تطور دانش اعجاز قرآن با تأکید بر جامعه‌شناسی معرفت (مطالعه موردی قرن چهاردهم)

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات ، دانشگاه میبد

چکیده

اصطلاح «اعجاز قرآن کریم» از اواخر قرن سوم هجری مطرح و ­دانشِ برآمده از این موضوع در گذر زمان دچار تحولاتی شده، پس از افول فراگیر ­در قرن­ سیزدهم هجری، به‌تدریج، رشد کرده و در قرن چهاردهم بیش از سایر عوامل، تحت تأثیر عوامل اجتماعی به لحاظ کمی و کیفی ارتقا یافته است. در این تحقیق با روش­ توصیفی _ تحلیلی و­ با استفاده از رویکرد جامعه­‌شناسی­ معرفت، برای اثبات ­فرضیه یادشده، ­مؤلفه‌های اجتماعی مؤثر ­در­ سیر تحول دانش ­اعجاز قرآن کریم چون نهاد دین و ­سیاست و ساخت‌هایی­ مانند صوفیه و گفتمان‌های رایج دیگر­، بررسی شده است. نتایج پژوهش‌ها نشان از این دارد که تلاش نهاد دین در گسترش­ توجه به ابعاد جدید­ اعجاز قرآن همچون اعجاز علمی، نقشی بسترساز داشته، ­اما استمرار سیاست‌زدگی­ علمی­ در­ ادامه، باعث تقویت توجه به مسائل علمی و درنتیجه، ایجاد «احساس­ حقارت» شده و ساخت اجتماعی علما به همراه اهتمام نهاد دین برای نشان دادن کارآمدی، به­ روش­‌های گوناگون، باعث گسترش «گفتمان پاسخ‌گویی» می­‌شود. همچنین ­ایجاد نهاد گسست­‌گرایی­ و تلاش‌های­ نهاد سیاسی غرب‌گرای حاکم در کشورهای­ اسلامی به این امر کمک کرده و ­سرانجام به رواج ساخت‌های تفسیر تدبری و انسان­‌گرایانه می‌­انجامد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Evolution of the Holy Qur'an Miracles’ Knowledge with Emphasis on the Knowledge Sociology, 14th Century Case Study

نویسنده [English]

  • Hamid Haji Esmaili
Ardakani, Meybod University, Faculty of Theology, Qur'an and Tradition SciencesDepartment
چکیده [English]

The miracle of the Holy Qur’an, began at the end of the third AH century, and the knowledge arising from that has changed over the centuries .After a widespread decline in the thirteenth century, it has gradually grown, and in the fourteenth century, it has achieved a high level of quantitative and qualitative development. It seems that social factors had more effect than other factors on this development. In this research, with a descriptive-analytical method and using the knowledge sociological approach, in order to confirm the hypothesis authentication, Effective social components in the process of knowledge of miracles of the Holy Qur'an such as the institution of religion and politics, and structures such as Sufism and other common discourses have been examined and the effect of these institutional, structures and discourses factors on the transformation of knowledge of the Qur'an miracles   for analysis and use for the future is considered. Studies show that the efforts of the religious institution in expanding attention to the new dimensions of the Qur'an miracles, such as scientific miracles, have played a fundamental role, but the continuation of scientific politicization continues to strengthen attention to scientific issues and create a "feeling of inferiority." The effort of the religious institution and scholars to show various methods effectiveness causes the "discourse of accountability" expansion. The establishment of separatist institutions and the efforts of the ruling western political institutions in Islamic countries have helped it and ultimately lead to the spread of prudential and humanistic interpretation structures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'an miracles
  • sociology of knowledge
  • religion institution
  • discourse
  • fourteenth century
  1. قرآن کریم.
  2. آذرنگ، عبدالحسین، علی‌اصغر حکمت، دانشنامه‌جهان اسلام، 1393 ش .
  3. آشتیانی، منوچهر، جامعه‌شناسی شناخت، قطره، تهران، ۱۳۸0 ش.
  4. اسدآبادی، سید جمال‌الدین، مقالاتجمالیة، جمالی، ابوالحسن، انتشارات‌اسلامی، تهران، 1393 ش.
  5. اسد علی‌زاده، اکبر ، «سکولاریزم و اسلام»، مبلغان خرداد،  شماره  29، 1381 ش.
  6. اسکندرانی، محمد بن ‌احمد، الاسرار النورانیة، بی‌نا، بیروت، 1389ق.
  7. امین، حسن، الموسوعة ‌الاسلامیه، ج1، بیروت، ۱۳۹5ق.
  8. ایلخانی، محمد، تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، سمت، تهران، ۱۳۸۲ش.
  9. بازرگان، مهدی، باد و باران در قرآن، ج1، شرکت سهامی انتشار، قم، ۱۳۴۴ ش.
  10. باقری‌ بنجار، حمدی، یخی، «درآمدی‌ بر جامعه‌شناسی ‌معرفت ‌از دیدگاه ‌اسلام»، دومین کنفرانس ملی جامعهشناسی و علوم اجتماعی، تهران، 1393ش.
  11. بیات، عبدالرسول، فرهنگ واژه‌ها، فرهنگ و اندیشه دینی، 1389ش.
  12. پاکتچی، احمد، تاریخ تفسیر، انجمن علمی دانشجویی‌ الهیات دانشگاه امام صادق؟ع؟، 1389ش.
  13. توکل، محمد و نوح منوری، «کاربرد نظریه ‌گفتمان در جامعه‌شناسی‌معرفت»، معرفت فرهنگی ، اجتماعی، سال هفتم، شماره سو م ، 1395ش.
  14. جعفرزاده کوچکی، علی‌رضا؛ شهریاری‌نسب، سروش و دهقانی، فرزاد، پژوهش‌های فلسفی _ کلامی، سال هفدهم، شماره سوم 1395 ش.
  15. جعفریان، رسول، «ازدواج ولیعهد با فوزیه و وحدت شیعه و سنی!»، فقه سیاسی، پایگاه اینترنتی پارسین: com/000wU4 ، 1393 ش، دسترسی در تاریخ 31/03/1401.
  16. جمعی ‌از نویسندگان، اعجاز القرآن، بخش‌کتاب‌شناسی، مرکز دائرة ‌المعارف بزرگ اسلامی، 1398 ش.
  17. جمعی از نویسندگان، «علمای قرن سیزدهم»، پایگاه رایانه‌ای ویکی فقه: http://wikifeqh.ir ، 1392 ش ، دسترسی در تاریخ هشتم آبان
  18. چالمرز، الن، چیستی علم، درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی، ترجمه سعید زیباکلام، سمت، تهران، 1378 ش.
  19. حسن‌وند، محمد، «اندیشه کلامی و سیاسی علامه شیخ محمد عبده»، جستارهای حقوق عمومی، سال اول، شماره 2، 1396ش.
  20. حمصی، نعیم، تاریخ فکرة اعجاز القرآن، الرساله، بیروت، الطبعة الثانیة، 1400ق.
  21. حمیدالله، محمد، «پیامبر خدا؟صل؟»؛ پیام یونسکو، شهریور و مهر 1360ش.
  22. خالدی، سمانه، «جامعه‌شناسی معرفت»، پایگاه اینترنتی پژوهۀ باقر العلوم، http://pajoohe.ir ، 1393ش، دسترسی در 14/07/1400ش.
  23. خویی، سید ابوالقاسم، مرزهای اعجاز، سبحانی، جعفر، مؤسسه ‌امام ‌صادق؟ع؟، قم، 1385ش.
  24. رشیدرضا، محمد، المنار، ج 1، دارالمنار، قاهرة، ۱۳۷۳ ق.
  25. رضایی‌پناه، امیر و شوکتی، مقرب، تحلیل‌ گفتمان سیاسی، امر سیاسی‌ به ‌مثابه ‌یک برساخت گفتمانی، ترجمه مقالاتی از: ارنستولاکلا، شنتال موف، نورمن فرکلاف، روث، تیسا ، 1395 ش.
  26. زنجانی، ابوعبدالله، اصول القرآن الاجتماعیه، بی‌نا، تهران، 1348ش.
  27. سحابی، یدالله، خلقت انسان، شرکت سهامی انتشار، قم، 1375ش.
  28. افندی سلانیکی، مصطفی‌، تاریخ سلانیکی، ترجمه حسین بن علی، به کوشش نصرالله صالحی، طهوری، تهران، 1390ش.
  29. سلطانی، سید علی‌اصغر، قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، نی، تهران، ۱۳۸۳ش.
  30. سیدی، سید حسین، سیر تاریخی اعجاز قرآن، دفتر تبلیغات خراسان رضوی، مشهد، 1392ش.
  31. سید قطب‌ شاذلی؛ سید ابراهیم حسین، تصویر فنی‌؛ نمایش‌ هنری‌ در قرآن‌، ترجمۀ محمدعلی عابدی، مرکز نشر انقلاب‌، تهران، 1359 ش.
  32. شجاعی، حسین، هوشنگی، حسین، رضایی‌مقدم، محمدرضا، «گونه‌شناسی انتقادات بر تفسیر عرفانی و تحلیل آن»، مطالعات قرآن و حدیث، سال نهم ، 1394ش.
  33. شرف‌الدین، سید حسین، «دین و نهادهای اجتماعی»، معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دوم، شماره 1، 1389ش.
  34. شریعت سنگلجی، محمدحسن، کلید فهم قرآن، دانش، تهران، بی‌تا.
  35. صاحبی، محمدجواد، سیدجمال الدین اسدآبادی، بنیان‌گذار نهضت احیای فکر دینی، بوستان کتاب، قم، 1400 ش.
  36. طالبوف، عبدالرحیم، سفینه طالبی یا کتاب احمد، به کوشش حمیدرضا شاه‌آبادی، مدرسه، تهران، ‏‫۱۳۹۷ش.
  37. طالبوف، ع‍بدال‍رح‍ی‍م‌، کتاب احمد یا مسائل ‌الحیات، به‌ ضمیمه ترجمه قانون اساسی‌دولت ژاپن، فرامرز معتمددزفولی، شیرازه، تهران، ۱۳۹۴ش.
  38. طاهری سرتشنیزی، اسحاق و احمد عزیزخانی، «انسان‌شناسی پست‌مدرن و نقد آن از منظر آموزه‌های دینی»، انسان‌پژوهی دینی، دوره 8، 1390ش.
  39. طیب‌حسینی، سید محمود و ابراهیم مرتضوی، «اعتبارسنجی نظریه اعجاز روان‌شناختی با تأکید بر آرای امین الخولی»، آموزه‌های قرآنی، دوره 18، شماره 33، 1400ش.
  40. العلاونه، احمد، العلماء العرب المعاصرون ومآل مکتباتهم، دار البشائر الإسلامیه، بیروت، ۲۰۱۱م.
  41. علی‌زاده، عبدالرضا و دیگران؛ جامعه‌شناسیمعرفت، جستاری در تبیین رابطه ساخت و کنش اجتماعی و معرفت‌های بشری، پژوهشگاه حوزه‌ و دانشگاه، چاپ دوم، قم، 1385ش.
  42. عنایت، حمید، سیری در اندیشه سیاسی عرب، جیبی، تهران، ۱۳۵۶ش.
  43. ابراهیم بای سلامی غلام‌حیدر، «مناسبات دولت و جامعه از دیدگاه جامعه‌شناسی»، نامه علوم اجتماعی، بهار 1386ش.
  44. فلاح‌زاده، محمدهادی، «نهاد اجتماعی‌چیست؟ نقش دین به مثابه یک نهاد اجتماعی»، پایگاه اینترنتی تبیان زنجان:
    1. http://tebyan-tabriz.ir/?MID=21&Type=News&ID=183746 ، ۱۳۹۷ش، دسترسی در چهارم خرداد 1397 ش.
  45. کاشانی، ملاعبدالرسول، رساله انصافیه، مرسل، کاشان، 1340ش.
  46. کوزر، لویس، ترجمه سعید سبزیان، «جامعه‌شناسی معرفت»، نامه علوم اجتماعی، شماره7، 1373 ش.
  47. کوهن، تامس، ساختار انقلاب‌های علمی، ترجمه احمد آرام، سروش، تهران، ۱۳۶۹ش.
  48. کوئن بروس، مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه غلام‌عباس توسلی و رضا فاضل، سمت، تهران، چاپ نهم، ۱۳۶۹ش.
  49. کیوان قزوینی، عباسعلی، گفتارهای کیوان، (در هفت رساله)، مدرسی‌ چهاردهی، نورالدین، تهران، ۱۳۶۳ ش.
  50. گلستانی، صادق، «جامعه‌شناسى‌ معرفت در قرآن»، معرفت، شماره 9، 1385ش.
  51. لاهوری، محمد اقبال، احیای فکر دینی در اسلام، شرکت سهامی انتشار، قم، 1397ش.
  52. لوپز خوزه ، اسکات، جان، ساخت اجتماعی، قاضیان، حسین، نی، 1385ش.
  53. محسنی، منوچهر، مبانی جامعه‌شناسی علم، کتابخانه طهوری، تهران، 1372ش.
  54. محیطی اردکان، محمدعلی، «پیشینه رابطه علم و دین در اسلام و غرب»، معرفت، شماره۱۸۸، 1392 ش.
  55. مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۲، بی‌نا، تبریز، ۱۳۴۷ش.
  56. مصطفوی‌فرد، حامد، «بازتعریف مکتب اخباری‌گری»، کتاب قیم، شماره 11، مهر ماه، 1400 ش.
  57. معمار، رحمةالله، «تحلیل جامعه‌شناختی از وقوع جنبش مشروطه با استفاده از نظریه فشار ساختاری اسملسر»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 58_ 59، 1392 ش.
  58. مولکی، مایکل، علم و جامعه‌شناسی معرفت، کچوئیان، حسین، ج 1، نی، 1384ش.
  59. نظام تهرانی، نادر، تاریخ آداب اللغة العربیة فی العصر الحدیث، منهاج، تهران، 1387ش.
  60. نفیسی، شادی، جریان‌شناسی تفسیر علمی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1397ش.
  61. ولایتی، علی‌اکبر، آفرینندگان فرهنگ و تمدن اسلام و بوم ایران، انتشارات‌امیرکبیر، تهران، 1391ش.
  62. هنر، علی‌محمد، «گشت‌وگذار در کشف الاسرار»، آیینه پژوهش، شماره 44، 1376ش.
  63. Discourse Analysis – What Speakers Do in Conversation |Linguistic Society of America: www.linguisticsociety.org. Retrieved 2016-02-20.
  64. EIr 2003). "Hekmat, ʿAli-Aṣḡar". Encyclopædia Iranica. XII, Fasc. 2. New York: Bibliotheca Persica Press. p. 145-149.
  65. Haidar, J.I. , 2012. "Impact of Business Regulatory Reforms on Economic Growth," Journal of the Japanese and International Economies, Elsevier, vol.26(3), pages285–307, September.
  66.