق.

 نیشابورى، نظام‌‌الدین حسن 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار