تحلیل روش‌شناختی مسئلۀ ضابطه‌مندی در تأویل

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد دانشگاه خوارزمی

2 استادیار دانشگاه خوارزمی

چکیده

اهمیت فرازبان «تأویل» در فهم متن قرآنی با تحولات معنایی که در تاریخ هرمنوتیک اسلامی داشته است، پرسش از ضابطه‌مندی و ضابطه‌پذیری آن را ضروری و لازم می‌نمایاند. امکان طرح این پرسش با توجه به تلقی‌های معنایی متفاوت تأویل، بر این نکته مترتب است که نخست بدانیم از کدام تأویل و معنای آن بحث می‌کنیم و متعلق بحث چیست؟ ازاین‌رو با توجه به تعداد تلقی‌هایی که از تأویل وجود دارد، می‌توان گفت: پرسش از ضابطه‌پذیری و ضابطه‌مندی ساحت تأویل نیز صورت‌بندی‌های متفاوت و پاسخ‌های متعدد خواهد داشت.
پژوهش پیش رو با مطرح کردن چهار گام مقدماتی (1. دوگانۀ تفسیر/ تأویل،
2. سیطرۀ فرازبانِ «تفسیر»، 3. تفسیر؛ امری ضابطه‫پذیر و ضابطه‫مند، 4. قالب‫های بیانی ناظر به ضابطه‫مندی تأویل) به گونۀ سربسته و اجمالی بستر ضابطه‌پذیری تأویل را مهیا نموده تا از رهگذر آن زمینۀ مناسبی را برای طرح پرسش از ضابطه‌مندی و ضابطه‌پذیری «روایات سه‌گانه تأویل: (روایت اول: عدول از معنای ظاهر، روایت دوم: عبور از معنای ظاهر و رسوخ به لایه‌های زیرین معنا، روایت سوم: اعیان خارجی محسوس و حقایق عینی)» فراهم آورد که در ضمن پاسخ گفتن به هریک از پرسش‌ها، ضوابط و قواعد مربوط در ساحت تأویل را خاطرنشان سازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Methodological Analysis of Standardization in Interpretation and Exegesis

نویسندگان [English]

  • Farzaneh Rouhi 1
  • Seyed Hedayat Jalili 2
1 M.A, Kharazmi University
2 Assistant Professor, Kharazmi University
چکیده [English]

The importance of "interpretation" in understanding the Qur'anic text with the semantic changes that it has had in the history of Islamic hermeneutics, makes the question of its normativeness and normability necessary. Considering the different semantic interpretations, to ask this question, we must first know which interpretation and meaning we are discussing. Therefore, according to the number of interpretations, it can be said that interpretation normativeness and normability will have different formulations and multiple answers. The present study introduces four introductory steps (1- dual interpretation 2- translingual dominance of "interpretation" 3- interpretation; normativeness and normability 4- expressive forms related to interpretive standardization) briefly provides the interpretability. In order to provide a suitable ground for raising the question of the normability and normability of the three interpretation: (deviation from surface meaning, penetration into the lower layers of meaning, and tangible external objects and objective facts) While answering each question, note the relevant rules and regulations in the field of interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • meanings of interpretation
  • normativeness of interpretation
  • interpretation
  • understanding of Qur’an
  • Islamic hermeneutics
  • methodological analysis

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آقانوری، علی، «اسماعیلیه و باطنی‌گر ی»، در کتاب اسماعیلیه (مجموعه مقالات)، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، قم، 1381ش.
  3. آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.
  4. آملی، سید حیدر، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1422ق.
  5. ابن تیمیه الحرانی، احمد، الإکلیل فی متشابه و التأویل، تصحیح محمد الشیمی شحاته،         دار الایمان، اسکندریه، بی‌تا (ب).
  6. ابن تیمیه الحرانی، احمد، الرد علی المنطقیین، دار المعرفه، بیروت، بی‌تا (الف).
  7. ابن تیمیه الحرانی، احمد، مقدمة فی اصول التفسیر، دار القرآن الکریم، بیروت، بی‌تا (ج).
  8. ابن تیمیه حرانی، احمد، مجموعه فتاوی، تحقیق مروان کجک، دار الکلمة الطیبه، مصر، 1416ق/ 1995م.
  9. ابن حزم، علی، المحلی، دار الآفاق الجدیده، بیروت، بی‌تا.
  10. ابن عربی، محی الدین، الفتوحات المکیه، دار الفکر، بیروت، 1427ق.
  11. ابن قیم جوزیه، مختصر الصواعق المرسلة علی الجهمیة و المعطله، تحقیق سید ابراهیم، دار الحدیث، قاهره، 1412ق.
  12. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمدحسین شمس‌الدین، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1419ق.
  13. ابوزید، نصر حامد، چنین گفت ابن عربی، ترجمۀ احسان موسوی خلخالی، نیلوفر، تهران، 1385ش.
  14. ابوعبیده، معمر بن مثنی، مجاز القرآن، مکتبة الخانجی، قاهره، 1381ق.
  15. بابایی، علی‌اکبر، مکاتب تفسیری، سمت، تهران، 1381ش.
  16. بغدادی، علاءالدین علی بن محمد، لباب التأویل فی معانی التنزیل، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.
  17. پاکتچی، احمد، «تأویل»، در دایرة ‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دایرة ‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1387ش.
  18. پاکتچی، احمد، «تفسیر»، در دایرة ‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دایرة ‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1387ش.
  19. حکیمی، محمدرضا، اجتهاد و تقلید در فلسفه، دلیل ما، بی‌جا، 1383ش.
  20. ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون‏، دار احیاء التراث العربى‏، بیروت، بی‌تا.
  21. رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه‏، قم، 1383ش.
  22. رضایی اصفهانی، محمدعلی، منطق تفسیر قرآن 2، جامعة المصطفی العالمیه، قم، 1387ش.
  23. زرقانى، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فى علوم القرآن‏، ترجمۀ محسن آرمین، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، تهران، بی‌تا.
  24. زرکشی، بدرالدین محمد، البحر المحیط فی اصول الفقه، وزارت اوقاف کویت، بی‌تا.
  25. زرکشی، بدرالدین محمد، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بی‌نا، بیروت، 1408ق/ 1988م.
  26. زمخشری، جارالله محمود بن عمر، الکشاف، البلاغه، قم، 1413ق.
  27. سجادی، سید ابراهیم، «بازنگری در حقیقت تأویل»، پژوهش‌های قرآنی، شمارۀ 21 و 22، تابستان 1379ش، ص96-129.
  28. سجستانی، ابو یعقوب، الافتخار، تحقیق اسماعیل قربان حسین پوناوالا، دار الغرب الاسلامی، بیروت، 2000م.
  29. سعیدی روشن، محمدباقر و دیگران، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1389ش.
  30. سیدان، سید جعفر، بحثی پیرامون مسئله‌ای از معاد، ولایت، مشهد، 1381ش.
  31. سیوطى‏، جلال‌الدین، الاتقان فی علوم القرآن، ترجمۀ سید مهدى حائرى قزوینى‏، امیرکبیر، تهران، 1380ش/ 1421ق.
  32. شاکر، محمدکاظم، روش‌های تأویل قرآن، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1376ش.
  33. شاکر، محمدکاظم، مبانى و روش‌های تفسیرى، مرکز جهانى علوم اسلامى، قم، 1382ش.
  34. شنوقه، سعید، التأویل فی التفسیر بین المعتزلة و السنه، المکتبة الازهریة للتراث، قاهره، بی‌تا.
  35. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق محمد خواجوی، بیدار، قم، 1366ش.
  36. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، سه رساله فلسفی (المسائل القدسیه، متشابهات القرآن و أجوبة المسائل)، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، مرکز انتشارات تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه، قم، 1378ش.
