برگی از تاریخ آستان قدس رضوی بر روی یک دوستکامی

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 پژوهشگر مؤسسۀ باستان‌شناسی دانشگاه تهران

2 پژوهشگر سازمان کتابخانه‏ها، موزه‏ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی

چکیده

در عصر حاضر استفاده از منابع سندی به اعتبار مطالعات تاریخی و اجتماعی افزوده است. برخی اسناد حاوی اطلاعات منحصربه‌فردی هستند که در زمان خود به برگ‏های کتاب تاریخ زمانشان افزوده نشده‏اند. مطالعۀ این اسناد به پژوهشگران امکان تحلیل دقیق‏تری از وقایع را می‏دهند. آستان قدس رضوی اسناد کاغذی بسیار ارزشمندی مربوط به تشکیلات حرم مطهر را از عصر صفوی تا زمان حاضر در اختیار دارد. در این میان، وجود کتیبه‏های تاریخی بر بعضی آثار حرم مطهر در موزه و خزانه نیز به‌عنوان سندی برای تکمیل مطالعات تاریخی و باستان‏شناسی قابل‌توجه است. مطالعۀ نوشته‏های ثبت‌شده بر این آثار به پژوهشگران کمک می‏کند تا به تطبیق تاریخی وقایع صورت‌گرفته نیز بپردازند.
مستندسازی یک دوستکامی مسی قلم‏زنی‌شده در موزۀ آستان قدس، که دارای کتیبه‏هایی مهم و نقوش بسیار زیباست، نشان‏دهندۀ روزشماری از تاریخ آستان قدس بر روی این اثر است. این مقاله که با استفاده از مطالعات میدانی و کتابخانه‏ای انجام گرفته، با برداشت کتیبه‏ها و جست‏وجو و تکمیل اطلاعات نقش‌شده بر آن در منابع کتابی و اسناد، اهمیت امر مستندسازی و استفاده از آن در مطالعات تاریخی را بیان می‏کند. همچنین به فرضیۀ نقش تأثیرگذار آثار تاریخی در بیان وقایع مهم در زمانی خاص قوت می‏بخشد. نتیجۀ این پژوهش نشان می‏دهد که اطلاعات ثبت‌شده بر این اثر چگونه به پژوهشگران کمک می‏کند تا از طرفی به کاربرد آن و از سوی دیگر به اهمیت اثر و اتفاق ثبت‌شده بر آن توجه کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Leaf of the History of Astan Quds Razavi on a Dūstkāmī

نویسندگان [English]

  • Parivash Akbari 1
  • Heshmat Kafili 2
1
2
چکیده [English]

Some documents contain unique information that have not been added to the leaves of history of their own time. Study of these documents provides the students with the possibility of a better analysis of the events. Astan Quds Razavi has in its disposal many valuable paper documents about the Holy Shrine establishments from the Safavid period up to the present era. Meanwhile, the existence of some historical inscriptions on some antique works of the Holy Shrine preserved in the museum and treasury are considerable as an evidence to supplement the historical and archeological studies. Studying the inscriptions recorded on these works would help researchers to undertake a historical comparison of the events, as well.
Documentation of a tool-worked copper dūstkāmī (a kind of water drinking container) in the Astan Quds Museum, which has significant inscriptions and very beautiful images, provides a day-by-day account of the history of Astan Quds on this work. This article, which is carried out through performing field and library studies and by implication of the inscriptions and searching and completing the information inscribed on them in written and document sources, shows the importance of documentation and its application in historical studies. It also reinforces the hypothesis of the impressive role that the historical works play on explaining important incidents in a certain period. The findings of this research show how the information recorded on this work helps the researchers notice its function on one hand and the importance of the work and the incident recorded on it on the other.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dūstkāmī
  • the importance of document sources
  • sharbat khāna (a repository of medicines)
  • Astan Quds Museum
  1. ابن حوقل، سفرنامه ابن حوقل، ایران در صورة‏الارض، ترجمه و توضیح جعفر شعار، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1366ش.
  2. احتشام کاویانیان، محمد، شمس الشموس یا تاریخ آستان قدس، آستان قدس رضوی، مشهد، 1355ش.
  3. احسانی، محمدتقی، هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1382ش.
  4. اکبری، پریوش، و حشمت کفیلی ، طرح پژوهشی: «دوستکامی‌های موزه آستان قدس»، 1380ش.
  5. جلالی، غلامرضا و پژوهشگران، مشاهیر مدفون در حرم رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1387ش.
  6. حامی، احمد، بغ مهر، بی‏جا، 1355ش.
  7. حسن‌آبادی، ابوالفضل، «تاریخچه تشکیلات اداری آستان قدس رضوی در دوره صفویه»،  کتاب ماه _ تاریخ و جغرافیا، سال ششم ، ش 10_ 11، مرداد و شهریور، ص35_43.
  8. ________________ . «بررسی تحلیلی جنبه‏هایی از مصرف موقوفات آستان قدس در دوره صفویه»، پژوهشنامه مطالعات اسنادی آرشیوی، سال اول، ش 1، زمستان، 1391ش، ص7_36.
  9. دهخدا، علی‌اکبر و دیگران، لغتنامه، انتشارات دانشگاه تهران، 1373ش.
  10. سوزنچی کاشانی، علی، مهمان‏سرای رضوی از روزگار صفویه تا پایان دوره قاجاریه، دفتر اسناد ج اول، به کوشش زهرا طلایی، مشهد ، سازمان کتابخانه‏ها ، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مشهد، 1381ش، ص 51_83.
  11. شهیدی، حمیده، «تاریخچه شربت‌خانه آستان قدس رضوی بر مبنای اسناد»، پژوهشنامه مطالعات اسنادی آرشیوی، سال دوم، ش 2، پاییز 1393ش، ص59_91.
  12. فاضل هاشمی، سید محمد،  شاهکارهای هنری در آستان‏ قدس رضوی(ج اوّل). منتخب قرآن‏ها از آغاز تا سدۀ نهم هجری، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، 1391ش.
  13. کفیلی، حشمت، «سنگاب خوارزمشاهی»، وقف میراث جاویدان، ش 41 و 42، بهار و تابستان ، 1382 ش، ص 53_ 60.
  14. مدیریت اسناد و مطبوعات، شماره: 12208_16910_15244_ 19948، 42161_40044 و 53305.
  15. معین، محمد، فرهنگ فارسی یک‌جلدی (براساس فرهنگ شش‌جلدی)، انتشارات معین، تهران، 1381ش.
  16. منجم، ملاجلال، تاریخ عباسی (روزنامۀ ملاجلال)، به کوشش سیف‌الله وحیدنیا، وحید، تهران، 1366ش.