بازخوانی واژۀ «فلق» بر اساس سیاق سوره

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

معنای واژۀ «فَلَق» در ابتدای سورۀ فَلَق، از دیرباز محل اختلاف آرای مفسران و مترجمان قرآن بوده است. تأثیر تفاوت برداشت از یک کلمه بر تفاوت برداشت از مفهوم کل سیاق؛ به ویژه در سیاق­‌های کوچک، بر کسی پوشیده نیست. نوشتار حاضر از این جهت فراهم آمده است تا با بررسی آرای مفسران فریقین و دلایل آنان­ دربارۀ واژۀ «فَلَق» و نیز تحلیل آن­ها، به بررسی معنای این واژه بپردازد. مفسران دربارۀ معنای این واژه، سه دیدگاه مهم دارند؛ عده­‌ای «فَلَق» را به معنای صبح، عده‌­ای به معنای آفرینش، و عده­ای به معنای مکانی در جهنم می‌­پندارند. هر گروه برای دیدگاه خود، به اقامۀ دلایل و استشهاد از قرائنی پرداخته‌اند؛ اما بر اساس یافته­‌های نوشتار حاضر، دلایل و شواهد ارائه‌شده در دیدگاه نخست و سوم اشکالاتی دارد و «فَلَق» در آن سوره، به معنای آفرینش است؛ چرا که این برداشت، سازگاری بیشتری با سیاق آیات سوره دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recitation of the Word "Falaq" based on the Context of the Surah

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hosein Naghizadeh 1
  • Samad Abdullahi Abed 2
1 a
2 d
چکیده [English]

The meaning of the word "Falaq" at the beginning of Falaq Surah has long been a point of contention between the Qur'an commentators and translators. The effect of difference of a word perception on difference in the concept perception of the whole context; especially in small contexts is obvious. The present article has been done in order to examine the meaning of this word by examining the commentators’ opinions of the two sects and their reasons for the word "falaq", as well as their analysis. Commentators have three main views on this word meaning; some think "Falaq" means morning, some creation, and others as a place in hell. Each group has presented reasons and testimonies for its own point of view; but according to the findings of the present article, the reasons and evidences presented by the first and third views have some drawbacks and "Falaq" in Falaq Surah means creation; because this interpretation is more compatible with the context of the surah verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Falaq
  • interpretation of Falaq Surah
  • morning
  • context of Surah
  1. قرآن کریم، ترجمۀ محمد مهدی فولادوند، دفتر مطالعات و معارف اسلامی، قم، 1373ش.
  2. آلوسی، محمود بن عبدالله، تفسیر روح المعانی، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.
  3. ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق طیب محمد اسعد، مکتبة نزار مصطفی الباز، ریاض، 1419ق.
  4. ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الأخبار، تصحیح علی اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزۀ علمیۀ قم، قم، 1403ق.
  5. ابن عباس، عبدالله، غریب القرآن فی شعر العرب، تحقیق نصرالله احمد، مؤسسة الکتب الثقافیه، بیروت، 1413ق.
  6. ابن عربی، محمد بن علی، تفسیر ابن عربی، تحقیق رباب سمیر مصطفی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1422ق.
  7. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم لابن کثیر، دار الکتب العلمیه _ منشورات محمدعلی بیضون، بیروت، 1419ق.
  8. ابن ماجه، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق معروف بشار عوار، دار الجیل، بیروت، 1418ق.
  9. ابن مزاحم، نصر، وقعة صفین، تحقیق هارون عبدالسلام محمد، کتابخانۀ آیت­الله مرعشی نجفی، قم، 1404ق.
  10. ابو حمزه ثمالی، ثابت بن دینار، تفسیر القرآن الکریم، دار المفید، بیروت، 1420ق.
  11. ابو عبیده، معمر بن مثنی، مجاز القرآن، مکتبة الخانجی، قاهره، 1381ق.
  12. امین اصفهانی، نصرت­بیگم، تفسیر مخزن­ العرفان، (موجود در نرم‌افزار جامع التفاسیر نور).
  13. بحرانی، هاشم بن سلیمان، تفسیر البرهان، تحقیق بنیاد بعثت، مؤسسة البعثة، قم، 1415ق.
  14. بغوی، حسین بن مسعود، تفسیر البغوی المسمی معالم التنزیل، تحقیق مهدی عبدالرزاق، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1420ق.
  15. بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1418ق.
  16. تستری، سهل بن عبدالله، تفسیر تستری، تحقیق محمد باسل عیون السود، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1423ق.
  17. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، دار القلم _ دار الشامیة، دمشق_ بیروت، 1412ق.
  18. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دار الکتب العربی، بیروت، 1407ق.
  19. سیوطی، عبدالرحمن، الدّر المنثور، کتابخانۀ عمومی آیت الله مرعشی، قم، 1404ق.
  20. صفوی، محمدرضا، ترجمۀ قرآن کریم، دفتر نشر معارف اسلامی، قم، 1388ش.
  21. صنعانی، عبدالرزاق، تفسیر القرآن العزیز، دار المعرفه، بیروت، 1411ق.
  22. طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1390ق.
  23. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق یزدی طباطبایی، ناصر خسرو، تهران، 1372ش.
  24. طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، تصحیح ابوالقاسم گرجی، مرکز مدیریت حوزۀ علمیه، قم، 1412ق.
  25. طبری، محمد بن جریر، تفسیر جامع البیان، دار المعرفه، بیروت، 1412ق.
  26. طبرسی، فضل بن حسن،  تاریخ الاُمم والملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، دار التراث، بیروت، 1967م.
  27. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، مرتضوی، تهران، 1375ش.
  28. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، بی­تا.
  29. عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، انتشارات صدوق، تهران، 1360ش.
  30. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، مکتبة العلمیة الإسلامیه، تهران، 1380ق.
  31. فراء، یحیی بن زیاد، معانی ­القرآن، الهیئة المصریة العامة للکتاب، قاهره، 1980م.
  32. فراهیدی، خلیل بن احمد، ترتیب کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، تصحیح اَسعَد الطَّیِّب، انتشارات اسوه، قم، 1414ق.
  33. فضل­الله، محمدحسین، من وحی القرآن، دار الملاک، بیروت، 1419ق.
  34. فیض کاشانی، محمد بن شاه­مرتضی، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، مکتبة­ الصدر، تهران، 1415ق.
  35. قرشی بنابی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران، 1375ش.
  36. قطب، سید، فی ظلال القرآن، دار الشروق، بیروت، 1425ق.
  37. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تحقیق موسوی جزایری، دار الکتاب، قم، 1363ش.
  38. کاویان­پور، احمد، ترجمۀ قرآن کریم، انتشارات اقبال، تهران، 1378ش.
  39. کشی، محمد بن عمر، رجال ­الکشی، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348ش.
  40. محلی، محمد بن احمد، تفسیر جلالین، تحقیق سیوطی، مؤسسة النور للمطبوعات، بیروت، 1416ق.
  41. مصباح­زاده، عباس، ترجمۀ قرآن کریم، بدرقۀ جاویدان، تهران، 1380ش.
  42. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1426ق.
  43. مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1423ق.
  44. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1371ش.
  45. مکی بن حموش، الهدایة إلی بلوغ النهایه، جامعة الشارقه، شارجه، 1429ق.
  46. میبدی، احمد، کشف الاسرار و عدّة الأبرار، امیر کبیر، تهران، 1371ش.
  47. واحدی، علی بن احمد، الوجیز فی تفسیر کتاب الله العزیز، تحقیق داودی، دار القلم، بیروت، 1415ق.
  48. یزیدی، عبدالله بن یحیی، غریب القرآن و تفسیره، عالم الکتب، بیروت، 1405ق.