روش‌های امام صادق(ع) در تفسیر قرآن با نگاهی به روایات تفسیری اهل سنت

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

استادیار دانشکده الهیات دانشگاه سیستان و بلوچستان - گروه علوم قرآن و حدیث

چکیده

آگاهی از روش تفسیری معصومان - به‌ویژه امام صادق(ع) بنیانگذار مکتب جعفری- نه تنها ما را به سوی استفاده صحیح و روشمند از قرآن رهنمود ساخته، بلکه به ما می‌نمایاند که ­امام چه موقع از این روش­ها بهره برده­اند. ضرورت پرداختن به این موضوع وقتی دوچندان می‌نماید که بدانیم روایات فراوانی از این امام در مصادر تفسیری اهل سنت انعکاس یافته و مفسران عامی‌مذهب به نقل آن‌ها همت گماشته‌اند.

در این مقاله ابتدا روایات تفسیری امام صادق(ع) در منابع تفسیری اهل سنت را پی‌جویی و استخراج نموده، آن‌گاه با تتبع در آن‌ها روش‌های به کار رفته از سوی امام را در تفسیر قرآن - نه تأویل آن - مشخص نموده و چنین نتیجه گرفته‌ایم که: صادق آل محمد(ص) در سخنان گوهربار خود، بسته به ظرفیت شنونده و فضای حاکم، با روش‌های گوناگونی قرآن را تفسیر و تبیین نموده‌اند. آن‌حضرت گاه معنای لغوی واژگان را بیان نموده و گاه با بیان مصداق یا جری و تطبیق، پرده از ابهام آن برداشته­اند. ایشان در پاره‌ای از موارد با تمثیلی زیبا مشکل­ترین مطالب را با زبانی ساده بیان می­کنند. و این همه غیر از مصداق‌های باطنی است که امام در برخی موارد ارائه کرده، به تأویل آیه می‌پردازند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Imam al-Sādiq (A.S.)’s Methods in Interpretation of the Qur’an and a Glance at the Sunnī Exegetical Traditions

نویسنده [English]

  • Husayn Khākpūr
چکیده [English]

Knowledge about the exegetical methods of the Infallible Imams – especially Imam al-Sādiq (A.S.), the founder of Ja‘farī School of Law – has not only guided us toward correct and systematic use of the Qur’ān, but also shows us when the Imam has employed such methods.
In this article, first the exegetical traditions of Imam al-Sādiq (A.S.) in Sunnī exegetical sources have been explored and extracted, then with a close study of them and the methods used by the Imam in the Qur’ān interpretation – rather than its ta’wīl – it has been clarified and included that the Imam has interpreted and elucidated the Qur’ān with different methods, depending on the capacity of the listeners and the dominant atmosphere. In some instances, he would interpret the most difficult issues with the most beautiful analogies and in the simplest language. All this is apart from the esoteric instances in which the Imam has given an allegorical interpretation (ta’wīl) of a specific Qur’ānic verse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam al-Sādiq (A.S.)
  • exegetical methods
  • interpretation
  • the Qur’ān
  • Sunnīs
  1. قرآن کریم

  2. ابن بطریق، یحیی بن حسن الحلی (المعروف بابن البطریق)، خصائص الوحی المبین، تحقیق محمدباقر محمودی، طهران، منشورات مطبعة وزارة الارشاد الاسلامی، 1406ق.

  3. ابن الجوزی، عبدالرحمن بن علی بن محمد ابوالفرج، صفةالصفوة، تحقیق محمود فاخوری، بیروت، دار المعرفة، 1406ق.

  4. ابن صباغ مالکی، نورالدین، الفصول المهمة فی معرفةالائمة، المطبعة الحیدریة، نجف اشرف.

  5. ابن عطیه، ابی‌محمد عبدالحق، تفسیر المحرر الوجیز، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1992م.

  6. اسفراینی، تفسیر تاج التراجم، تهران انتشارات علمی- فرهنگی، 1375.

  7. الجوینی، ابراهیم، فرائد السمطین، بیروت، مؤسسة المحمودی للطباعة و النشر.

  8. حسکانی، عبید الله بن احمد الحنفی، شواهد التنزیل لقواعد التفصیل، تحقیق محمد باقر المحمودی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1393ق.

  9. حمدون، محمد بن الحسن بن محمد بن علی، تذکرةالحمدونیة، تحقیق احسان عباس و بکر عباس، بیروت، دار صادر، 1996م.

  10. الخوارزمی، الموفق بن احمد، مناقب الامام علی، تحقیق الشیخ مالک المحمودی، قم.

  11. الذهبی، ابوعبدالله محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، تحقیق شعیب الأرنؤوط و علی ابوزید، بیروت، مؤسسة الرساله، الطبعة الرابعة، 1406ق.

  12. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، محاضرات الادباء، بیروت، منشورات دار مکتبة الحیاة.

  13. سبط ابن جوزی، تذکره الخواص، تحقیق الشیخ حسین تقی‌زاده، بیروت، مؤسسة اهل‌البیت، 1426ق.

  14. السیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الدرّ المنثور، بیروت، دار الفکر، 1403ق.

  15. شاکر، محمدکاظم، روش‌های تأویل قرآن، انتشارات قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه، زمستان 1376.

  16. الشبلنجی، مؤمن بن حسن بن مؤمن، نور الابصار، بیروت، دار الکتب العلمیة.

  17. الشوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، اعتنی به یوسف الغوش، بیروت، دار المعرفة.

  18. الصنعانی، عبد الرزاق بن همام، تفسیر، تحقیق محمود محمد عبده، بیروت، دار الکتب العلمیة.

  19. عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم، امام صادق(ع) پیشوا و رئیس مذهب، تهران، دفتر نشر نوید اسلام.

  20. علوی‌مهر، حسین، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، قم، انتشارات اسوه، 1381.

  21. قرطبی، ابوعبد الله بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

  22. القندوزی الحنفی، ابراهیم، ینابیع المود‌ّة لذوی القربی، تحقیق سید علی جمال اشرف الحسینی، قم، دار الاسوه، 1422ق. و ترجمه سید مرتضی توسلیان، تهران، چاپخانه بزرگمهر.

  23. الکنجی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب، تحقیق محمدهادی الامینی، طهران، دار احیاء تراث اهل البیت، الطبعة الثانیة، 1404ق.

  24. المحمودی، محمدباقر، ترجمة الامام امیر المؤمنین من تاریخ دمشق لابن عساکر، مؤسسة المحمودی، الطبعة الثانیة، 1398ق.

  25. المظهری، القاضی محمد ثناء‌الله، تفسیر المظهری، تحقیق احمد غرو عنایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1425ق.

  26. مقد‌ّمتان فی علوم القرآن، تحقیق آرتور جفری، طبع الخانجی، 1372.

  27. الواحدی، ابی الحسن علی بن احمد، اسباب النزول، ریاض، دار الثقافة الاسلامیة، 1984م.

  28. الهیتمی المکی - ابن حجر، الصواعق المحرقة، بیروت، دار الکتب العلمیة.