تحلیل انتقادی شبهات تبار ابراهیم (ع)

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

نتایج تبارشناسی پیامبران در نفی شبهات کلامی بر ضد شخصیت و تبار آنان اثرگذار است و به تصحیح نگره ها در رسالت شناسی آنان می­انجامد. ابراهیم  در ادیان توحیدی، جایگاه برجسته­ای دارد، هرگونه ایراد و تردید درباره تبار و شخصیت ایشان موجب شبهه افکنی دربارۀ نبوت یا هویت تاریخی ابراهیم  خواهد بود. در میراث اسلامی سه شبهه « شخصیتی ایرانی در تبار ابراهیم، خطاب پدر به آزر بت پرست به وسیلۀ ابراهیم و «رابطۀ زناشویی مادر ابراهیم با آزر» بازتابیده است که دو شبهه اخیر با برخی از مبانی کلامی امامیه، چون طهارت نَسبی و معنوی آبای پیامبران در تعارض آشکار است؛ شبهه نخست، هویت تاریخی ابراهیم با زرتشت و تبار ایرانی پیونده زده و این، در تعارض آشکار با رهیافت آیات و روایات به تبار ابراهیم است. در این پژوهه، شبهه‌های یادشده با روش تحلیلی- انتقادی ارزیابی شده است. نتایج پژوهش نشان داد که اینها از اساس، سست و باطل است. ادعای ایرانی بودن شخصیت اَرفکشاد در نَسب ابراهیم  و تشابه یا وحدت آن با زرتشت با چالشهای جدّی و مهم تاریخی، زبانشناسی روبهرو است و ادعای درستی نیست. آیات خطاب آزر به عنوان پدر به وسیله ابراهیم  الزاماً به معنای پدر نَسبی نیست و این آیات با حدیث نبوی در طهارت آبای پیامبران نیز قابل جمع است، زیرا ایشان فقط بر طهارت پدران خویش، از شرک و بت پرستی اشاره دارند و آزر از شمار آبای نسبی وی خارج است. روایتهای تولد ابراهیم  از آزر به دلیل آسیب اضطراب متنی و تعارض با سایر روایتها و مبنای کلامی طهارت آبای انبیا از شرک و بت پرستی، فاقد اعتبار لازماند و رگه­هایی از جعل یا دستکم تحریف در آنها قابل اثبات است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Analysis of Doubts about Abraham’s (A.S .) Race

نویسنده [English]

  • Ali Rad
چکیده [English]

The results of prophets’ genealogy are useful in verbal doubts denial against their personality and descent, and also amend the attitudes to their prophecy. Abraham (A.S (. has a prominent position in monotheistic religions, any objection and suspicion about his descent and personality will cause doubts about the prophecy or historical identity of Abraham (A.S.). In Islamic heritage, there are three doubts:  "Iranian descent of Abraham (A.S.)", "Abraham (A.S.) knew idolatrous Āzar as the father" and "the Abraham's (A.S.) mother marital relationship with Āzar". The two recent doubts are in evident controversy with some of the Twelver theological principles about spiritual purity of the prophets' fathers. In the first doubt, Ibrahim's historical identity has been associated with Zoroastrianism and Iranian descent which is in clear contradiction with the verses and traditions about Abraham's descent. In this research, the aforementioned doubts are evaluated by analytical-critical method. The results of the study showed that these doubts are unstable and false. The claim that the Arpachshad was Iranian relative of Ibrahim (A.S.) and its similarity or its unity with Zoroaster are facing serious and important historical and linguistics challenges and is not a valid claim. The verses in which Abraham addressed Āzar as the father does not necessarily mean relative father, and these verses can be combined with the Prophetic traditions about the purification of the prophets' fathers because they only referred to the purification of their fathers from polytheism and idolatry, and Āzar does not have such conditions. The narratives that claim Āzar is the father of Abraham (A.S.) are unreliable because of the textual anxiety and conflict with other traditions, and also on the basis of prophets' fathers’ purification from idolatry and polytheism. Forgery or at least distortion can be proved in them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Genealogy of Abraham (A.S.)
  • Arpachshad
  • Āzar
  • Abraham’s (A.S.) descent
  1. ابن حجر، شهاب الدین، (بی­تا)، فتح الباری، دار المعرفة، بیروت، الطبعة الثانیة.
  2. ابن سعد، محمد، (1410ق)، الطبقات الکبرى، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول.
  3. ابن عاشور، محمد، (بی تا)، التحریر و التنویر، قم، نرم افزار جامع التفاسیر.
  4. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر(1388ق)، قصص الأنبیاء، تحقیق: مصطفى عبدالواحد، مصر، دار الکتب الحدیثة.
  5. ابن کثیر، اسماعیل(1988م)، البدایة و النهایة، تحقیق: علی شیری، الأولى، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  6. ابن هشام، عبدالملک، (بی تا)، السیرة النبویة، تحقیق: مصطفى السقا، ابراهیم الأبیارى و عبدالحفیظ شلبى، بیروت، دار المعرفة.
  7. اورشیدی، جهانگیر، (1371ش)، دانشنامه مزدیسنا، تهران: نشر مرکز.
  8. بغدادی، محمد بن حبیب، (بی­تا)، المنمق، صحّحه وعلق علیه، خورشید أحمد فاروق، عالم الکتب، بی جا.
  9. بغدادی، محمد، (1361ق). المحبر، اول، بی­جا: مطبعة الدائرة.
  10. بلاذری، احمد، (1959م)، أنساب الأشراف، دار المعارف بمصر.
  11. بلاغی، محمد جواد، (1985م)، الهدى إلى دین المصطفى، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
  12. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ،(1993م)، الرحلة المدرسیة،  دوم، دار الزهراء للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت.
  13. بلخی، احمد (1899م)، البدء و التاریخ، تحقیق: کلیمان هوار، چ اول، پاریس: برطرند.
  14. بیهقی، احمد، (بی تا)، السنن الکبری، بیروت، دار الفکر.
  15. تورات، کتاب مقدس، نرم افزار مژده، 2013م.
  16. ثعلبى نیشابورى، احمد (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، تحقیق: الإمام أبی محمد بن عاشور، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  17. حاجتی، سید محمد و محمدحسین  طاهری، (1393ش)، «واکاوی تأثیر پذیری یهودیت از دین زرتشت»، معرفت ادیان، ش21.
  18. دینوری، ابن قتیبه، (بی­تا)، المعارف، مصر: دار المعارف.
  19. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1960م)، اخبار الطوال،تحقیق : عبدالمنعم عامر / مراجعة : الدکتور جمال الدین الشیال، الأولى، دار إحیاء الکتب العربی.
  20. راوندی، قطب الدین، (1376ش)، قصص الأنبیاء، تحقیق: المیرزا غلامرضا عرفانیان الیزدی الخراسانی، قم: هادی.
  21. رسولی محلاتی، سیدهاشم، (1413)، «آباء النبی9»، مجموعه مقالات کنگرۀ شیخ مفید، ش 50.
  22. زمخشرى، محمود، (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ‏بیروت، دار الکتاب العربی‏.
  23. سجادی، صادق،(1368ش)، «مدخل ابراهیم؟ع؟»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ، چاپ اول.
  24. شریف مرتضی، (1431)، نفائس التأویل، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، لبنان.
  25. صادقی تهرانى، محمد، (1365ش)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن‏، قم، فرهنگ اسلامى‏.
  26. ضیائی، رحمت الله، (1384)، «ابراهیم7»، مجلۀ کلام اسلامی، ش 54.
  27. طباطبایی، محمدحسین، (1417 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  28. طبری، محمد، (1879م)،  تاریخ الطبری، بیروت: الأعلمی للمطبوعات.
  29. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، چ اول، بیروت: دارالمعرفه.
  30. طریحی، فخرالدین، (1362ش)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
  31. طوسی، محمد بن حسن، (بی­تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، اول، لبنان: دار احیاء التراث العربی.
  32.  فخر رازی، محمد، (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  33. قاسمى، محمد، (1418ق)، محاسن التأویل،  بیروت، دار الکتب العلمیه.
  34.  قرشی مصری، ( 1416)، فتوح المصر و اخبارها،تحقیق : محمد الحجیری،الأولى، بیروت - دار الفکر.
  35. قرطبی، محمد بن احمد (1364ش). الجامع لأحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  36. کراجکی، محمد،(1369)، کنز الفوائد، دوم، مکتبة المصطفوی – قم.
  37. کلینی، محمد، (1365ش)، الکافی،تحقیق:علی­أکبر غفاری، اول، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  38. مجلسی، محمد باقر، (1989م)، بحار الانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  39. مجمع الکنائس الشرقیة، (1981م)، قاموس الکتاب المقدس، ششم، بیروت: مکتبة المشعل.
  40. مشهدی، محمد، (1368ش)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
  41. مصطفوی، حسن، (1417ق)، التحقیق فی کلمات القرآن، طهران، وزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی.
  42. مولی صالح مازندرانی، (1421ق)، شرح اصول الکافی، اول، دار احیاء التراث العربی، بیروت _ لبنان
  43. مهرآبادی، میترا، (1373)، « نقدی بر «چرا زردشت را ابراهیم؟ع؟ دانسته اند!»، کیهان فرهنگی، ش 11.
  44. نویری، احمد، (بی­تا)، نهایة الارب فی فنون الأدب، قاهره، مطابع گوستاتسوماس وشرکاه.
  45. هاکس، جیمز، (1383ش)، قاموس کتاب مقدس، تهران، اساطیر، ، چاپ دوم.