امام رضا(ع)

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسنده

دانشیار بنیاد دائرةالمعارف اسلامی

چکیده

مقاله امام رضا(ع) به واقع مهم‏ترین مدخل دائرة المعارف آستان قدس رضوی است. مسئله ولایتعهدی و فرایند پذیرش آن، مسیر حرکت امام(ع) از مدینه تا مرو و چگونگی شهادت ایشان از جمله مباحث کلیدی است که مقاله به آن پرداخته است. یادکرد سیرۀ اخلاقی و سیاسی _ اجتماعی امام و جایگاه علمی آن حضرت از دیگر مطالبی است که در مقاله آمده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Imam al-Riḍās (A.S.)

نویسنده [English]

  • Muhammad Reza Naji
چکیده [English]

The article on Imam al-Riḍā (A.S.) is the most important entry of the Astan Quds Razavi Encyclopedia. Heir apparency, the process for accepting it, Imam al-Riḍā’s (A.S.) itinerary from Madīna toward Marv, and how he was martyred, are among the key discourses dealt with in this article. Another issue brought up here include touching upon the Imam’s ethical and socio-political sīra and his scholarly status.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam al-Riḍā (A.S.)
  • Imam al-Riḍā’s (A.S.) heir apparency
  • Ma’mūn
  • Imam al-Riḍā’s (A.S.) ethical sīra
  • Imam al-Riḍā’s (A.S.) itinerary
آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، به‌کوشش علی نقی منزوی و احمد منزوی، دارالاضواء، بیروت، 1۴03ق؛ ابن بابویه، محمد بن علی، التوحید، به‌کوشش هاشم حسینی طهرانی، جماعةالمدرسین، قم، 13۵7ش؛ همو، عیون اخبارالرضا، به‌کوشش حسین اعلمی، مؤسسةالاعلمی، بیروت، 1۴0۴ق؛ ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکرةالخواص، مؤسسة اهل‌البیت، بیروت، 1۴01ق؛ همو، عیون اخبار الرضا، به‌کوشش حسین اعلمی، مؤسسة الاعلمی، بیروت، 1۴0۴ق؛ ابن حبیب، محمد بن حبیب، کتاب اسماء المغتالین من الاشراف فی الجاهلیة والاسلام و اسماء من قتل من الشعراء، ضمن نوادر المخطوطات، المجموعةالسادسة، به‌کوشش عبدالسلام محمد جارو، مکتبة مصطفی البابی الحلبی، قاهره، 1393ق؛ ابن حَزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، به‌کوشش عبدالسلام محمد هارون، دارالمعارف، قاهره، 1982ق؛ ابن حیون، نعمان بن محمد، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، به‌کوشش محمد الحسینی الجلالی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1۴12ق؛ ابن شعبه، حسن بن علی، تحف‌العقول عن آل الرسول (با ترجمۀ فارسی)، به‌کوشش علی‌اکبر غفاری، کتاب‌فروشی اسلامیه، تهران، 1۴00ق؛ ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، به‌کوشش هاشم رسولی محلاتی، علامه، قم؛ ابن صباغ، علی بن محمد، الفصول المهمه فی معرفةالائمه، مؤسسة الاعلمی، بیروت، 1۴08ق؛ ابن طاوس، علی بن موسی،  الاقبال، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، قم، 1377ش؛ ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل‌الطالبیین، به‌کوشش احمد صقر، داراحیاء الکتب العربیه، قاهره، 13۶8ق؛ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغُمة فی معرفة الائمه، به‌کوشش ماجد بن احمد علمیه، مؤسسة امّ‌القری، بیروت، 1۴20ق؛ اشعری، سعد بن عبدالله، المقالات والفرق، به‌کوشش محمد جواد مشکور، تهران، 13۶1ش؛ افشار، ایرج، یادگارهای یزد، انجمن آثار ملی، تهران، 13۴8ش؛ امین، محسن، سیرۀ معصومان، ترجمۀ علی حجتی‌کرمانی، سروش، تهران، 137۴ش؛ بیهقی، محمد بن حسین،  تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، دانشگاه فردوسی، مشهد، 13۵۶ش؛ بیهقی، علی (د ۵۶۵)، تاریخ بیهق، به‌کوشش کلیم‌الله حسینی، دائرة‌المعارف الاسلامیه، حیدرآباد دکن، 1388ق؛ حاکم نیشابوری، محمد، تاریخ نیشابور، ترجمۀ محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، به‌کوشش محمدرضا شفیعی‌کدکنی، آگاه، تهران، 137۵ش؛ حمدالله مستوفی، حمدالله بن ابی‌بکر، تاریخ گزیده، به‌کوشش عبدالحسین نوائی، امیرکبیر، تهران، 13۶2ش؛ حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب‌الاسناد، مؤسسة آل‌البیت، قم، 1۴13ق؛ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به‌کوشش شعیب ارنؤوط و محمدنعیم عرقسوسی، مؤسسة الرساله، بیروت، 1۴0۶ق؛ راوندی، قطب‌الدین، الخرائج والجرائح، مؤسسة الامام المهدی، قم، 1۴09ق؛ زریاب خوئی، عباس و محمدحسین مشایخ فریدنی، «امام رضا»، دائرةالمعارف تشیع‌، نشر شهید محبی، تهران، 1380ش؛ سپهر، عباس‌قلی‌خان، ناسخ‌التواریخ، به‌کوشش رضا ستوده، کتاب‌فروشی اسلامیه، تهران، 13۵۶ش؛ سرفراز، علی‌اکبر و فریدون آورزمانی، سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه، سمت، تهران، 1383ش؛ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، به‌کوشش عبدالله عمر بارودی، دارالجنان، بیروت، 1۴08ق؛ سمهودی، علی بن عبدالله، وفاءالوفاء باخبار دارالمصطفی، به‌کوشش محمد محی‌الدین عبدالحمید، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1۴0۴ق؛ سهیلی‌خوانساری، احمد، «سکۀ ولایتعهدی امام رضا»، مجلۀ گوهر، سال 3، شماره یکم، تهران، 13۵۴ش؛ شاکری، رمضانعلی، اترک‌نامه (تاریخ جامع قوچان)، امیرکبیر، تهران، 13۶۵ش؛ صفار، محمدحسن، بصائرالدرجات، به‌کوشش محسن کوچه‌باغی، تهران، 13۶2ش؛ طبرسی، فضل بن حسن، ِاعلام الوری باَعلام الهدی، مؤسسة آل‌البیت، قم، 1۴17ق؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم والملوک، به‌کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، دار سویدان، بیروت، 1387ق؛ همو، دلائل الامامه، مؤسسة البعثه، قم، 1۴13ق؛ طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال معروف به رجال الکشی، به‌کوشش حسن مصطفوی، دانشگاه مشهد، مشهد، 13۴8ش؛ همو، رجال الطوسی، به‌کوشش جواد قیومی اصفهانی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1۴20ق؛ عاملی، جعفر مرتضی، الحیاة السیاسیة للامام الرضا، دراسة و تحلیل، جماعة المدرسین، قم، 1۴03ق/13۶2ش. عبدالجلیل قزوینی، عبدالجلیل بن ابوالحسین، بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض معروف به النقض، به‌کوشش جلال‌الدین محدث، انجمن آثار ملی، تهران، 13۵8ش؛ عرفان‌منش، جلیل، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا از مدینه تا مرو، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد، 1382ش؛ علی بن موسی7، امام هشتم، الفقه، تحقیق مؤسسة آل البیت، قم، 1۴0۶ق؛ عمادالدین طبری آملی، محمد بن علی، بشارةالمصطفی لشیعة المرتضی، به‌کوشش جواد قیومی اصفهانی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1۴20ق؛ عمری، علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبیین، به‌کوشش احمد مهدوی دامغانی، مکتبة آیةالله‌العظمی المرعشی‌النجفی، قم، 1۴09ق؛ غازی، داود بن سلیمان، مسندالرضا، به‌کوشش محمدجواد حسینی جلالی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم؛ 137۶ق؛ فتّال نیشابوری، محمد بن احمد، روضةالواعظین، به‌کوشش محمدمهدی خرسان، المطبعة الحیدریة، نجف، 138۶ق؛ فضل‌الله، محمدجواد، تحلیلی از زندگانی امام رضا7، ترجمۀ محمدصادق عارف، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد، 1382ش؛ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، المغانم المطابة فی معالم طابه، به‌کوشش حمد جاسر، دارالیمامه، ریاض، 19۶9م؛ قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، دار بیروت، بیروت، 1۴0۴ق؛ قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکماء، به‌کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، 1903ق؛ قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، به‌کوشش محمدرضا انصاری قمی، کتابخانۀ بزرگ آیةالله‌العظمی مرعشی نجفی، قم، 138۵ش؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، دارالتعارف، بیروت، 1۴01ق؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1۴03ق؛ مجمل‌التواریخ والقصص، به‌کوشش ملک‌الشعرای بهار، کلاله خاور، تهران، 1318ش؛ مسعودی، علی بن حسین، اثبات‌الوصیة، دارالاضواء، بیروت، 1۴09ق؛ همو، مروج‌الذهب، به‌کوشش شارل پلا، الجامعة اللبنانیه، بیروت، 19۶۵_ 1979م؛ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، به‌کوشش علی‌اکبر غفاری و محمود زرندی، دارالمفید، بیروت، 1۴1۴ق؛ همو، الارشاد فی معرفةحجج‌الله، علی العباد، مؤسسة آل‌البیت، قم، 1۴13ق؛ همو، تصحیح اعتقادات الامامیه، به‌کوشش حسین درگاهی، دارالمفید، قم، 1۴1۴ق؛ ناجی، محمد‌رضا، امام رضا7، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران، 1387ش؛ نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، به‌کوشش موسی شبیری‌زنجانی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1۴07ق؛ نصیبی، محمد بن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، به‌کوشش ماجد بن احمد علمیه، مؤسسة امّ‌القری، بیروت، 1۴20ق؛ یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، بیروت.