نقش لذت و سعادت در سیر تکاملی انسان با رویکرد آموزه‏های اسلامی

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان

2 کارشناس ارشد و مدرس علوم اقتصادی

چکیده

در چند دهۀ اخیر بحث درخصوص نقد فلسفۀ اخلاق لذت‌گرایانه خودمحور در علم اقتصاد متعارف، مورد توجه اندیشمندان به ویژه اقتصاددانان مسلمان بوده است.
مطالعه حاضر، درآمدی به موضوع لذت و سعادت با تمرکز بر رابطه آنها از منظر آیات و روایات است. فرضیه اساسی مقاله این است که اسلام در راستای مسئله سعادت‏گرایی در ارضای لذایذ، دیدگاهی همه‌جانبه، هماهنگ و متعادل در رشد ابعاد گوناگون شخصیت انسانی دارد. روش تحقیق برای شناسایی مفاهیم لذت و سعادت روش «اسنادی» و در قسمت تجزیه و تحلیل، روش «تحلیل محتوا» بوده است.
 نتایج مؤید این نکته است که از منظر اسلام، باید لذایذ به گونه‌ای مورد استفاده قرار گیرد که با تمام استعدادها و اجزای شخصیت انسان هماهنگ باشد و انسان فقط با اعتقاد و درک درست از لذت‏های اخروی، به سعادت حقیقی نائل می‏شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Role of Pleasure and Happiness in the Human Development with an Approach to Islamic Teachings

نویسندگان [English]

  • Muḥammad Hasan Musharraf Jawādī 1
  • A‘zam Kūhī Ihfahānī 2
1
2
چکیده [English]

In the past few decades, discussion on the critique of hedonistic and self-centered philosophy of ethics in the conventional economics has been of concern to the Muslim thinkers, particularly, Muslim economists.
The present study is an introduction to pleasure and happiness with a focus on their interrelation from the viewpoint of the Qur’ān and traditions. The basic hypothesis of this article is that in line with the tendency to happiness, Islam enjoys an al-inclusive, coordinated, and moderate viewpoint concerning gratification of pleasures in the development of various human personality dimensions. We have used the “attributive” research method for identifying the concepts of pleasure and happiness and employed the “content analysis” method for the part relating to analyzing.
The results confirm that from the viewpoint of Islam, pleasures are to be utilized in such a way that would be consistent with all the capacities and components of human personality; and that man would achieve true happiness only by properly believing and understanding the pleasures of the Hereafter. Paying attention to a moderate Islamic approach reflects the necessity of cultural engineering of pleasure and the Islamic ethics-oriented happiness, paving the ground for enunciating general orientations for institutionalizing pleasure-seeking and prosperous behavior required by Islam.

کلیدواژه‌ها [English]

  • pleasure and happiness in verses and traditions
  • happiness and unhappiness in Islamic teachings
  • mental equilibrium
  • human development course

مراجع

  1.  آیزنک، مایکل، همیشه شاد باشید، ترجمۀ ز. چلونگر، انتشارات نسل نواندیش،  تهران، 1378ش.
  2. ابن سینا، علی بن الحسین، الشفاء _  الطبیعیّات، راجعه و قدم له ابراهیم مدکور، تحقیق الدکتور محمود قاسم، منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، قم، 1404ق.
  3. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، الاشارات و التنبیهات، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1384ش.
  4. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، الرسائل، رسالة فی السعادة، دائرة المعارف العثمانیه، 1353ق.
  5. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، رساله اضحویه، با تصحیح، تعلیق و مقدمه حسین خدیوجم، مترجم نامعلوم، انتشارات اطاعات، بی‏جا، چاپ دوم، 1364ش.
  6. ابن‌منظور، محمد بن مکرم،  لسان العرب، الدارالمصریه.
  7. ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ترجمۀ محمدحسن لطفی، انتشارات طرح نو، تهران، 1378ش.
  8. الترمذی، محمدبن عیسی، السنن، دارالمعرفه، 1423ق.
  9. الفارابی، ابونصر، فصوص الحکم، تحقیق الشیخ محمد حسن آل یاسین، انتشارات بیدار، قم؛ الطبعة الثانیه، 1405ق.
  10. پسندیده، عباس، رضایت از زندگی، دارالحدیث، قم، 1384ش.
  11. پلاچیک، روبرت، هیجان‌ها (حقایق، نظریه‌ها و یک مدل جدید)، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ چهارم، 1375ش.
  12. حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، ترجمۀ صادق حسن زاده، نشر آل علی، بی‌تا.
  13. حکیمی، محمدرضا و محمّد حکیمی و علی حکیمی، الحیاة، ج5، ترجمۀ احمد آرام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1380ش.
  14. خوانساری، جمال الدین، شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم، دانشگاه تهران، 1366ش.
  15. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1377ش.
  16. الرازی، ابوبکر محمّد بن زکریا، رسائل فلسفیه، منشورات دارالآفاق الجدیده، بیروت، الطبعة الخامسه، 1402ق.
  17. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، المباحث المشرقیه و علم الالهیات و الطبیعیات، مکتبة الاسدی، تهران، 1966م.
  18. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، شرح الاشارات و التنبیهات، بوستان کتاب، قم، 1383ش.
  19. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، شرح عیون الحکمه، تحقیق الدکتور الشیخ احمد حجازی احمد السقا، منشورات مؤسسة الامام الصادق7، للطباعة والنشر، تهران، چاپ اول، 1415ق.
  20. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، المحاکمات بین شرحی الاشارات، مع حاشیه میرزا حبیب‌الله مشتهر بالفضل الباغنوی، تصحیح مجید هادی‌زاده، انتشارات میراث مکتوب، تهران، 1381ش.
  21. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دارالمعرفه، بیروت، بی‏تا.
  22. رجبی، محمود، انسان شناسی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، قم، 1388ش.
  23. ژکس، فلسفه اخلاق حکمت عملی، ترجمه ابوالقاسم پورحسینی، انتشارات کتاب‌های سیمرغ وابسته به امیرکبیر، 1362ش.
  24. سهروردی، شهاب الدین یحیی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح و تحشیه و مقدمه سید حسین نصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، چاپ دوم، 1373ش.
  25. شیدان، حسینعلی، عقل در اخلاق از نظرگاه غزالی و هیوم، مؤسسه پژوهشی حوزه دانشگاه، قم، 1383ش.
  26. شیروانی، علی، اخلاق اسلامی و مبانی نظری آن، دارالفکر، قم، 1379ش.
  27. صابری یزدی، علیرضا، الحکم الزاهره، ترجمۀ محمدرضا انصاری، مرکز چاپ و نشر، قم، 1375ش.
  28. صدرالدین شیرازی، محمّد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعه، داراحیاء التراث العربی، بیروت، الطبعة الرابعه، 1410ق.
  29. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، تفسیر القرآن الکریم، نشر محراب، تهران، 1362ش.
  30. ضمیران، محمد، «بازی و لذت»، کتاب ماه، 1380ش.
  31. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،  تهران، 1367ش.
  32. طوسی، خواجه نصیرالدین، اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، شرکت انتشارات خوارزمی، تهران، چاپ دوم، 1360ش.
  33. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، شارح علامه حلی، حواشی و تعلیقات السید ابراهیم الموسوی الزنجانی، منشورات شکوری، قم، چاپ دوم، 1413ق.
  34. طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان (20جلد)، ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1363ش.
  35. الفارابی، ابونصر، فصوص الحکم، تحقیق الشیخ محمدحسن آل‌یاسین، انتشارات بیدار، قم، الطبعة الثانیه، 1405ق.
  36. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، دارالهجره، قم، 1410ق.
  37. فلسفی، محمدتقی، الحدیث روایات تربیتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1368ش.
  38. قاسمی، علی، معجم الاستشهادات، مکتب لبنان ناشرون، بیروت، 2001 م.
  39. کاپلستون، فردریک، تاریخ  فلسفه، ترجمۀ بهاء‌الذین خرمشاهی، انتشارات علمی و فرهنگی _ انتشارات سروش، تهران، 1370ش.
  40. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمۀ سید جواد مصطفوی، انتشارات علمیه اسلامیه، تهران، بی‌تا.
  41. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، اصول کافی، ترجمۀ محمدباقر کمره‏اى‏، انتشارات اسوه‏، قم، 1375ش.
  42. کی فرانکنا، ویلیام، فلسفه اخلاق، ‌ترجمۀ هادی صادقی، طه، قم، 1376ش.  
  43. لانس سی بکر، شارلوت بی بکر، تاریخ فلسفه غرب، گروهی از مترجمان، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، قم، 1378ش.
  44. لین لنکستر، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمۀ علی رامین، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1362ش.
  45. مدرسی،  سید محمدرضا، فلسفه اخلاق، انتشارات سروش، تهران، 1371ش.
  46. مشکینی، علی، تحریرالمواعظ العددیه، ناشر الهادی، قم، 1424ق.
  47. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360ش.
  48. مصباح، محمدتقی، انسان  اسلام، انتشارات پیام اسلام، قم، 1358ش.
  49. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، لذت و سعادت از دیدگاه قرآن کریم.
  50. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، نشر صدرا، تهران، 1368ش.
  51. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، مقالات فلسفی، انتشارات حکمت، بی‌جا، چاپ اوّل، 1366ش.
  52. ملکیان، مصطفی، تاریخ فلسفه غرب، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، قم، 1379ش.
  53. میرمعزی، حسین،  «نقدی بر اهداف نظام سرمایه‌داری از دیدگاه اسلام»، کتاب نقد، سال سوم، شماره 11، 1387ش.
  54. نراقی، مهدی بن ابی‌ذر، اللمعة الالهیة فی الحکمة المتعالیه و الکلمات الوجیزه، نشر عهد، قم، 1381ش.
  55. نراقی، ملامحمدمهدی، جامع السعادات، نشر حکمت، تهران، 1405ق.
  56. نصیری، منصور، «سود گرائی برین»، فصلنامه پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق، سال سوم، شماره 9، 1389ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار