تحلیل گفتمان انتقادی داستان قوم لوط (ع) در قرآن با رویکرد نظریّۀ نورمن فرکلاف

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزش زبان و ادبیّات عرب، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی889-14665 تهران، (نویسندۀ مسئول).

2 گروه آموزش علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی889-14665 تهران.

10.22034/mishkat.2024.193997

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی میان­‌رشته‌­ای برای تبیین تحوّلات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی یک جامعه است و به‌­عنوان یکی از روش­‌های کیفی بررسی متون به کشف روابط میان زبان، ایدئولوژی و قدرت پرداخته و رابطۀ تعاملی میان متن و زمینۀ متن را بازگو می‌­کند. با توجّه به ساخت واژگانی داستان‌های قرآن، بافت موقعیّتی و اهداف تربیتی‌­ای که در آن‌ها منظور شده، ساختاری گفتمانی دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی داستان قوم لوط در قرآن با روش نورمن فرکلاف و تحلیل نشانه­‌های معنادار این داستان در سه سطح: توصیف، تفسیر و تبیین است. شیوۀ پژوهش نیز توصیفی و تحلیل اطّلاعات کیفی است. بنابر نتایج پژوهش، در سطح توصیف، با شکل­‌گیری روابط معنایی میان واژگان مانند: شمول معنایی، ترادف و تضادّ معنایی و به­‌کارگیری وجوه مختلف جملات، ایدئولوژی گفتمان موجود در آیات مشخّص شد. در سطح تفسیر نیز با ترسیم بافت موقعیّتی و بینامتنی، حاکمیّت و غلبۀ نهایی گفتمان الهی بر گفتمان کفر و گمراهی آشکار شده و سرانجام در سطح تبیین، تأثیر فرامتن و هژمونی و قدرت حاکم بر شخصیّت و عملکرد افراد و آیندۀ آنان تبیین گردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Critical Discourse Analysis of Lot's People in the Qur'an with Norman Fairclough's Theory Approach

نویسندگان [English]

  • Azam Mahmoudi 1
  • Fatemeh Alipour 2
1 Department of Arabic Language and Literature Education, Farhangian University, Tehran, Iran (corresponding author)
2 Department of Educational Sciences, Farhangian University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Critical discourse analysis is an interdisciplinary approach to explain the political, cultural and social developments of a society. As one of the qualitative methods of examining texts, it explores the relationship between language, ideology and power and studies the interactive relationship between the text and the context. Quranic stories with regard to lexical construction; situational context; And the educational goals have a discourse structure. The purpose of the research is to investigate Lot's people story in the Qur'an with Norman Fairclough's method and to analyze the significant signs of this story in three levels: description, interpretation and explanation. The research method is descriptive and qualitative data analysis. According to the results, at the description level, semantic relations between words, such as semantic inclusion; semantic synonymy; and semantic conflict; as well as different aspects of the sentences, discourse ideology in the verses was determined. At the interpretation level, by drawing the situational and the intertextual context, the sovereignty and ultimate dominance of the divine discourse over the infidelity discourse was revealed. at the level of explaining the effect of hypertext, hegemony and ruling power on people's personality, performance and their future was explained.

کلیدواژه‌ها [English]

  • critical discourse analysis
  • Norman Fairclough
  • Lot's people deviation
  • divine discourse
  • oppressors’ destruction

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمۀ حسین انصاریان.
  2. آقاگل­زاده، فردوس، تحلیل گفتمان انتقادی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1385ش.
  3. آقاگل­زاده، فردوس و مریم­السادات غیاثیان، «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی»، مجلّۀ زبان و زبان­شناسی، سال سوم، شمارۀ 1، پیاپی پنجم، 1386ش.
  4. ابن‌فارس، أبی‌الحسین احمد، معجم مقاییس اللّغة، تحقیق: عبدالسّلام محمّد هارون، مکتب الأعلام الإسلامی، قم، 1399ش.
  5. بی­آزار شیرازی، عبدالکریم، باستان­شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1380ش.
  6. پالتریج، برایان، درآمدی بر تحلیل گفتمان، ترجمۀ طاهره همّتی، انتشارات نویسۀ پارسی، تهران، 1395ش.
  7. تاجیک، محمّدرضا، گفتمان، پادگفتمان و سیاست، مؤسّسۀ تحقیقات و علوم انسانی، تهران، 1383ش.
  8. حاجی­زاده، مهین و رضا فرهادی، «بررسی قصّۀ یوسف؟ع؟ براساس نظریّۀ تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف»، فصلنامۀ پژوهش­های ادبی _ قرآنی، دورۀ ششم، شمارۀ 4، 1397ش.
  9. حرّی، ابوالفضل، «سنخ­شناسی و وجوه تمایز قصص قرآنی»، فصلنامۀ زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ 15، 1388ش.
  10. حقیقت، سیّد صادق، روش­شناسی علوم سیاسی، دانشگاه مفید، قم، 1387ش.
  11. دسپ، علی، «تحلیل گفتمان غالب در رمان‌های سیمین دانشور»، پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیّت مدرّس، تهران، 1387ش.
  12. سیّدی، سیّد حسین و وفاء محفوظی موسوی، «تحلیل گفتمان انتقادی سورۀ قصص براساس رویکرد نورمن فرکلاف»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی­_ قرآنی، سال نهم، شمارۀ اوّل، 1400ش.
  13. شجاع رضوی، سعیده، «جنسیّت و شمول معنایی»، فصلنامۀ پازند، دورۀ سوم، شمارۀ 10، 1386ش.
  14. شمیسا، سیروس، نگاه تازه به بدیع، انتشارات فردوس، تهران، 1373ش.
  15. شیخو الیسوعی، الأب لویس، علم الأدب؛ الجزء الثّانی فی الخطابة، مطبعة الآباء الیسوعیین، بیروت، 1929م.
  16. صالحی، پیمان و طاهره افشار، «تحلیل گفتمان انتقادی داستان حضرت موسی؟ع؟ در قرآن کریم (براساس الگوی نورمن فرکلاف)»، فصلنامۀ پژوهش­های قرآنی، سال 24، شمارۀ 3، 1398ش.
  17. طباطبایی، سید محمّدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، نشر جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیه، قم، 1417ق.
  18. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ناصر خسرو، تهران، 1372ش.
  19. عکاشه، محمود، لغة الخطاب السّیاسی؛ دراسة لغویة تطبیقیة فی ضوء نظریة الإتّصال، دار النّشر للجامعات، القاهرة، 2005م.
  20. فتّاحی­زاده، فتحیه و فرشته معتمد لنگرودی، «بررسی آیات نفاق براساس الگوی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف»، مشکوٰة، شمارۀ 153، 1400ش.
  21. فرکلاف، نورمن، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ فاطمه شایسته­پیران و دیگران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز تحقیقات و رسانه­ها، تهران، 1387ش.
  22. فلاح، ابراهیم و سجّاد شفیع­پور، «گفتمان­کاوی سورۀ شمس براساس الگوی نورمن فرکلاف»، پژوهش­نامۀ تفسیر و زبان قرآن، سال هفتم، شمارۀ 1، پیاپی13، 1397ش.
  23. قائمی، مرتضی و مجید صمدی، «تصویرپردازی‌های زنده در خطبه‌های نهج­البلاغه»، مجلّۀ انجمن زبان و ادبیّات عربی، شمارۀ 1، 1390ش.
  24. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلإمیة، تهران، 1371ش.
  25. کریستوا، ژولیا، کلام، مکالمه و رمان، ترجمۀ پیام یزدانجو، نشر مرکز، تهران، 1381ش.
  26. محمّد، عزة شبل، علم لغة النّص، النّظریّة و التّطبیق، مکتبة الآداب، القاهره، 2009م.
  27. مختار عمر، احمد، علم الدّلالة، عالم الکتب، القاهرة، 1998م.
  28. معروف، یحیی و نبی­الله پاک­منش، «مروری بر هشت پردۀ داستان حضرت لوط؟ع؟؛ تکرار یا تکمیل»، دوفصلنامۀ کتاب قیّم، دورۀ پنجم، شمارۀ 13، 1394ش.
  29. میرصادقی، جمال، عناصر داستان، انتشارات سخن، تهران، 1376ش.
  30. نبی­احمدی، محمّد و فرشته یزدانی، «تحلیل گفتمان انتقادی سورۀ بروج از منظر نورمن فرکلاف»، فصلنامۀ مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، سال پنجم، شمارۀ 1، 1400ش.
  31. ون­ دایک، تئون. ای، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ گروه مترجمان، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1382ش.
  32. یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس، نظریّه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، نشر نی، تهران، 1389ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار