مرگ‌اندیشی در اندیشۀ علوی؛ مطالعۀ کیفی به روش نظریۀ زمینه‌ بنیاد (GT)

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه میبد، میبد، ایران

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

3 دانشیار گروه مشاوره، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران

4 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

چکیده

مرگ‌اندیشی یکی از توصیه‌های مؤکد اسلامی است. در این نوشتار با هدف کشف مدل مرگ‌اندیشی دینی بر داده‌های نهج‌البلاغه تمرکز شده است. روش تحقیق از نوع روش تحلیل کیفی و به شیوۀ نظریۀ زمینه‌بنیاد (Grounded Theory) است. نخست به کمک نرم‌افزار دانشنامۀ علوی، گزاره‌های مشتمل بر واژۀ «موت» و مترادف‌های‌ آن استخراج و با رویکرد استراوس و کوربین در سه مرحله کدگذاری شد. از تعداد 142 گزارۀ مرتبط با مرگ به روش نمونه‌گیری نظری و هدفمند، 152 مفهوم اولیه و 23 مقولۀ اصلی به‌ دست آمد. همچنین مقولۀ «گریزناپذیری مرگ» با بیشترین بسامد به‌عنوان مقولۀ مرکزی انتخاب شد. در الگووارۀ (مدل پارادیمی) به‌دست‌آمده، «تقدیر الهی» و «زوال‌پذیری» به‌عنوان شرایط علّی و «مرگ‌آگاهی» به‌عنوان شرایط زمینه‌ای و «سختی»، «پنهان بودن»، «ناخوشایند بودن» و «ترسناک بودنِ» مرگ جزو شرایط مداخله‌گر شناسایی شد. مهم‌ترین راهبردها (استراتژی) در این مدل، مواردی ازجمله «کنار آمدن با پدیدۀ مرگ و پذیرش آن»، «غنیمت شمردن فرصت‌های زندگی»، «آمادگی برای مرگ»،    «برنامه‌ریزی برای آخرت»، «مرگ خودخواسته» و «عبرت‌آموزی» است. در نهایت نیز «عدم اضطراب از مرگ»، «رهایی از تعلّقات دنیوی»، «رضایتمندی از کمبودها»، «تواضع» و «پشیمانی پس از مرگ» به‌عنوان پیامدهای مرگ‌اندیشی در این مدل به دست آمد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Death Thinking in Alawites Thoughts; Qualitative Study Using the Grounded Theory Method (GT)

نویسندگان [English]

  • Mohsen Kargar 1
  • Kamal Sahraei Ardekani 2
  • Yasir Rezapour Mirsaleh 3
  • Yahya Mirhoseini 4
1 PhD student, Qur'an and Tradition Sciences, Meybod University
2 Assistant Professor, Department of Qur’an and Tradition Sciences, Faculty of Theology, Meybod University
3 Associate Professor of Counseling Department, Faculty of Humanities and Social Sciences, Ardakan University
4 Associate Professor, Department of Qur’an and Tradition Sciences, Faculty of Theology, Meybod University
چکیده [English]

Human societies’ confrontation with death has been different; In addition to the advice to forget, some cultures, such as Islam, have prescribed death thinking at the top of their teachings. In this article, with the aim of discovering the model of religious death thinking, the thought of Imam Ali (A.S.) and the data of Nahj al-Balagha are studied. The research method is qualitative analysis and "grounded theory" method. First, in the information gathering stage, sentences containing the word "death" and its synonyms were extracted with the help of the Alawites encyclopedia software, and then the resulting data were coded in three stages using the Strauss and Corbin approach. From 142 propositions related to death, 152 primary concepts and 23 main categories were obtained through theoretical and purposeful sampling. In the meantime, the category of "death inevitability" with the highest frequency was chosen as the central category and other categories were discovered and connected to it as causal, contextual and intervening conditions. At the end, the strategies and consequences were obtained and all the categories were presented as a paradigm model.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (A.S.)
  • Nahj al-Balagha
  • death thinking
  • qualitative analysis
  • Grounded Theory

مراجع

  1. ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة (ابن أبی الحدید)، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی؟رح؟، قم، بی‌تا.
  2. ابن ‌میثم، میثم بن علی، شرح نهج البلاغة (ابن میثم)، دفتر نشر الکتاب، تهران، 1404ق.
  3. احمدی ملکی، رحمان، «مرگ‌آگاهی در بینش اعتقادی»، نامۀ حکمت، شمارۀ 32، 1378ش.
  4. استراوس، آنسلم و جولیت کوربین، اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌ها، و شیوه‌ها، ترجمۀ بیوک محمدی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1385ش.
  5. ایمان، محمدتقی، روش‌شناسی تحقیقات کیفی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1397ش.
  6. پورجواهری، علی، پیوند اعضا و مرگ مغزی در آینۀ فقه، دانشگاه امام صادق، تهران، 1383ش.
  7. حریری، نجلا، اصول و روش‌های پژوهش کیفی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، 1385ش.
  8. خادم جهرمی، حامده، «آثار فردی و اجتماعی مرگ‌اندیشی از دیدگاه نهج‌البلاغه»، فصلنامۀ پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، شمارۀ 25، 1398ش.
  9. دانایی‌فرد، حسن و دیگران، روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت، رویکردی جامع، صفار، تهران، 1386ش.
  10. سراج‌زاده، سیدحسین و دیگران، «نگرش لاهوتی و ناسوتی نسبت به مرگ، مطالعه مرگ‌اندیشی نمونه ای از دانشجویان با روش نظریه زمینه‌ای»، فصلنامۀ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شمارۀ40، 1394ش.
  11. شریف رضى، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، ترجمۀ فیض‌الاسلام اصفهانى، مؤسسۀ فیض‌الاسلام، تهران، 1397ش.
  12. طهماسبی، رضا و دیگران، «مدیریت استعدادها: یک نظریۀ داده‌بنیان»، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، مدیریت دولتی، دورۀ هفتم، شمارۀ 1، 1394ش.
  13. علی احمدی، علیرضا و ناهید ساروی‌مقدم، روش‌شناسی داده‌بنیاد و رویش نظریه‌ها و کاربرد آن برای تولید دانش بومی، تولید دانش، تهران، 1397ش.
  14. قاسمی، حمید و دیگران، مرجع دانش، اندیشۀ آرا، تهران، 1399ش.
  15. قائمی، محمدمهدی و احمد واعظی، «حقیقت مرگ، مرگ‌اندیشی و معنای زندگی»، فصلنامۀ علمی‌_ ‌پژوهشی آیین حکمت، شماره20، 1393ش.
  16. قربانی، هاشم، «معنای زندگی از دیدگاه ویکتور فرانکل»، فصلنامۀ تأملات فلسفی، شمارۀ3، 1388ش.
  17. کمالی بانیانی، مهدی رضا و دیگران، «واکاوی مسائل مرگ و زندگی در نهج‌البلاغه»، فصلنامۀ پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، شمارۀ 17، 1396ش.
  18. کوبلر راس، الیزابت، آشتی با مرگ، ترجمۀ مهدی قرچه‌داغی، نشر اوحدی، تهران، 1376ش.
  19. کلباسی اشتری، حسین و زهرا نقوی، «حقیقت موت، انواع و مراتب آن از دیدگاه علامه طباطبایی»، قبسات، شمارۀ 78، 1394ش.
  20. مجلسی، محمدباقر، ‌شرح نهج البلاغة؛ المقتطف من بحار الأنوار للعلامة المجلسی، استخراج و تنظیم علی انصاریان، تهران، وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، 1408ق.
  21. محمدپور، احمد، «ارزیابی کیفیت در تحقیق کیفی، اصول و راهبردهای اعتباریابی و تعمیم‌پذیری»، فصلنامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 4، 1389ش.
  22. مظفری ورسی، محمدحیدر، مرگ‌‌اندیشی در آموزه‌های اسلامی، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، قم، 1388ش.
  23. مغنیه، محمد جواد، فی ظلال نهج البلاغة، دار العلم للملایین، بیروت، 1979م.
  24. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1375ش.
  25. ملوین، مورس، ادراکات لحظات نزدیک به مرگ و تحولات روحی آن، ترجمۀ رضا جمالیان، موسسۀ اطلاعات، تهران،1380ش.
  26. مهری، هژیر و دیگران، «مرگ‌اندیشی در پرتو دیدگاه‌های اسلامی و غربی: مقایسة تطبیقی دیدگاه‌های ملاصدرا و هایدگر با توجه به نظرات هانری کربن»، انجمن علمی فلسفة دین ایران، جستارهای فلسفۀ دین، سال هفتم، شمارۀ 1، 1397ش.
  27. المؤید بالله، یحیی بن حمزة، الدیباج الوضی، مؤسسة الإمام زید بن علی الثقافیة، صنعا، 1424ق.
  28. نرم‌افزار دانشنامۀ علوی، نسخۀ2.
  29. هاشمی خویی، حبیب الله بن محمد، منهاج البراعة، مکتبة الاسلامیة، تهران،1400ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار