شفقت بر خود در آموزه‬‌های اسلامی

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

پژوهشگر گروه کلام و اندیشه اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی

چکیده

شفقت بر خود، مفهومی اخلاقی به‎معنای خیرخواهی و مهربانی با خویشتن است. وجود برخی از آموزه‌‏های دینی به ویژه در عرصه اخلاق، ‌شبهه ناسازگاری بخشی از دین را با این اصل اخلاقی قوت می‏بخشد. با تحلیل این آموزه‌‏ها و از گذر ارائه تعریف کاربردی برای شفقت بر خود می‌‏توان گفت که در تمام آموزه‌‏های اسلامی این اصل اخلاقی مورد توجه بوده ‏است. در تعریف کاربردی، شفقت بر خود دارای دو سطح حداقلی و حداکثری (کف و سقف) است. در سطح حداقلی، شفقت بر خود به معنای ضرر نرساندن به خویشتن است و در تعریف حداکثری به معنای فایده‌رسانی به خود می‏‌باشد. نفس نیز دارای مراتب مختلفی از بدن مادی تا حقیقت ملکوتی غیر مادی را دربر می‏‌گیرد. با توجه به این معنا و اعمال اصل ترجیح اهم بر مهم و قاعده لاضرر، می‌‏توان  ناسازگاری ظاهری تمام موارد ادعایی را برطرف نمود.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Self-Compassion in Islamic Doctrines

نویسنده [English]

  • Ruhollah Zainali
چکیده [English]

 
Self-compassion is an ethical concept meaning benevolence and kindness to oneself. The existence of certain religious doctrines, especially in the realm of ethics, reinforces the misconception of the incompatibility of some part of religion with this ethical principle. By analyzing these doctrines and through presenting an applied definition for compassion to one’s self, it can be said that this ethical principle has been of concern in all Islamic doctrines. In a practical definition, self-compassion has two minimal and maximal (bottom and top) levels. In minimal level, self-compassion means not to sustain a loss to oneself and in maximal level, it means to benefit oneself. Inner self (nafs) contains different degrees from the physical body to the non-material celestial truth. With respect to this notion and by applying the “principle of preferring the most important to the important” and the “principle of no harm”, the apparent incompatibility of all the claimed instances can be resolved.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • compassion
  • inner self (nafs)
  • degrees of nafs
  • self-compassion
  • not sustaining loss to oneself
  • benefitting oneself
  • self-dignity
  • combat with one’s inner self
 1.     ابن بابویه، محمد بن على (شیخ صدوق)، امالی،  کتابخانه اسلامیه، بی‎جا، 1362ش.
 2.     ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، من لایحضره الفقیه،  جامعه مدرّسین، قم، ‌1413ق.
 3.  ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، قم، 1404ق.
 4.  ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، 1414ق.
 5.  انصاری، ‌مرتضی، فرائد الاصول، مجمع الفکر الاسلامی، قم، 1419ق.
 6.  انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، سخن، تهران، 1381ش.
 7.  برقی، احمد بن محمد،  المحاسن، دارالکتب الاسلامیه، قم، بیتا.
 8.  تمیمی آمدی، عبد‌الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، قم، 1366ش.
 9.  جهامی، جیرار، موسوعة الفلسفه، ناشرون، ‌بیروت، ‌1998م.
10.    جوادی آملی، عبد‌الله، مراحل اخلاق در قرآن(تفسیر موضوعی قرآن؛ ج11)، اسراء، قم، 1377ش.
11. حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، قم، 1409ق.
12. خراسانی، محمدکاظم، ‌کفایة الاصول، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، قم، بی‏تا.
13. دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، مشرقین، قم، 1379ش.
14. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دار العلم _ الدار الشامیه، بیروت، 1412ق.
15. ریشهری، محمد، میزان الحکمه، دار الحدیث، قم، 1375ش.
16. سجادى، سیدجعفر، فرهنگ معارف اسلامى، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، چاپ اول،  1363ش.
17. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1981م.
18. صدر، ‌محمدباقر، دروس فی علم الاصول، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، بی‏تا.
19. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرّسین حوزه علمیه، قم، 1417ق.
20. طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، کتابخانه حیدریه، نجف اشرف، 1385ق.
21. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، هجرت، قم، 1410ق.
22. قراملکی، احد فرامرز، درآمدی بر اخلاق حرفه‎ای، سر‌آمد، تهران، 1389ش.
23. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، ‌تهران، 1365ش.
24. متقی هندی، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، الرساله، بیروت، 1939م.
25. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق.
26. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، صدرا، تهران، 1372ش.
27. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، ساحل، تهران، 1382ش.
28. مناوی، محمد عبد‌الرؤوف، التوقیف على مهمات التعاریف، دار الفکر المعاصر، بیروت، دار الفکر، دمشق، 1410ق.
29. موسوى بجنوردی، محمدحسن، قواعد فقهی، عروج، تهران، ‌1401ق.
30. موسوی همدانی، سید محمدباقر، ترجمه تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1374ش.
31. نراقی، ملا احمد، معراج السعاده، هجرت، قم،  1371ش.
32.  نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، سازمان آموزش و انتشارات انقلاب اسلامی، تهران، 1368ش.
33.   ورام، مسعود بن عیسی، تنبیه الخواطر، دارالصعب، دار التعارف، بیروت، بی‎تا.