تقدیرباوری در شاهنامه و مثنوی

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

تقدیرباوری از مباحث مهم علم کلام به‌شمار می‌رود که ذهن و زبان شاعران را نیز به خود مشغول کرده است. اعتقاد به تقدیر از ویژگی‌های اصلی یک اثر حماسی می‌باشد و مهم‌ترین باور عارفان هم به خصوص اشعریان، تقدیر و سرنوشت است. این مقاله تقدیر را در دو اثر برجستة حماسی و عرفانی ـ شاهنامه و مثنوی ـ بررسی و مشابهت‌ها و تفاوت‌های آن را بیان می‌کند.
   نگاه فردوسی و مولوی در این زمینه، بسیار به هم شباهت دارد و با وجود تفاوت در موضوع‌های کتاب‌هایشان، چشم‌انداز آنان بسیار به هم نزدیک است. هر دو اثر، تقدیر را تجلّی‌گاه اراده و خواست کلی خداوند می‌دانند و با تأکید فراوانی که بر حاکمیّت مطلق او بر جهان و انسان می‌ورزند، آن را نافی اختیار و آزادی انسان ارزیابی نمی‌کنند. در نظر آنان، توسل به تقدیر برای حفظ آرامش است، نه نفی مسئولیت انسان. توصیه به نیکی و کارهای پسندیده و رعایت عدالت و ترک ستم، از ویژگی‌های مشترک این دو اثر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Predestinarianism in Shāhnāma and Mathnavī

نویسنده [English]

  • Jalīl Mas‘ūdīfard
چکیده [English]

Predestinarianism is among the important theological discussions that has preoccupied the poets. This article is dealing with the dominance of predestination in two prominent epic and mystical works – Shāhnāma and Mathnavī – and states their similarities and differences.
The perspectives of Firdawsī and Mawlawī in this respect are very similar and despite the difference of topics, their perspectives are very close. Both works consider predestination as the locus of manifestation for God’s will and the overall Divine providence; and with the great emphasis that they have made on the absolute authority of God over the universe and man, they do not regard it as incompatible with free will and human freedom. In their view, appealing to predestination is for staying in peace rather than negating human responsibility. Recommending benevolence and acts of decency, observing justice, and giving up tyranny are among the common features of these two works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • predestinarianism
  • predestination in Shāhnāma and Mathnavī
  • authority of God
  • human free will

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. بهشتی، احمد و علی‌رضا فارسی‌نژاد (1390)، «فخر رازی، بر سر دوراهی جبرو اختیار»، فصل‌نامة اندیشة دینی دانشگاه شیراز، ش41، ص19-48.
  3. پترسون، مایکل و دیگران (1376)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمة احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران، طرح نو.
  4. جعفری، محمدتقی (1367)، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ یازدهم، ج3.
  5. حیدری، حسین (1385)، «بررسی تطبیقی جبر و اختیار در آثار سنایی ومتکلمان مسلمان»، نشریه مطالعات عرفانی کاشان، ش3، ص91-122.
  6. رکنی، محمدمهدی (1354)، «بررسی و نقد جبر و اختیار در آثار چند تن ازشاعران (2)»، نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، تابستان، ش15، ص49-74.
  7. ـــــــــــــــــ  (1354)، «بررسی و نقد جبر و اختیار در آثار چندتن از شاعران (2)»، نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، پاییز و زمستان، ش 16و17، ص104ـ 136.
  8. ریاحی، محمدامین (1380)، فردوسی، تهران، طرح نو.
  9. رینگرن، هلمر (1388)، تقدیرباوری در منظومه‌های حماسی فارسی (شاهنامه و ویس و رامین)، ترجمة ابوالفضل خطیبی، تهران، هرمس.
  10. زنر، آر.سی. (1384)، طلوع و غروب زردشتی‌گری، ترجمة تیمور قادری، تهران، امیرکبیر.
  11. طباطبایی، محمدحسین (1370)، نهایة ‌الحکمه، ترجمة محمدمهدی تدین، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  12. فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، (دورة هشت جلدی).
  13. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1367)، شرح مثنوی شریف، چاپ چهارم، تهران، زوار.
  14. کاویانی پویا، حمید (1389)، «جبر و اختیار در ایران باستان»، نامة تاریخ‌پژوهان، سال ششم، بهار، ش21، ص116-133.
  15. مولوی، جلال‌الدین (1368)، مثنوی، به تصحیح نیکلسون، چاپ ششم، تهران، انتشارات مولی.
  16. نبیان، پروین (1388)، «تحریری نو بر مفهوم جبر و اختیار از نظر شیعه»، فصلنامة علمی - پژوهشی شیعه‌شناسی، تابستان، سال هفتم، ش26، ص201-230.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار