استشهادات قـرآنی و حدیثـی در کتاب «العین»

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه زنجان، گروه الهیات

2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه زنجان، گروه الهیات

چکیده

نخستین مباحث زبان‌شناسی زبان عربی با انگیزۀ شناخت واژگان قرآن کریم آغاز گردیده و عامل اصلی در پیدایش لغت‏نامه‏های عربی، ضرورت فهم قـرآن کریم و حدیث با  انگیزه خدمت به اسلام بوده است. بررسی آماری و تحلیلی این پژوهش نشان می‏دهد، خلیل بن احمد از مجموع ۵732 مواد لغوی موجود در کتاب خود، به بیش از ۶79 آیه در یکصد سوره استشهاد نموده است. فراهیدی در این کتاب علاوه بر قرآن کریم به بیش از ۴70حدیث به ویژه احادیث نبوی، استناد نموده است. این احادیث با مضامین  گوناگونی چون؛ احکام فردی، فقه و حدود الهی، سنّتِ پیامبر(ص)، توصیه‏های اخلاقی، تفسیر آیات قرآن کریم و وقایع تاریخی آمده است. تفسیر واژه‏های قرآنی، توجه به قرائت‏های گوناگون قرآن و اختلاف لهجه‏ها و روایت احادیث گوناگون، نشان می‏دهد که خلیل بن احمد، دانشمندی آشنا به علوم قرآنی و به حدیث بوده و توانسته است پیوندی محکم میان قرآن کریم، احادیث و علم زبان‏شناسی عربی برقرار نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Qur’ānic and Ḥadīth Attestations in the Book Al-‘Ayn

نویسندگان [English]

  • Bahram Amani Chakeli 1
  • Sayyideh Layla Taqavi Sangdehi 1
  • Afsaneh Kazemi Noori 2
1
2
چکیده [English]

The early linguistic discourses of the Arabic language began with the motivation of recognizing the Holy Qur’ān’s vocabulary; and the major factor in the emergence of Arabic lexicons has been the necessity for understanding the Holy Qur’ān and traditions with motivation of serving the Islam. The statistic and analytic study of this research indicates that Khalīl b. Aḥmad has attested to over 679 āyas in one hundred sūras of a collection of 5732 lexical items existing in his book. Besides referring to the Holy Qur’ān, Farāhīdī has made reference to 470 traditions, particularly the Prophetic traditions, in this book. These traditions have incorporated such various themes as individual precepts, jurisprudence and Divine limits, the Prophet (S.A.W.)’s tradition, moral recommendations, interpretation of the verses of the Holy Qur’ān, and historical incidents. Interpretation of the Qur’ānic words, attention to various readings of the Qur’ān, difference of dialects, and narration of various traditions indicate that Khalīl b. Aḥmad has been a scholar familiar with the Qur’ānic sciences and ḥadīth and has been able to establish a strong bond between the Holy Qur’ān, traditions, and the Arabic linguistics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’ānic attestations
  • ḥadīth attestations
  • Arabic linguistics
  • the book Al-‘Ayn
  • Khalīl b. Aḥmad
  1. قرآن کریم،ترجمه محمد مهدی فولادوند،انتشارات اسوه.
  2. ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، ١٣٧۵ش.
  3. ابن منظور، محمد بن مکرم ، لسان العرب، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع _ دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1۴1۴ق.
  4. ابن ندیم،محمدبن اسحاق، الفهرست، ترجمه محمدرضاتجدد، انتشارات اساطیر ، تهران، 1381ش.
  5. الأمین، حسن، اعیان الشیعه، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت،1۴03ق.
  6. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة؛ تحقیق: احمد عبدالغفور، عطار، ناشر:دار العلم للملایین، بیروت، چاپ چهارم، 1990م.
  7. حسینی زبیدی، محمد مرتضى، تاج العروس من جواهر القاموس‏، تصحیح و تحقیق على، هلالى و سیرى، على‏، دارالفکر ، بیروت، 1۴1۴ق.
  8. دائرةالمعارف تشیع، زیر نظرسیدجوادی _‌ فانی _‌ خرمشاهی، شهیدمحبی، تهران، چاپ سوم، 1383ش.
  9. خضر حسین، محمد ، «الاستشهاد بالحدیث فی اللغة»، ترجمه حسین علینقیان، مجله مجمع اللغة العربیةالملکی،مجلد سوم، شماره 3،ص197- 210، قاهره.
  10. دل افکار،علیرضا و مجید معارف، «نقش قرآن در پایه گذاری علم لغت»، مجله پژوهشهای قرآن و حدیث، سال چهل و سوم ،شماره2، پاییز و زمستان،صفحه ۵۵-73.
  11. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه،زیر  نظر دکتر محمدمعین،انتشارات دانشگاه تهران، 13۴7 ش.
  12. السیوطی، الاقتراح فی علم النحو، هند،حیدر آباد الدکن، 13۵9ق.
  13. طباطبایی، محمد کاظم ، آشنایی با تاریخ و منابع حدیث، مرکز نشر هاجر  ،  قم، ١٣٨۵ش.
  14. عبد الباقی،  الضاحط،لغة تمیم دراسة تاریخیة وصفیة، القاهرة، الهیئة العامة لشؤون المطابع الأمیریة، 1۴0۵ق.
  15. عبدالباقی، محمدفؤاد، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، دارالکتب المصریة، القاهرة، 1397 ق.
  16. عبدالتواب،رمضان، مباحثی در فقه اللغه و زبان شناسی عربی، ترجمه حمیدرضا شیخی، انتشارات آستان قدس رضوی،13۶7ش.
  17. الفراء، معانی القرآن، تحقیق شیخ محمد علی النجار، القاهرة، 1972م.  
  18. الفراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق دکتر مهدى المخزومی و دکتر ابراهیم السامرئی، دارالهجرة، چاپ دوم، 1۴09ق.
  19. مدیرشانه چی، کاظم، تاریخ حدیث، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها، تهران، چاپ دوم، 1382ش.
  20. میرجلیلی،علی محمد، تأثیر قرآن در پیدایش و پیشرفت علوم ادبی، دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،1389ش.
  21. یعقوب، امیل، پیدایش و تکامل واژه نامههای عربی-عربی، ترجمه احسان اسماعیلی طاهری،انتشارات و چاپ دانشگاه تهران،نشر علم و ادب، 1381ش.