نسبت‌سنجی بهشت و جهنم با دیگر عوامل انگیزش اخلاقی در قرآن

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ مشهد

2 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ قم

3 دانشجوی دکترای تخصصی مدرّسی معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

این مقاله در برابر شبهه‌ای که اخلاق قرآنی را یکسره مبتنی بر ترس از جهنم و شوق بهشت و فاقد پشتوانۀ عقلی می‌داند، سامان یافته است. این پژوهش با واکاوی آیات انگیزشی قرآن کریم و بررسی دیدگاه مفسران، با رویکردی روان‌شناسانه به کشف و استخراج ابعاد انگیزشی این نظام همت گمارده و کوشیده است نسبت و جایگاه بهشت و جهنم را در این میان به دست آورد. نتایج پژوهش نشان داد این شبهه با استقرای ناقص از آیات قرآن سامان یافته و سیری در آیات قرآن، می‌تواند مجموعه‌ای قاعده‌مند و رو به تعالی از انگیزه‌های فعل اخلاقی را بازنماید. گرایش‌های فطری، باورهای دینی، مقبولیت اجتماعی، پاداش‌های دنیایی و آخرتی، رفتار عادلانه و در نهایت حبّ عبودی، مهم‌ترین عوامل انگیزشی از منظر قرآن کریم است که در این مقاله استخراج و تبیین شد؛ در عین حال که بیم و امید نیز از ذاتیات انسان بوده، کارکردهای قابل توجه در منظومۀ انسان‌شناسی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Comparing Heaven and Hell with Other Moral Motivation Factors in the Qur'an

نویسندگان [English]

  • bibi hakime Hosseini dolat abad 1
  • ali asghar shoaei 2
  • Hasanali Razi 3
1 Assistant Professor, University of Holy Quran Sciences and Education, Mashhad
2 Assistant Professor, University of Holy Qur'an Sciences and Education, Qom
3 PhD student, Islamic Education, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

This article is organized against the suspicion that the Qur'anic morality is based on the fear of hell and the desire for heaven as well as lacks rational support. By analyzing the motivational verses of the Holy Qur'an and examining the commentators' views, this study has tried to discover and extract the motivational dimensions with a psychological approach and the relation and position of heaven and hell. The results showed that this doubt, with its incomplete induction from the Qur'an's verses can reveal regular and transcendent motives for moral action. Instinctual tendencies, religious beliefs, social acceptance, worldly and otherworldly rewards, just behavior and finally the love of worship are the most important motivating factors from the Holy Qur'an perspective, which were extracted and explained in this article. At the same time, fear and hope are also inherent in human beings and have significant functions in the anthropological system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • moral motivation
  • Qur'anic ethics
  • innate tendencies؛ morality based on fear
  • heaven and hell

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمۀ حسین انصاریان.
  2. نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، دار الهجره، قم، 1414ق.
  3. آقاپیروز، علی، «متغیرهای اساسی در انگیزش کارکنان از منظر اسلامی»، روش شناسی علوم انسانی، شمارۀ 37، زمستان 1382ش.
  4. آمـدی، عـبدالواحد، غـرر الحکم و درر الکلم، ترجمۀ محمدعلی انصاری قمی، تهران، 1407ق.
  5. ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم، 1362ش.
  6. ابن حمدون، محمد بن حسن، التذکرة الحمدونیه، دار صادر، بیروت، 1996م.
  7. ابن عربی، محیی الدین، الفتوحات المکیه، دار صادر، بیروت، بی­تا.
  8. اسلاوین، رابرت ایی، روان­شناسی تربیتی، ترجمۀ یحیی سید محمدی، نشر روان، تهران، 1387ش، ویراست هشتم 2006م.
  9. اسدورو، لستر ام، روان‌شناسی، ترجمۀ جهانبخش صادقی، سمت، تهران، چاپ هفتم، 1393ش.
  10. بلخی، مولانا جلال‌الدین، مثنوی معنوی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1373ش.
  11. تهرانی، سید محمدحسین، معاد شناسی، نور ملکوت قرآن، مشهد، چاپ پانزدهم، 1423ق.
  12. جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1405ق.
  13. حارث محاسبی، حارث بن اسد، الوصایا، تحقیق عبدالقادر احمد عطا، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1986م.
  14. حلی، عزّ الدین، مختصر بصائر الدرجات، تحقیق مشتاق مظفر، مطبعة الحیدریه، نجف، 1370ق.
  15. خزاعی، زهرا، «باور دینی، انگیزش و التزام اخلاقی»، الهیات تطبیقی، شمارۀ 12، پاییز و زمستان 1393ش .
  16. خمینی، مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؟ق؟، تهران، 1418ق.
  17. دستغیب، سید عبدالحسین، اخلاق اسلامی، جامعۀ مدرّسین، قم، چاپ چهاردهم، 1387ش.
  18. زحیلی، وهبة بن مصطفی، التفسیر الوسیط، دار الفکر، دمشق، 1422ق.
  19. سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، بوستان کتاب، قم، چاپ هشتاد و پنجم، 1385ش.
  20. سُها، نقد قرآن، ویرایش سوم، بی‌نا، بی‌جا، 1393ش.
  21. شریف الرضی، محمد بن حسین، خصائص الأئمة؟عهم؟ (خصائص أمیر المؤمنین؟ع؟)، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول، 1406 ق.
  22. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1363ش.
  23. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمۀ سیدمحمد باقر موسوی همدانی، جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم، 1374ش.
  24. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1417ق.
  25. عارف، سید محمدصادق، راه روشن (ترجمه المحجة البیضاء)، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوى، مشهد، 1372ش.
  26. علیشاهی، ابوالفضل و همکاران، «بررسی مبانی نظری احترام به شخصیت انسانی مجرمان در طول مجازات»، فصلنامۀ بصیرت و تربیت اسلامی، شمارۀ 33، تابستان 1394ش.
  27. غزالی، محمد، مکاشفة القلوب المقرب الی علام الغیوب، دار المعرفه، بیروت، چاپ چهارم، 1422ق.
  28. فرجاد، محمدحسین، آسیب‌شناسی اجتماعی و جامعه‌شناسی، دانشگاه تربیت معلم، تهران، چاپ چهارم، 1358ش.
  29. فضل الله، سید محمدحسین، من وحی القرآن، دار الملاک، بیروت، چاپ دوم، 1419ق.
  30. قرائتی، محسن، چهارصد نکته از تفسیر نور، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، تهران، چاپ سوم، 1383ش.
  31. قرائتی، محسن، گناه‌شناسی، نشر پیام آزادی، تهران، چاپ دوازدهم، 1369ش.
  32. قشیری، عبدالکریم بن هوازن، الرسالة القشیریه، نشر بیدار، قم، 1374ش.
  33. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ترجمۀ حمیدرضا شیخی، دار الحدیث، قم، چاپ دوم، 1377ش.
  34. مدرّسی، محمدتقی، تفسیر هدایت، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1377ش.
  35. مطهری، مرتضی، جاذبه و دافعۀ علی‌؟ع؟، بی‌نا، تهران، 1349ش.
  36. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، نشر اطلاعات، تهران، بی‌تا.
  37. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، نشر اسماعیلیان، قم، 1384ش.
  38. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دار الکـتب الاسـلامیه، تـهران، 1371ش.
  39. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، دار الکـتب الاسـلامیه، تـهران، 1386ش.
  40. مورهد، گریگوری و ریکی گریفین، رفتار سازمانی، ترجمۀ سیدمهدی الوانی و غلامرضا معمارزاده، انتشارات مروارید، تهران، 1390ش.
  41. نراقی، ملا احمد، معراج السعاده، دار هجرت، قم، چاپ ششم، 1387ش.
  42. وجدانی، فاطمه، «تدوین الگوی منابع انگیزش اخلاقی در قرآن (‌بر اساس تفسیر المیزان)»، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، شمارۀ 7، 1395ش.
  43. Audi, R .(2011‌). Rationality‌ and Religious Commitment, Oxford: Oxford University Pre.
  44. Robbins, Stephenp, (1993) Organizational Behavior; 6th ed.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار