مشکوة

لغزش ناهمگون محقّق اردبیلی و فاضل اردبیلی در ارتباط با استادِ کلینی

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده الهیات دانشگاه سیستان

چکیده

مرحوم کلینی در کتاب کافی با واسطۀ استادش محمد بن اسماعیل از ابن شاذان احادیث زیادی نقل کرده است؛ چنان‌که برخی تعداد آن را 831 خبر دانسته‌اند. محقّق اردبیلی(م993ق)، استادِ مرحوم کلینی را محمد بن اسماعیل بن بزیع دانسته و فاضل اردبیلی (م1101ق)، معتقد است مرحوم کلینی راویِ از محمد بن اسماعیل برمکی است.

در این مقاله با روش توصیفی و آماری هر دو رویکرد اشتباه به‌شمار آمده و اثبات شده که مرحوم کلینی از ابن بزیع با سه واسطه و دست کم با دو واسطه نقل می‌کند. اگر مقصود ابن بزیع باشد که در حیات امام جواد(ع) درگذشته، باید مرحوم کلینی معاصر امام رضا(ع) تا امام عصر(ع) باشد. در این فرض او به ملاقات ائمه(ع) نائل می‌شد و روایات را بدون واسطه و حداقل با یک واسطه نقل می‌کرد؛ چون عُلوّ سند و قلّت واسطه، امری قابل توجّه و مرغوبٌ فیه می‌باشد. از طرفی، مرحوم کلینی یک طبقه پس از برمکی است و همیشه با واسطۀ «محمد بن جعفر اسدی»، به نقل از وی می‌پردازد. در این جُستار با واکاوی قراین متعدد، این نظریه که استادِ مرحوم کلینی، محمد بن اسماعیل بندقی نیشابوری است، تأیید شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Inconsistent Blunder of Muhaqqiq Ardabīlī and Fāzil Ardabīlī Concerning Kulaynī’s Master

نویسنده [English]

  • Mahdī Bayāt Mukhtārī

چکیده [English]

The late Kulaynī, in his Al-Kāfī, has profusely related hadīth through his master, Muhammad b. Ismā‘īl b. Shādhān, to the extent that some have counted them to be 831 traditions. Muhaqqiq Ardabīlī (d. 993/1585) has regarded Muhammad b. Ismā‘īl b. Bazī‘ as Kulaynī’s master and Fāzil Ardabīlī (d. 1101/) believes that Kulaynī has narrated hadīth from Muhammad b. Ismā‘īl Barmakī.
In this article, both approaches have been refuted with a descriptive-statistical method and proved that Kulaynī has related hadīth from Ibn Bazī‘ through three or at least two intermediaries. If it is meant to be the Ibn Bazī‘ who died in the lifetime of Imam al-Jawād (A.S.), then the late Kulaynī must have been contemporary to Imam al-Rizā (A.S.) up to Imam al-Mahdī (A.S.). With this assumption, he had managed to meet the Imams (A.S.) in person and narrated the traditions directly or at least through one intermediary from them, since the sublimity of sanad and small number of intermediaries are intended-for and desirable. Nevertheless, Kulaynī was from a generation after Barmakī and always related hadīth from him through Muhammad b. Ja‘far Asadī. Delving into various evidences, the present article seeks to confirm the view that the late Kulaynī’s master had been Muhammad b. Ismā‘īl Bandaqī Nayshābūrī.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muhaqqiq Ardabīlī
  • Fāzil Ardabīlī
  • Muhammad b. Ismā‘īl b. Bazī‘
  • Muhammad b. Ismā‘īl Barmakī
  • Muhammad b. Ismā‘īl Bandaqī
  1. ابن داوود حلّی(م740ق)، کتاب الرّجال، تحقیق سید محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف، منشورات المطبعة الحیدریة، 1392ق.
  2. اردبیلی، احمد بن محمد (م993ق)، رسالتان فی الخراج، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1413ق.
  3. ـــــــــــــــ ، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه، بی‌تا.
  4. ـــــــــــــــ ، مجمع الفائدة والبرهان، تصحیح مجتبى العراقی، علی پناه الاشتهاردی و حسین الیزدی الأصفهانی، قم، منشورات جماعة المدرّسین، 1416ق.
  5. اردبیلی، محمد علی (م1101ق)، جامع الرواة، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1403ق.
  6. استرآبادی، میرزا محمد (م1028ق)، منهج المقال، تهران، چاپ سنگی، 1306 ق.
  7. امین، سید محسن (م1371ق)، أعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1403 / 1983م.
  8. برقی، احمد بن محمّد بن خالد برقی (م274ق)، رجال البرقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ق.
  9. بروجردی، سید علی (م1313ق)، طرائف المقال، تحقیق سید مهدی رجائی، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1410ق.
  10. تجلیل، ابوطالب، معجم الثقات و ترتیب الطبقات، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1404 ق.
  11. تفرشی، سید مصطفی (م قرن11ق)، نقد الرجال، قم، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1418ق.
  12. تهرانی، آقا بزرگ، (م1389ق)، الذریعة الی تصانیف الشیعه، تهران، کتابخانه اسلامیه، 1408ق.
  13. حایری، ابوعلیّ، (م1216ق)، منتهی المقال، قم، موسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1374ش.
  14. حرّ عاملی، محمد بن حسن (م1104ق)، أمل الآمل، تحقیق سید احمد حسینی، قم، دار الکتاب الإسلامی، 1362 ش.
  15. ـــــــــــــــ ، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث، 1414 ق.
  16. حسن بن زین الدّین (م1011)، منتقى الجمان، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1362 ش.
  17. حلی، حسن بن یوسف(م726ق) خلاصة الأقوال، تحقیق جواد قیومی، قم، مؤسسة نشر الفقاهه، 1422ق.
  18. خویی، سید ابوالقاسم (م1411ق)، معجم رجال الحدیث، 24 جلد، [ طبعة منقحة و مزیدة] بی‌جا، 1413ق.
  19. داوری، مسلم، اصول علم الرّجال بین النّظریة و التطبیق، قم، ناشر المؤلّف، 1416 ق.
  20. شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1425 ق.
  21. صدوق، محمد بن علیّ (م381ق)،من لایحضره الفقیه، تصحیح علی‌اکبر غفّاری، قم، انتشارات جامعه مدرّسین، 1363ش.
  22. طوسی، محمد بن حسن (م460ق)، اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشّی، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1404ق.
  23. ـــــــــــــــ ، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی، قم، انتشارات جامعه مدرّسین، 1415 ق.
  24. ـــــــــــــــ ، الغیبة، قم، مؤسسة المعارف الاسلامی، 1411 ق.
  25. ـــــــــــــــ ، فهرست کتب الشیعة و أصولهم، تحقیق جواد قیومی، قم، مؤسسة النشر الفقاهه، 1417ق.
  26. عاملی، سید محمد (م1009ق)، مدارک الاحکام، قم، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1410ق.
  27. علیاری تبریزی، ملاعلی، بهجة الآمال، تصحیح هدایت الله مسترحمی، تهران، بنیاد فرهنگی اسلامی کوشان پور، بی‌تا.
  28. غضایری، احمد بن حسین (م قرن5ق)،الرجال لابن الغضائری، تحقیق سید محمدرضا حسینی جلالی، قم، انتشارات دارالحدیث، 1422 ق.
  29. الغفّار، عبدالرسول، الکلینی و الکافی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.
  30. فضل بن شاذان نیشابوری(م260ق)، مختصر اثبات الرجعه، مجلة تراثنا، ش 15، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
  31. قمی، شیخ عباس (م1359ق)، الکنى والألقاب، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1425ق.
  32. قهپایی، عنایت الله، مجمع الرّجال، قم، مؤسسه إسماعیلیان، 1364.
  33. کاظمی، محمد امین، هدایة المحد‌ّثین، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی، بی‌تا.
  34. کلینی، محمّد بن یعقوب (م329ق)، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفّاری، تهران، دار الکتب الإسلامیّه، 1363 ش.
  35. کنی، ملا على (م1306)، توضیح المقال فی علم الرجال، تحقیق حسین مولوی، قم، دار الحدیث، 1421ق.
  36. مامقانی، عبدالله (م1351ق)، تنقیح المقال، النجف الأشرف، منشورات المکتبة المرتضویه، چاپ سنگی.
  37. مجلسی، محمّدباقر (م1111ق)، بحار الأنوار، تصحیح محمّدباقر بهبودی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
  38. ـــــــــــــــ ، الوجیزه، تصحیح محمدکاظم رحمان ستایش، تهران، ارشاد اسلامی، 1378 ش.
  39. مفید، محمد(م413ق)، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، دار المفید للطباعة و النشر، 1414ق / 1993م.
  40. میرداماد، محمدباقر (م1041ق)، الرواشح السماویه، تحقیق غلامحسین قیصریه‌ها، قم، دارالحدیث، 1422 ق/1380ش.
  41. نجاشی، احمد بن علی (م450ق)، رجال النجاشی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.
  42. نمازی شاهرودی، علی (م1405ق)، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، ابن المؤلف، 1415 ق.
مشکوة

دوره 30، شماره 4 - شماره پیاپی 113
زمستان 1390
صفحه 50-69