  37. صاوی جوینی، مصطفی، شیوه‌های تفسیر قرآن کریم، ترجمۀ موسی دانش و حبیب روحانی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد، 1387ش.
  38. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، قم، 1374ش.
  39. طباطبایی، سید محمدحسین، قرآن در اسلام، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1353ش.
  40. طیب حسینی، سید محمود، «تفسیر کلیات: تعریف ضرورت، اهمیت و تفاوت آن با تأویل»، در دایرة‌المعارف قرآن کریم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم، 1382ش.
  41. عباسی، مهرداد، «تفسیر قرآن، دورۀ آغازین و میانه»، در دایرة ‌المعارف قرآن، حکمت، تهران، 1392ش.
  42. علوی مهر، حسین، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، اسوه، قم، 1381ش.
  43. عمید زنجانى، عباسعلى، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‏، تهران، 1373ش.
  44. غزالی، محمد بن محمد، المستصفی من علم الاصول، بی‌نا، بولاق، 1322_ 1324ش.
  45. غزالی، محمد بن محمد، مشکاة الانوار، ترجمۀ صادق آیینه‌وند، امیرکبیر، تهران، 1364ش.
  46. فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بی‌نا، قاهره، بی‌تا.
  47. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، تحقیق محمدعلی نجار، بی‌نا، بیروت، بی‌تا.
  48. قاضی عبدالجبار، عمادالدین ابی الحسن، تنزیه القرآن عن المطاعن، المکتبة الازهریة للتراث، قاهره، 2006م.
  49. قاضی عبدالجبار، عمادالدین ابی الحسن، شرح اصول خمسه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1422ق.
  50. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لإحکام القرآن، ناصرخسرو، تهران، 1364ش.
  51. قشیری، عبدالکریم بن هوازن، الرسالة القشیریه، بی‌نا، قاهره، 1374ش.
  52. کرمانی، حمیدالدین، مجموعة رسائل الکرمانی، تحقیق مصطفی غالب، مؤسسة الجامعیه، بیروت، بی‌تا.
  53. کمالى دزفولى‏، سید على، قانون تفسیر، کتابخانۀ صدر، تهران، 1354ش.
  54. گلدزیهر، ایگناس، گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، ترجمۀ سید ناصر طباطبایی، ققنوس، تهران، 1393ش.
  55. مروارید، حسنعلی، ملاحظاتی پیرامون مبدأ و معاد، ترجمۀ حمیدرضا آژیر، رایزن، تهران، 1378ش.
  56. مستملی، اسماعیل، شرح التعرف لمذهب التصوف، به کوشش محمد روشن، اساطیر، تهران، 1366ش.
  57. معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیه، مشهد، 1418ق.
  58. معرفت، محمدهادی، «تأویل معیار و شاخصۀ تأویل صحیح، فرق میان تفسیر و تأویل و ظهر و بطن قرآن»، بینات، سال دوم، شمارۀ 6، تابستان 1374ش، ص 38-43.
  59. معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ترجمۀ علی خیاط و علی نصیری، مؤسسۀ فرهنگی التمهید، قم، 1379ش.
  60. مغربی، علی عبدالفتاح و عاطف العراقی، الفیلسوف ابن رشد مفکرا عربیا و رائد اللاتجاه العقلی، الهیئة العامة لشئون المطابع، قاهره، 1993م.
  61. ملکی میانجی، علی، توحید الامامیه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1373ش.
  62. ملکی میانجی، علی، «مکتب تفکیک- عرفان قرآن برهان»، بینات (مؤسسۀ معارف اسلامی امام رضا(ع)، شمارۀ 39 و 40، پاییز و زمستان 1382ش، ص 267-312.
  63. مؤدب، سید رضا، روش‌های تفسیری قرآن، اشراق، قم، 1380ش.
  64. میبدی، رشیدالدین احمد بن سعد، کشف‌ الاسرار و عدّة الابرار، تحقیق علی‌اصغر حکمت، امیرکبیر، تهران، 1371ش.
  65. ناصرخسرو، ابومعین، وجه دین، طهوری، تهران، 1384ش.
  66. نجار زادگان، فتح‌الله، رهیافتی به مکاتب تفسیری، دانشکدۀ اصول دین، قم، 1387ش.
  67. یمانی، علی ولید، دافع الباطل و حتف المناضل، تحقیق مصطفی غالب، مؤسسة عز الدین، بیروت، 1403ق.
  68. F. & McCarthy. T. (1967), A Review of Gadamer Truth and Method, eds Understanding and Social Inquiry. Indiana: Notre dame press.
  69. Edvard p. (1972). The encyclopedia of philosophy. Macmillan, New York.
  70. Muller- volmer, k. (1986). Hermeneutics reader. New York: continuum.
  71. Palmer, Richard E. (1969). Hermeneutics. North Western University Press.
  72. J. (1985), Gadamer’s Hermeneutics, New haven and London.

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار