بررسی اصول زیبایی‌شناسی در قالیچه‌های محرابی موزه فرش آستان قدس رضوی

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 فوق لیسانس طراحی فرش، دانشگاه کاشان

2 استاد دانشگاه کاشان

چکیده

فرش‌ها با توجه به مشخصه‌های ظاهری‌شان همواره موضوع مباحث زیبایی‌شناسی بوده‌اند و کارشناسان شاخص‏ها و متغیرهای متعددی را به عنوان اصول زیبایی‌شناسی در فرش یاد کرده‌اند.
با توجه به اینکه بخش زیادی از فرش‌های موجود در موزه فرش آستان قدس رضوی، وقفی و اهدایی است، به لحاظ زیبایی‌شناسی مستقیماً تحت تأثیر باورهای بافندگان و تولیدکنندگانشان قرار دارند. بر این اساس در مقاله حاضر به بررسی اصول زیبایی‌شناسی قالیچه‌های محرابی موزه آستان قدس رضوی پرداخته شده، که از اهداف آن می‌توان به شناسایی عناصر زیبایی‏شناسی بر اساس اعتقادات و فرهنگ بافندگان و تولیدکنندگان مناطق مختلف فرش‌بافی و همچنین تأثیر کاربرد این مجموعه قالیچه در حرم مطهر اشاره کرد. بدین منظور ابتدا اصول و شاخص‌های زیبایی‌شناسی در هنر اسلامی مانند اصل نمادگرایی، اصل توحید، مرکزگرایی، تقارن، تعادل شناسانده شده، سپس بر اساس شاخص‌های یاد شده به بررسی زیبایی‌شناسی مجموعه مورد مطالعه در راستای دستیابی به اهداف موردنظر می‌پردازیم. این مقاله در زیرمجموعه مقالات توصیفی _ تحلیلی قرار دارد و گردآوری اطلاعات آن به دو روش کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying the Aesthetic Principles in the Prayer-Niche Rugs of Āstān Quds Raḍawī Carpet Museum

نویسندگان [English]

  • Sayyid Hasan Ahmadi 1
  • Amir Husayn Chitsazian 2
1 -
2
چکیده [English]

Given their apparent features, carpets have always been subjects to aesthetic discussion and the experts have mentioned numerous indices and variables as aesthetic principles in carpets.
With respect to the fact that a great part of the carpets preserved in Āstān Quds Raḍawī Carpet Museum are endowed or donated, they have been directly influenced by the beliefs of their weavers and producers from the aesthetic point of view. Accordingly, in the present article, the aesthetic principles of the prayer-niche rugs of Āstān Quds Raḍawī Carpet Museum are studied and, among their objectives, one can point out the recognition of aesthetic principles based on the beliefs and culture of the weavers and producers of different carpet-weaving regions as well as the impact of using this collection of rugs in the Holy Shrine. To this end, first the principles and branches of aesthetics in Islamic art, such as symbolism, principle of Unity, centrism, symmetry, and balance are identified. Then, according to the above-mentioned indices, the aesthetics of the collection under study are studied in line with achieving the objectives in question. This article is a subsection of descriptive-analytical articles and the gathering of information has taken place with the library and fieldwork method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • aesthetics
  • aesthetic principles of carpets
  • prayer-niche rugs
  • Āstān Quds Raḍawī Carpet Museum
  1. قرآن مجید.
  2. آیت‏اللّهی، حبیب‏الله. حاج محمد حسینی، همایون (1384). زیبایی‌شناسی فرش‌های روستایی. فصلنامه علمی پژوهشی گلجام، انجمن علمی فرش ایران. زمستان 1384، شماره 1.
  3. اعوانی، غلامرضا، «اشارت»، نشریه همایش بین‌المللی معنای زیبایی، (فرهنگستان هنر، تهران)، ش2، 1380ش.
  4. بورگهارت، تیتوس، مبانی هنر اسلامی، ترجمه امیر نصری، انتشارات حقیقیت، تهران، 1386.
  5. پازوکی، شهرام، فلسفه و حکمت6، حکمت هنر وزیبایی در اسلام، انتشارات متن، تهران، 1392.
  6. ______________ ، «مقدماتی درباره مبادی هنر و زیبایی در اسلام با اشاره به مثنوی معنوی»، هنرهای زیبا، ش 15، دانشگاه تهران، تهران، 1384.
  7. تختی، مهلا، صمد سامانیان، رضا افهمی، «بررسی و تحلیل هندسی فرش‌های محرابی دوره صفویه»، فصلنامه علمی پژوهشی گلجام، انجمن علمی فرش ایران، ش14، پاییز 1388ش.
  8. چیت‌سازیان، امیرحسین، جزوه آموزشی زیبایی‌شناسی فرش ایران، مقطع کارشناسی ارشد طراحی فرش دانشگاه کاشان، 1392ش.
  9. چیت‌سازیان، امیرحسین و حبیب‏الله، طبیعت‏گرایی و زیبایی‌شناسی فرش ایران، فصلنامه علمی پژوهشی گلجام، انجمن علمی فرش ایران، ش1، زمستان، 1384ش.
  10. حکیمی، محمدحسین،  «ارتباط نگاره و خط‏نگاره در ترکیب‏بندی کتیبه محراب بقعه پیربکان». فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره، ش 11،  تابستان 1388ش.
  11. حصوری، علی، مبانی طراحی سنتی در ایران، انتشارات چشمه، تهران، 1381ش.
  12. دریایی، نازیلا، زیبایی در فرش دستباف ایران، فصلنامه علمی پژوهشی گلجام، انجمن علمی فرش ایران، ش 4 و 5، پاییز و زمستان 1385ش.
  13. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، 1388ش، قابل دسترس در سایت: www.loghatnameh.com.
  14. ری‌شهری، حسین،  قالی محرابی باغی، دو ماهنامه آیینه خیال، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، ش 9، مرداد و شهریور 1387ش.
  15. ژوله، تورج، پژوهشی در فرش ایران، انتشارات یساولی، تهران، چاپ اول، 1381ش.
  16. شناسنامه‌های تخصصی فرش‌های موزه فرش موجود در آرشیو اطلاعات اداره پژوهش و معرفی آثار موزه‌های آستان قدس رضوی.
  17. صمدی، سید حبیب‌الله، راهنمای موزه آستان قدس رضوی، بی‌نا، بی‌تا.
  18. کمندلو، حسین،  «نگاهی به قالی‌های محرابی موزه فرش آستان قدس رضوی و بررسی قالی هفت شهر عشق»، فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره، ش12،  پاییز 1388ش.
  19. نصر، حسین، معرفت و معنویت، انشاء‌الله رحمتی، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، تهران، 1380ش.