هفت‌ آسمان قرآن و فرهنگ زمانه نزول

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه قم

2 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده

بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن کریم، موضوعی است که پیشینه‌ای از زمان نزول قرآن دارد. اما در دورۀ اخیر نگاهی نو بر آن شکل گرفته و موافقت‌ها و مخالفت‌های  بسیاری پیرامون آن پدید آمده است. این پژوهش بر آن است با بررسی سیر دیدگاه مفسران ذیل آیات مربوط به «سبع سماوات»، ارتباط هفت‌آسمان  قرآن را با فرهنگ زمانه نزول روشن کند. با بررسی تفسیرها روشن گردید تنها از قرن چهاردهم مفسران به ارتباط هفت‌آسمان  با فرهنگ معاصران نزول پرداخته و قبل از آن میکوشیده‌اند به شیوههایی دیگر به چرایی هفت عدد بودن آسمان‌ها در قرآن پاسخ دهند. اما به نظر می‌رسد قرآن کریم تنها در استفاده از زبان، بدون پذیرش بار محتوایی واژگان، با معاصران خود همراهی کرده است. در نتیجه تنها به جهت هم‌زبانی با قوم، از اصطلاح «سبع سماوات» استفاده کرده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Qur’an’s Seven Heavens and the Culture of the Time of Revelation

نویسندگان [English]

  • Muhammad Jawad Najafi 1
  • Zahra Mahmudi 2
1
2
چکیده [English]

The reflection of the culture of the time in the Qur’an is an issue that dates back to the time of the Revelation of the Qur’an. However, at present a new perspective has formed around it and many controversies have emerged about it. This research is intended to clarify the relation between the Qur’an’s seven heavens and the culture of the time of Revelation by examining the perspective course of the interpreters under the verses concerning sab‘ samāwāt (seven heavens). Having examined the interpretations, it was clarified that only since fourteenth century the interpreters have dealt with the relation of seven heavens with the culture of the culture contemporaneous with the Revelation and before that they had been attempting to answer in other ways the reason for the number seven of the heavens in the Qur’an. It seems, however, that the Holy Qur’an had been in agreement with its contemporary only in using the language without acceptance of the content connotation of the vocabulary. As a result, just in order to use the same language as that of the people, it used the term ‚seven heavens‛.

کلیدواژه‌ها [English]

  • seven heavens
  • using the same language as the people
  • the language of the Qur’an
  • the culture of the time
قرآن کریم.
آلوسی، محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، دار الکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول، 1۴1۵ق.
ابن ابى‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، مکتبة نزار مصطفى الباز، عربستان سعودی، چاپ سوم، 1۴19 ق.
ابن درید الأزدی، أبوبکر محمد بن الحسن، جمهرة اللغة، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول، 1987م.
ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
ابن فارس القزوینی الرازی، احمد، معجم مقاییس اللغه، دار الفکر، بیروت، 1399ق.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1۴1۴ ق.
اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، دار الفکر، بیروت، 1۴20ق.
أزهری الهروی، أبومنصور محمد بن أحمد، تهذیب اللغه، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 2001م.
اسفراینی، ابوالمظفر شاهفور بن طاهر، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ اول، 137۵ش.
امین بانوى اصفهانى، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، نهضت زنان مسلمان، تهران، چاپ اول، 13۶1ش.
بلاغى نجفى، محمدجواد، آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن، بنیاد بعثت، قم، چاپ اول، 1۴20 ق.
بلخى، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، دار إحیاء التراث، بیروت، چاپ اول، 1۴23 ق.
بهبودی، محمدباقر، معارف قرآنی، نشر سرا، تهران، چاپ اول، 1380ش.
بوکای، موریس، عهدین، قرآن و علم، حسن حبیبی، حسینیه ارشاد، بی‌چا، چاپ اول، بی‌تا.
بیابان‌پور آرانی، مجتبی، بررسی مفهوم سبع سموات در قرآن با تأکید بر آرای علامه طباطبایی و شیخ طنطاوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، 138۴ش.
بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، دار احیاء التراث العربى، بیروت، چاپ اول، 1۴18ق.
جابر، بهزاد، الکافی من تاریخ العلوم عند العرب، دار مصباح الفکر، بیروت، چاپ اول، 198۶م.
جوادی آملی، عبدالله، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، اسراء، قم، چاپ اول، 1378ش.
رضایی اصفهانی، محمدعلی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، کتاب مبین، رشت، چاپ اول، 1380ش.
زیدان، جرجی، تاریخ تمدن اسلام، علی جواهرکلام، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1389ش.
سمرقندى، نصربن محمد بن احمد، بحرالعلوم، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
سورآبادى، ابوبکر عتیق بن محمد، تفسیر سورآبادى، فرهنگ نشر نو، تهران، 1380ش.
شریف لاهیجى، محمد بن على، تفسیر شریف لاهیجى، دفتر نشر داد، تهران، چاپ اول، 1373ش.
شریعتی، محمدتقی، تفسیر نوین، شرکت سهامی انتشار، بی‌جا، بی‌تا.
شهرستانی، سیدهبة‌الدین، اسلام و هیئت، سیدهادی خسروشاهی، انتشارات بعثت، تهران، 1389ش.
صادقى تهرانى، محمد، البلاغ فى تفسیر القرآن بالقرآن، مؤلف، قم، 1۴19ق.
طالقانى، سیدمحمود، پرتوى از قرآن، شرکت سهامى انتشار، تهران، 13۶2ش.
طباطبایى، سیدمحمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1۴17ق.
طبرى، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، دار المعرفه، بیروت، 1۴12ق.
طنطاوی جوهری، الجواهر فی تفسیر القران الکریم، مؤسسه التاریخ العربی، داراحیاءالتراث العربی، بیروت، 1۴12ق.
طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربى، بیروت، بی‌تا.
طوقان قدری، حافظ، تراث العرب العلمی فی الریاضیات و الفلک، ذاکره الکتابه، قاهره، 2008م.
علی، جواد، المفصل فى تاریخ العرب قبل الإسلام، دار الساقی، بی‌جا، 1۴12ق.
فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1۴20ق.
ــــــــــــــــــــــ ، مفاتیح الغیب، علی‌اصغر حلبی، انتشارات اساطیر، تهران، 1371ش.
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، انتشارات هجرت، قم، 1۴10ق.
فضل‌الله، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحى القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر،  1۴19ق.
فولادوند، محمدمهدى، ترجمه قرآن، دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى)، تهران، 1۴1۵ق.
قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 13۶۴ش.
کاشانى، ملا فتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین، کتابفروشى محمدحسن علمى، تهران، 133۶ش.
کتاب مقدس، انجمن کتاب مقدس ایران،، بی‌جا، 1183ش.
مجلسى، محمدباقر‏، بحار الأنوار، دار إحیاء التراث العربى، بیروت، بی‌تا‏.
مراغى، احمد بن مصطفى، تفسیر المراغی، دار احیاء التراث العربى، بیروت، بی‌تا.
مصباح، محمدتقی، مجموعه معارف قرآن (جهان‌شناسی)، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی؟رح؟، قم، 1390ش.
مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 13۶0ش.
معرفت، محمدهادی، نقد شبهات پیرامون قرآن کریم، حسن حکیم‌باشی، علی‌اکبر رستمی، میرزا علی‌زاده، حسن خرقانی، مؤسسه فرهنگی التمهید، قم، 1388ش.
مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، دار الکتب الإسلامیه، تهران،1۴2۴ق.
مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 137۴ش.
موسوی بجنوردی، کاظم، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد اول، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1377ش.
نیشابورى، نظام‌الدین حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1۴1۶ق.
مقاله‌ها
حیدرزاده، توفیق، «نظام بطلمیوسی و مدل‌های غیر بطلمیوسی پیش‌کپرنیک». میراث جاویدان، سال چهارم، ش1۵ و 1۶، 137۵.
خرّمشاهی، بهاءالدین، «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن کریم»، مجله بیّنات، سال دوم، ش۵، بهار 137۴ش.
رضایی، علی‌رضا، «هفت‌آسمان  و زمین»، مجله قرآن و علم، ش2، بهار و تابستان 1387.
فراستخواه، مقصود، «قرآن، آراء و انتظارات گوناگون»، دانشگاه انقلاب، ش110، تابستان و پاییز 137۶.
نکونام، جعفر، «معناشناسی توصیفی سماوات در قرآن»، مجله پژوهش دینی، ش9، بهار 138۴.