تبیین ماهیت جهل و علل و پیامدهای آن بر مبنای تحلیل محتوای خطبه قاصعه امام علی(ع)

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه الزهرا (س)

2 گروه معارف اسلامی- دانشگاه شهید رجایی- تهران- ایران

3 استاد دانشکده الهیات دانشگاه الزهرا

چکیده

اهمیت پرهیز از جهل و نادانی به گونه‌ای است که در نصوص دینی بارها به مذمّت آن پرداخته شده و راه‌های درمان و رفع آن تبیین شده است. از آن میان امام علی(ع) در خطبۀ قاصعه به تبیین ماهیت جهل و آثار و پیامدهای زیان‌‌‌بار آن پرداخته و جامعۀ اسلامی را از این خطر بزرگ بر حذر داشته‌‌‌اند.
در این پژوهش تلاش شده با استفاده از روش میان‌رشته‌ای تحلیل محتوا، به بررسی موضوع «جهل» در خطبۀ قاصعه پرداخته، در نهایت الگوی جامع آن از منظر امام علی(ع) ترسیم شود. تبیین ماهیت جهل و ارتباط آن با کبر، علل ایجاد و پیامدهای زیان‌بار آن و در نهایت تبیین راهکارهای مقابله با جهالت، عناوین مقوله‌هایی هستند که در این پژوهش کدگذاری شده و به‌تفصیل بیان گردیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explaining the Nature of Ignorance and its Causes and Consequences in Analyzing the Content of the Imam Ali's (A.S.) Al-Qāṣiʿa Sermon

نویسندگان [English]

  • sedigheh kashefi 1
  • Mohammad Etratdoost 2
  • Fathiya Fattahizadeh 3
1 Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Al-Zahra University
2 Department of Islamic Education - Shahid Rajaei University - Tehran - Iran
3 Professor, Faculty of Theology, Al-Zahra University
چکیده [English]

The importance of avoiding ignorance is such that it is regularly condemned in religious texts and the ways of treatment and elimination are explained. Among them, Imam Ali (A.S.) in the Al-Qāṣiʿa Sermon explained the nature of ignorance and its harmful effects and consequences and warned the Islamic society about this great danger. In this research, we tried to analyze the issue of "ignorance" in the Al-Qāṣiʿa Sermon using the interdisciplinary method, and finally to draw a comprehensive model from the perspective of Imam Ali (A.S.). Explaining the essence of ignorance and its relationship with insolence, its causes and harmful consequences, and finally expressing strategies to deal with ignorance, are the titles of the subjects that are coded in this research and are described in detail.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (A.S.)
  • causes of ignorance
  • consequences of ignorance
  • Al-Qāṣiʿa Sermon
  • insolence

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1373ش.
  2. نهج البلاغه، ترجمۀ محمدتقی جعفری، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1376ش.
  3. آسیابان سرنجی، مریم، پایان‌نامۀ الگوی حلم _ جهل در آموزه‌های نهج البلاغه و نقد الگوی معناشناسی ایزوتسو با آن، مرکز پیام نور کاشان، اصفهان، 1396ش.
  4. آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، دار الکتب العلمیه، 1403ق.
  5. ابراهیم زاده، رحمت، پایان‌نامۀ بررسی زبان‌شناختی خطبۀ قاصعۀ نهج البلاغه، کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر حسین یوسفی، مازندران، دانشگاه مازندران، 1389ش.
  6. ابن ابی الحدید، عز الدین عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1385ق.
  7. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف‌العقول‌ عن‌ آل‌الرسول‌، تحقیق علی‌اکبر غفاری‌، مؤسسۀ نشر اسلامی، قم، 1363ش.
  8. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.
  9. امین ناجی، محمد هادی، پایان‌‌‌نامۀ بررسی و تحلیل خطبۀ قاصعه و پیوند آن با زمینۀ سیاسی اجتماعی کوفه، استاد راهنما: محمد علی مهدوی راد، دانشگاه تربیت مدرّس، 1375ش.
  10. اولادقباد، بهاره، پایان‌نامۀ تحلیل محتوای نامۀ امام علی؟ع؟ به مالک اشتر، استاد راهنما: فتحیه فتاحی‌زاده، تهران، دانشگاه الزهرا؟عها؟، 1396ش.
  11. ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمۀ احمد آرام، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1380ش.
  12. باردن، لورنس، تحلیل محتوا، ترجمۀ ملیحه آشتیانی و محمد یمنی‌دوزی، دانشگاه شهید بهشتی، 1375ش/ 1996م.
  13. بحرانی، کمال‌‌‌الدین بن میثم، شرح نهج البلاغه، ترجمۀ حبیب  روحانی و همکاران، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد، 1385ش.
  14. جانی‌پور، محمد،  پایان‌نامۀ اخلاق در جنگ (تحلیل محتوای مکاتبات امیرالمؤمنین علی و معاویه)، تهران، دانشگاه امام صادق؟ع؟، 1390ش.
  15. جانی‌پور، محمد و رضا شکرانی، «رهاوردهای استفاده از روش «تحلیل محتوا» در فهم احادیث»، پژوهش‏های قرآن و حدیث، سال 46، شمارۀ 2، 1392ش.
  16. حسینی‌زاده، زینب، پایان‌نامۀ تحلیل محتوای خطبۀ غدیر، استاد راهنما: فتحیه فتاحی‌زاده، تهران، دانشگاه الزهرا؟عها؟، 1395ش.
  17. دین‌پرور، سید محسن، فصلنامۀ نهج البلاغه، بنیاد نهج البلاغه، قم، 1382ش.
  18. راغب اصفهانی،حسین بن محمد،المفردات فی غریب القرآن، دار الشامیه، بیروت، 1412ق.
  19. سلیمی، اکرم، پایان‌نامۀ تحلیل محتوای دعای مکارم الاخلاق استاد راهنما: فتحیه فتاحی‌زاده، تهران، دانشگاه الزهرا؟عها؟، 1396ش.
  20. شاه بیدکی، مهسا، پایان‌نامۀ بررسی و تحلیل واژگان مشکل نهج البلاغه، استاد راهنما: عطیه اربابی، تهران، دانشگاه قرآن و حدیث، 1395ش.
  21. ضیائی بلخابی، حسین، پایان‌‌‌‌‌‌نامۀ علم و جهل در نهج البلاغه، استاد راهنما: عزیزالله فیاض صابری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1384ش.
  22. عترت‌دوست، محمد، «روش‌شناسی فهم حدیث در فرایند سه‌گانۀ تحلیل متن، تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان»، دو فصلنامۀ علمی_ پژوهشی حدیث‌پژوهی، سال 11، شمارۀ 21، ص 291_ 320.
  23. فراهیدی، خلیل‌ بن‌ احمد، ‌العین، تحقیق مهدی‌ مخزومی‌ و ابراهیم‌ سامرائی‌، دار الهجره، قم‌، 1409ق.
  24. قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ ششم، 1371ش.
  25. قطب راوندی، سعید بن هبةالله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، تصحیح سیدعبداللطیف کوه‌کمری، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، 1364ش.
  26. کاشفی، صدیقه، پایان‌نامۀ تحلیل محتوای خطبۀ قاصعۀ امام علی؟ع؟، استاد راهنما: فتحیه فتاحی‌زاده، تهران، دانشگاه الزهرا؟عها؟، 1398ش.
  27. کریپندورف، کلوس، مبانی روش شناسی تحلیل محتوا، ترجمۀ هوشنگ نائینی، نشر نی، تهران، 1387ش.
  28. کلینی، محمّدبن یعقوب، اصول کافی،ترجمۀ محمّدباقر کمره‌ای، انتشارات اسوه، تهران، چاپ هشتم، 1385ش.
  29. کمیلی تخته جان، غلامحسین، پایان‌نامۀ شرح خطبۀ قاصعۀ امام علی؟ع؟، استاد راهنما: محمد‌هادی معرفت، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1382ش.
  30. مبینی، لیلا سادات، پایان‌نامۀ معناشناسی واژۀ جهل در قرآن و مصادیق آن در نهج البلاغه، استاد راهنما: زهرا کاشانیها، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، دانشکدۀ علوم انسانی، 1398ش.
  31. مصطفوی، حسن،  التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360ش.
  32. مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان،تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم، 1371ش.
  33. موسویان، طاهره،  پایان‌نامۀ اعراب و بلاغت خطبۀ قاصعه، استاد راهنما:محمد ابراهیم خلیفه شوشتری، تهران، دانشگاه قرآن و حدیث، 1393ش.
  34. نراقی، ملا احمد، معراج السعاده، انتشارات هجرت، قم، 1371ش.
  35. هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله،منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، تصحیح سید ابراهیم میانجی، مکتبة الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1364ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار