بررسی فخریات امام علی (ع) در نهج‌البلاغه باتکیه‌بر مسئله فضای صدور

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان عربی، مرکز زبان دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که چرا  امام علی(ع) با وجود ذم و نکوهش خودستایی، گاهی در نهج­ البلاغه از خود تعریف و تمجید کرده است. در این پژوهش که با رویکرد توصیفی­_ تحلیلی و روش گردآوری کتابخانه‌ای انجام پذیرفته، با بررسی و تحلیل فضای فکری، اجتماعی و سیاسی جامعۀ زمان صدور سخنان یادشده، این نتیجه به دست آمده است که این سخنان، نه‌تنها مصداق خودستایی مذموم نیست، بلکه ضرورتی ناگزیر بوده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که یکی از راه‌های آشکار پاسخ به این پرسش، بررسی فضای صدور سخنان امام(ع) است. اوضاع فکری و اعتقادی خاص جامعۀ اسلامی که از سویی، ناشی از منع نقل حدیث و محدودیت اهل‌‌بیت(ع) پس از وفات پیامبر اکرم(ص) است و از سوی دیگر، براثر تبلیغات شدید مخالفان و دشمنان علیه اهل‌بیت(ع) و به ­­ویژه علیه شخص امام علی(ع) پدید آمده است، ضرورت معرفی خود، اهل‌‌بیت(ع)، گوشزد کردن هدایتگری آنان، اشاره به رابطۀ نزدیک خود با پیامبر اکرم(ص)،  نیز دفاع از خویش در برابر هجمه‌های شدید معاویه و برای نمونه اشاره به علم و دانایی خویشتن را به وجود آورده است. همچنین ذکر شجاعت و پیشینۀ حضور در جنگ‌ برای انگیزه‌بخشی به سپاهیان و تضعیف روحیۀ دشمن از دیگر مسائلی است که گفتن چنین سخنانی را ضرورت بخشیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining Imam Ali's (A.S.) Self-Praise in Nahj al-Balagha Based on Issuing Space

نویسنده [English]

  • Seyyed Heidar Ashraf Al-e Taha
Assistant Professor of Arabic Language Department, Language Center of Imam Sadiq University
چکیده [English]

The main issue of this research is that why did Imam Ali (A.S.) sometimes praise himself in Nahj al-Balagha, despite the stigma of self-praise? In this research, which was carried out with a descriptive-analytical approach and library method, by examining and analyzing the society intellectual, social and political atmosphere at the time of issuing these words, it has been concluded that these sentences are not only an example of reprehensible self-praise, but an inevitable necessity.
The research findings show that one way to answer this question is to examine the issuing space. The Islamic society intellectual and religious situation, caused by the prohibition of narrating traditions and the household of the Prophet's restriction after Prophet passed away, and on the other hand, opponents' strong propaganda against Prophet's household, especially Imam Ali (A.S.), he had to introduce himself and Prophet's household, their guidance, his close relationship with the Prophet, as well as defending himself against Muawiya's fierce attacks and referring to his knowledge and wisdom. Also, mention to bravery and participation in wars, to motivate the troops and weaken the enemies' morale, is one of the other issues that made it necessary to say these words.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (A.S.)
  • Imam Ali's (A.S.) self-praise
  • Nahj al-Balagha
  • praiseworthy self-praise

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آقادوستی، الهام و مهدی مطیع، «تبیین افتخارت حضرت علی؟ع؟ در نهج­ البلاغه و واکاوی چرایی آن­ها»، فصلنامۀ پژوهش‌های نهج ­البلاغه، سال هجدهم، شماره 62، 1398ش.
  3. ابن ابی ‌الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج ‌البلاغه، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، قم، 1404ق.
  4. ابن اثیر، عز الدین، الکامل فی التاریخ، دار الصادر، بیروت، 1965م.
  5. ابن عبد البر، یوسف، الاستیعاب، دار الجیل، بیروت، 1992م.
  6. ابن منظور، محمد، لسان العرب، دار الصادر، بیروت، 1414ق.
  7. ابن میثم بحرانی، میثم، شرح نهج‌ البلاغه، دفتر نشر الکتاب، تهران، 1404ق.
  8. اسعد، طارق، علم أسباب ورود الحدیث، دار الحزم، بیروت، 2001م.
  9. انصاریان، حسین، ترجمۀ نهج‌ البلاغه، دارالعرفان، قم، 1388ش.
  10. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، دار الکتاب الإسلامی، قم، 1410ق.
  11. تهرانی، مجتبی، اخلاق الهی، مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر، تهران، 1381ش.
  12. جحاف، یحیی، ارشاد المؤمنین الی معرفة نهج ‌البلاغة المبین، دلیل ما، قم، 1380ش.
  13. جمشیدی‌ها، غلامرضا و دیگران، «پروپاگاندای بنی­امیه علیه خاندان پیامبر؟ص؟»، شیعه­شناسی، سال نهم، شماره 35، 1390ش. ص7_ 44.
  14. حر عاملی، محمد، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، اعلمی، بیروت، 1425ق.
  15. حسکانی، عبیدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، 1411ق.
  16. حلی، حسن، المحتضر، منشورات المطبعة الحیدریة، نجف، 1951م.
  17. حنفی دمشقی، سید ابراهیم، البیان و التعریف فی أسباب ورود الحدیث الشریف، مطبعة البهاء، حلب، 1329ق.
  18. خضری، علی، «نگرشی بر فخریات امام علی؟ع؟ در نهج‌ البلاغه (اسباب و انگیزه‌ها)»، فصلنامۀ پژوهش‌نامۀ نهج‌ البلاغه، سال ششم، شمارۀ 24، 1397ش.
  19. خویی، حبیب‌­الله، منهاج البراعة فی شرح نهج ‌البلاغه، مکتبة الإسلامیة، تهران، 1400ق.
  20. داوری چلقائی، احد، «فضای فرهنگی­ _ ­­اجتماعی صدور خطبه­های نهج ­البلاغه»، مطالعات تفسیری، سال یکم، شماره 1، 1389ش. ص121_ 141.
  21. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامۀ دهخدا، مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، 1390ش.
  22. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، دار العلم­_ دار الشامیه، دمشق­_ بیروت، 1412ق.
  23. ریاحی­مهر، باقر و سیدعیسی مسترحمی، «نقش فضای صدور در نهج‌ البلاغه»، پژوهش‌نامۀ
    نهج‌ البلاغه، سال سوم، شماره 11، 1394ش. ص115_ 132.
  24. حسینی خطیب، سید عبدالزهراء، مصادر نهج ‌البلاغه و أسانید، دار الزهراء، بیروت، 1988م.
  25. سیّد رضی، محمد، نهج ‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، دار الهجرة، قم، بی­تا.
  26. سیوطی، عزالدین، أسباب ورود الحدیث أو اللمع فی أسباب ورود الحدیث، دار الفکر، بیروت، 1416ق.
  27. شمس ‌الدین، ذهبی، میزان الإعتدال، دار المعرفة، بیروت، 1382ق.
  28. شهرستانی، سید علی، منع تدوین الحدیث، مؤسسة الرافد، قم، 1430ق.
  29. صدوق، محمد، امالی، کتابچی، تهران، 1376ش.
  30. صفار، محمد. بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، 1404ق.
  31. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، 1417ق.
  32. طبری، محمد، تاریخ الأُمم والملوک (تاریخ طبری)، دار التراث، بیروت، 1967م.
  33. طوسی، محمد، الأمالی، دار الثقافة، قم، 1414ق.
  34. عاملی، حسین جمعه، شروح نهج ‌البلاغة، مطبعة الفکر، بیروت، 1361ق.
  35. عاملی، سید جعفر، الصحیح من سیرة الإمام علی؟ع؟، المرکز الإسلامی للدراسات، بیروت، 1430ق.
  36. عاملی، سید جعفر، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، دار الحدیث، قم، 1426ق.
  37. عسکری، مرتضی، نقش ائمه در احیای دین، مرکز فرهنگی انتشارات منیر، تهران، 1382ش.
  38. غزالی، محمد، إحیاء علوم الدین، دار ابن حزم، بیروت، 1426ق.
  39. رازی، فخر الدین محمد، مفاتیح الغیب، دار الإحیاء التراث العربی، بیروت، 1420ق.
  40. فیض کاشانی، محسن، المحجة البیضاء، دفتر انتشارات اسلامی، قم، بی­تا.
  41. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407ق.
  42. مجلسی، محمد، بحار الأنوار، دار الإحیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق.
  43. معادیخواه، عبدالمجید، خورشید بی­غروب، نشر ذره، تهران، 1379ش.
  44. معارف، مجید، تاریخ عمومی حدیث، انتشارات کویر، تهران، 1377ش.
  45. مفید، محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، بیروت، 2008م.
  46. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1375ش.
  47. موسوی، سیدصادق، تمام نهج ­البلاغة، الدار الإسلامیة، بیروت، 1414ق.
  48. موسوی گرمارودی، سیدعلی، ترجمۀ نهج­البلاغه، قدیانی، تهران، 1394ش.
  49. نراقی، احمد، معراج السعاده، هجرت، قم، 1378ش.
  50. نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، اسماعیلیان، قم، 1386ش.
  51. نصیری، علی، «سیمای امیرالمؤمنین؟ع؟ از منظر نهج‌ البلاغه» مجلۀ شیعه­شناسی، سال سوم، شماره 10، 1384ش. ص 57_ 84.
  52. واقدی، محمد، المغازی، مؤسسة الأعلمی، بیروت، 1409ق.
  53. ورام، مسعود، تنبیه الخواطر ونزهة النواظر (مجموعة ورام)، مکتبة فقیه، قم، 1410ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار