معناشناسی روایی مفردات قرآن نزد قرآن‌پژوهان امامیه؛ رهیافت‌ها و نمونه‌ها

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 طلبۀ درس خارج حوزۀ علمیۀ قم و دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث در پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

«معناشناسی روایی» رویکردی معناشناختی است که گذشته از احتجاج به روایات لغوی (روایاتی که در آن‌ها معنای یک واژه تبیین شده است)، تمامی احادیث اهل بیت؟عهم؟ را به‌‌عنوان منبعی از کاربردهای اصیل زبان عربی، مورد تحقیق قرار داده و به آن‌ها احتجاج می‌کند. ارزیابی رهیافت قرآن‌پژوهان امامیه به این رویکرد، مسئلۀ اصلی این جستار است. بررسی فعالیت‌های معناپژوهی قرآن‌پژوهان امامیه نشان از آن دارد که ایشان، اعم از فقها، مفسران و لغویان، غالباً رهیافتی همسو و همدل با روایات لغوی داشته‌اند و در بیشتر مواردی، که به روایتی لغوی دست یافته‌اند، از آن یاد کرده و درصورت تعارض روایت با اقوال لغویان، تعارض را حل کرده و یا دیدگاه روایی را ترجیح داده‌اند. گرچه در گوشه و کنار آثار قرآن‌پژوهان امامیه می‌توان نشانه‌هایی از احتجاج به کاربردهای روایی واژگان قرآن را یافت؛ اما درمجموع ایشان به علت دشواری این شیوه نتوانسته‌اند، از آن بهره چندانی ببرند. در این میان سه واژه‌پژوه بزرگ شیعه، سید نورالدین جزایری، سید علی‌اکبر قرشی و علی کورانی عاملی، توجه بسیاری به این رویکرد داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Narrative Semantics of Qur'anic Vocabulary among Imamiyya Scholars; Approaches and Examples

نویسندگان [English]

  • Ali Rad 1
  • Hamed Dehghani 2
1 دانشگاه تهران
2 Firouzabadi, PhD student of Qur'an and Tradition Sciences, Farabi Campus of Tehran University
چکیده [English]

"Narrative Semantics" is a semantic approach that in addition to arguing lexical traditions (narratives in which the meaning of a word is explained), apply all the traditions of the household of the Prophet of God (S.A.W.) as a source of authentic Arabic language usage.  Evaluating the Imamiyya Qur’an scholars’ attitude towards this approach is the main issue of the article. Examining the activities of Imamiyya scholars to study the semantics of the Qur'an shows that jurists, commentators and linguists, have often adopted the same approach with the lexical traditions. If it conflicts with the words of the lexicographers, they have tried to resolve the conflict, or prefer the narrative point of view. Regarding the reference to the Qur'an's narrative words usage, although there are signs of Imamiyya scholars’ attention to this approach, but due to the difficulty of this method, they have not been able to take much advantage of it. Three great Shiite lexicographers, Sayyid Nur al-Din al-Jazayiri, Seyed Ali Akbar Ghoreishi and Ali al-Kourani Ameli, have paid much attention to this approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’anic semantics
  • narrative semantics
  • lexical word validity
  • furūq Al-lughāt
  • qāmūs-e Qur’an
  • mufradāt-e rāghib

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (و المستطرفات)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
  3. ابن بابویه، محمد بن على، التوحید، جامعۀ مدرسین، قم، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
  4. ابن بابویه، محمد بن على، علل الشرائع، کتاب‌فروشی داوری، قم، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
  5. ابن درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغة، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول، ۱۹۸۸م.
  6. ابن سیده، على بن اسماعیل، المحکم و المحیط الأعظم، تحقیق عبدالحمید هنداوى، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
  7. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، چاپ اول، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۴۰۴ق.
  8. ازدی، عبدالله بن محمد، کتاب الماء، دانشگاه علوم پزشکی ایران _ موسسۀ مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
  9. بابایی، علی‌اکبر و دیگران، روش‌شناسی تفسیر قرآن، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، قم، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  10. بحرانى، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
  11. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، اسراء، قم، از ۱۳۷۸ش.
  12. خویى، سید ابو القاسم، منهاج الصالحین، نشر مدینة العلم، قم، چاپ بیست‌وهشتم، ۱۴۱۰ق.
  13. خویى، سید ابو القاسم، موسوعة الإمام الخوئی، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی؟رح؟، قم، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
  14. راد، علی، «گونه‌شناسی احادیث تفسیری؛ از نظریه تا تطبیق»، مجلۀ تفسیر اهل بیت؟عهم؟، سال دوم، شمارۀ اول، بهار و تابستان ۱۳۹۳، ص۶- ۳۴.
  15. راد، علی؛ دهقانی فیروزآبادی، حامد، «معناشناسی روایی قرآن، چیستی و مبانی اعتبار»، پژوهش‌نامه علوم حدیث تطبیقی، پاییز و زمستان 1398، شماره 11، ص۱۴۷-۱۶۸.
  16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ کورانی عاملی، علی، مفردات ألفاظ القرآن، راغب اصفهانى، حسین بن محمد، دار القلم، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
  17. رایف، دانیل و دیگران، تحلیل پیام‌های رسانه‌ای؛ کاربرد تحلیل محتوای کمی در تحقیق، ترجمۀ مهدخت بروجردی علوی، سروش، تهران، ۱۳۸۵ش.
  18. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، دار الهجرة، قم‏، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
  19. شهید ثانى، زین الدین بن على، حاشیة الإرشاد، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم، قم، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
  20. شهید ثانى، زین الدین بن على، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
  21. صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، انتشارات فرهنگ اسلامى، قم، چاپ دوم، ۱۳۶۵ش.
  22. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، ۱۴۱۷ق.
  23. طباطبایی، سیدمحمدکاظم، «نقش روایات در فهم آیات»، علوم حدیث، بهار و تابستان ۱۳۸۴، شماره ۳۵ و ۳۶، بهار و تابستان 1384، ص۳۰۳ _ 327.
  24. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمۀ محمدجواد بلاغی، ناصرخسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ ش.
  25. طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق: السیّد احمد الحسینی، مرتضوی، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
  26. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
  27. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران، چاپ سوم، ۱۳۸۷ق.
  28. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۹۰ق.
  29. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانى، تحقیق احمد قصیرعاملى، دار احیاء التراث العربى، بیروت، ۱۳۷۶.
  30. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۰ق.
  31. عسکری، ابو هلال، الفروق فی اللغة، دار الآفاق الجدیدة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
  32. عسکری، ابو هلال و سید نورالدین جزایری، معجم الفروق اللغویة (الفروق اللغویة بترتیب و زیادة)، تحقیق الشیخ بیت‌الله بیات، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم، قم، الطبعة الأولى، ۱۴۱۲ق.
  33. علامه حلّى، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
  34. علی بن الحسین امام چهارم؟ع؟، الصحیفة السجادیة، نشر الهادی، قم، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
  35. عیّاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، مکتبة العلمیة الاسلامیة، تهران، 1380ش.
  36. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، نشر هجرت، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
  37. قرشی بنایی، علی اکبر، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ ششم، ۱۴۱۲ق.
  38. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
  39. کاظمی، محمد، «نقش متون دینی در تبیین معانی واژگان روایات»، علوم حدیث، سال 15، شماره 4، زمستان ۱۳۸۹، ص۶۲-۷۸.
  40. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، دار الحدیث، قم، چاپ اول، 1429ق.
  41. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
  42. محقق حلّى، نجم الدین جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، مؤسسه سید الشهداء؟ع؟، قم، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
  43. محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسۀ اسماعیلیان، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
  44. مدنی، علی خان بن احمد، الطراز الأول، موسسة آل البیت؟عهم؟ لاحیاء التراث، مشهد مقدس، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
  45. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، امیرکبیر، تهران، چاپ بیست و هفتم، ۱۳۹۳ش.
  46. الکورانی العاملی، علی (توشیحگر)، مفردات الراغب الإصفهانی مع ملاحظات العاملی، دار المعروف، قم، چاپ اول، ۱۴۳۴ق.
  47. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
  48. ملکیان، مصطفی، «روش‌شناسی در علوم سیاسی»، علوم سیاسی، دانشگاه باقر العلوم، شماره ۱۴، تابستان ۱۳۸۰، ص۲۷۳-۲۹۲.
  49. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
  50. هولستی، ال. آر، تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمۀ نادر سالارزاده امیری، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار