طبقه‌بندی علوم با رویکرد اسلامی ایرانی (ضرورت شناسایی الزامات و مختصات پارادایم جدید)

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

بنیاد پژوهشهای اسلامی – مدیر گروه تراجم و انساب

چکیده

طبقه‌بندی علوم در منابع کهن ریشه در دو منبع وحی و عقل دارد و مبتنی بر تجربه ذهنی و عینی اندیشمندان اسلامی و منبعث از هستی‌شناسی، معرفت‎شناسی و روش‌شناسیِ برگرفته از نگاه توحیدی استوار است؛ در نتیجه رابطه‌ای پویا میان اسلام و گونه‌های مختلف دانش به‌ویژه علوم طبیعی، ریاضی و انسانی در تمدن اسلامی شکل گرفته است.
در شرایط کنونی هر چند ما موضع روشنی در موضوع طبقه‌بندی دانش‌ها نداریم، ولی نقد تاریخی می‌تواند سرآغاز شکل‌گیری تقسیم علوم شود. ما می‌دانیم اگر یک نظریه (پارادایم) نوین نداشته باشیم، نخواهیم توانست به پرسش‌های جدید پاسخ دهیم؛ درنتیجه ابتدا آشفتگی و در پی آن بحران پیش خواهد آمد و بحران به انقلاب خواهد انجامید. در ایران معاصر از یک سو هر روز رشته‌ها، منابع و آثار نوگرا ظهور پیدا می‌کند، و جامعه علمی هر روز بیشتر توانایی‌های خود را در تولید دانش نشان می‌دهد و از سوی دیگر تأمل در تقسیم علم در منابع اسلامی، این واقعیت را به ما یادآور می‌شود که ما می‌توانیم به یک نظریه نوین با توجه به مقتضیات کنونی دست یابیم. در این نظریه، ماهیت علم و داده‌های آن، اجزا، اختلاف و اشتراک دانش‎ها، ابزارهای شناخت و عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری آن و روش‌های نیل به حقیقت و امر واقع، دست‌یافتنی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Classification of Sciences with an Irano-Islamic Approach

نویسنده [English]

  • Ghulām Rizā Jalālī
چکیده [English]

Classification of sciences in ancient sources is rooted in the two sources of Revelation and intellect and is based on the objective and subjective experience of the Islamic thinkers, resulting from the ontology, epistemology, and methodology adopted from a monotheistic viewpoint. Consequently, a dynamic relationship between Islam and various types of knowledge, particularly natural sciences, mathematics, humanities has developed in Islamic civilization.
In present circumstances, although we have no clear standing about the classification of sciences, the historical criticism can be a beginning for the development of division of sciences. We know that if we do not have a modern paradigm, we will not be able to provide answers for the new questions; as a result, first chaos will ensue, then it will be followed by a crisis, and the crisis will result in a revolution. In the contemporary Iran, on the one hand, every day modern disciplines, sources, and works come into being and every day the scientific community shows more and more capabilities in production of knowledge. On the other hand, deliberation on division of sciences in Islamic sources reminds us of the reality that we can achieve a new paradigm with respect to the present exigencies. In this paradigm, the nature of science and its data, the components, differences, and similarities of different types of knowledge, the tools for cognition and the factors effective in its formation, and the methods for attaining truth and reality of the matter are achievable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • classification of Islamic sciences
  • ontology
  • epistemology
  • methodology
  1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، معاد از دیدگاه حکیم مدرّس زنوزی، تهران، انتشارات حکمت، 1368ش.
  2. ابن سینا و الطوسی، الاشارات و التنبیهات.
  3. احمد بن مصطفی مشهور به طاش کبری‎زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‎تا.
  4. بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، تصحیح استاد شهید مرتضی مطهری، چاپ دوم: انتشارات دانشگاه تهران، 1375ش.
  5. حسن، احمد یوسف لررهبیل، دانا، تاریخ مصور تکنولوژی اسلامی، ترجمه دکتر ناصر موفقیان، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1375ش.
  6. دشتکی، غیاث‎الدین منصور بن صدرالدین محمد، شفاء القلوب و تجوهر الاجسام، تصحیح و تحقیق علی اوجبی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1390ش.
  7. سلماسی، ابوعلی حسن، الرسالةالشرقیة فی تقاسیم العلوم الیقینیه، تصحیح حمیده نورانی نژاد - محمد کریمی زنجانی اصل، تهران، سلسله انتشارات همایش بین‌المللی قرطبه و اصفهان، 1383 ش.
  8. شیرازی، صدرالمتألهین، تصور و تصدیق، ترجمه دکتر مهدی حائری یزدی، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1360 ش.
  9. شیرازی، قطب‎الدین، درة التاج، تصحیح سیدمحمد مشکوه، چاپ دوم: تهران، انتشارات حکمت، 1365ش.
  10. شیرازی، مدرّسی، محمدتقی، المنطق الاسلامی اصوله و مناهجه، بیروت، دارالجیل، 1397ق.
  11. صدرالمتألهین شیرازی، اسفار اربعه.
  12. طباطبایی، سیدمحمدحسین - مطهری، مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  13. طوسی، خواجه نصیرالدین، اخلاق ناصری، تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی - علیرضا حیدری، تهران، انتشارات خوارزمی، 1369ش.
  14. فارابی، ابونصر محمد، احصاءالعلوم، ترجمه حسین خدیوجم، چاپ دوم: تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1364ش.
  15. کندی، ابویوسف یعقوب بن اسحاق، مجموعه رسائل فلسفی، ترجمه سیدمحمود یوسف ثانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1387ش.
  16. محمدپور، احمد، روش در روش (درباره ساخت معرفت در علوم انسانی)، تهران، جامعه‎شناسان، 1389ش.
  17. مرقی کاشانی، افضل‎الدین محمد، مصنفات، تصحیح مجتبی مینوی - یحیی مهدوی، چاپ دوم: تهران، انتشارات خوارزمی، 1366ش.
  18. مظفر، محمدرضا، المنطق، قم، انتشارات فیروزآبادی، 1408ق.