چیستی و قلمرو نظام اقتصادی قرآن

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

 از ادعاهای مطرح ­شده علیه قرآن، ادعای فقدان نظام‌های اجتماعی از جمله؛ «نظام اقتصادی»­_  به مفهوم سازمانی معرفتی، بینشی و دانشی مشخص و نظام‌یافته‌ پیرامون اقتصاد­_  در قرآن است. این جستار که به شیوۀ توصیفی­_ ­تحلیلی و روش کتابخانه‌ای سامان یافته، درصدد پاسخ به این ادعا و ارائۀ موجز مجموعۀ «نظام اقتصادی قرآن» و تبیین چیستی و قلمرو آن است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که قرآن به علت جامعیت در عرصۀ رسالت خود؛ یعنی «هدایت انسان»، به تبیین مبانی و چارچوب‌های کلی علوم انسانی پرداخته است، اما علوم طبیعی به ­عنوان پیش‌نیاز پیشرفت و آبادانی، در قلمرو «مطالبات قرآن از بشریت» جای می‌گیرد و نه رسالت قرآن. دانش اقتصاد به مفهوم گستردۀ خود هر دو بخش را دربرمی‌گیرد: بخش مربوط به علم اقتصاد به مفهوم خاص آن که براساس «روش تجربه» به کشف روابط علّی­ _ ­­ معلولی بین پدیده‌ها پرداخته که به «مطالبۀ قرآن از بشریت» بازمی‌گردد و بخش مربوط به مبانی جهان‌بینی و انسان‌شناختی، مبانی مکتبی، حقوق و اخلاق اقتصادی و نیز کشف آن دسته از روابط علّی­ _ ­ معلولی اقتصادی که از حیطۀ تجربه و دانش بشری خارج است، مشمول «رسالت قرآن» بوده و آیات فراوانی از قرآن به ارائۀ آن‌ها پرداخته که در این جستار، کلیت آن با استناد به آیات بیان شده است. مقایسۀ موردی بین یکی از زیرنظام‌های اقتصاد، به ­عنوان نمونه­، نشان از برتری نظام اقتصادی قرآن نسبت به محصولات اندیشۀ بشری دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Qur'an Economic System Nature and Scope

نویسنده [English]

  • Javad Iravani
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی
چکیده [English]

One of the claims against the Qur'an is the lack of social systems, including "economic system" as a specific and systematic epistemic, insightful and scientific organization about the economy in the Qur'an. This article which is organized in a descriptive-analytical and library method, aims to answer this claim and provide a brief presentation about the "Economic System of the Qur'an" and explain it and its scope. The findings show that the Qur'an explained the basics and general frameworks of human sciences due to its comprehensiveness in the field of its mission, i.e. "man's guidance". However, natural sciences, as a prerequisite for progress and prosperity, are placed in the realm of "Quran's demands from humanity" and not the Qur'an's mission. Economic knowledge in its broad sense includes two parts; economics as a science, which deals with cause-and-effect relationship based on experience, refers to the "Qur'an's demand from humanity". The part related to worldview and anthropological foundations, scholastic foundations, economics' law and ethics, as well as the discovery of those cause-and-effect relationships of economic relations that are beyond the scope of human experience and knowledge, are included in the "Qur'an Mission". A case comparison between one of the economy sub-systems as an example shows the superiority of the Qur'an's economic system over the human thought's products.

کلیدواژه‌ها [English]

  • economics
  • Islamic economics
  • Qur'an economy foundations
  • Qur'an economic system
  1. قرآن کریم (با استفاده از ترجمۀ حسین انصاریان).
  2. آربلاستر، آنتونی، ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب، ترجمۀ عباس مخبر، نشر مرکز، تهران، چاپ سوم، 1377ش.
  3. آقانظری، حسن، نظریه­پردازی اقتصاد اسلامی، سمت، تهران، چاپ سوم، 1385ش.
  4. ایروانی، جواد، آشنایی با اقتصاد اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، 1391ش.
  5. ایروانی، جواد، مبانی فقهی اقتصاد اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، 1393ش.
  6. بیگدلی، عطاءالله، مروری بر دیدگاه­های مهم انسانی­شناختی و بررسی آثار حقوقی هر یک؛ درآمدی بر علوم انسانی­_ اسلامی، به کوشش علی­اصغر خندان، دانشگاه امام صادق؟ع؟، تهران، 1388ش.
  7. تفضلی، فریدون، تاریخ عقاید اقتصادی، نشر نی، تهران، چاپ نهم، 1388ش.
  8. توماس، هنری، بزرگان فلسفه، ترجمۀ فریدون بدره­ای، انتشارات کیهان با همکاری شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1362ش.
  9. حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، بی­تا.
  10. حکیمی، محمدرضا و دیگران، الحیاة، مکتب نشر الثقافة الاسلامیة، تهران، 1368ش.
  11. دیویس، تونی، اومانیسم، ترجمۀ عباس مخبر، نشر مرکز، تهران، چاپ اول، 1378ش.
  12. رجبی، محمود، انسان­شناسی، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، چاپ سوم،1380ش.
  13. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، منشورات البلاغة، بی­تا.
  14. ژید، شارل و شارل ریست، تاریخ عقاید اقتصادی، ترجمۀ کریم سنجابی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1354ش.
  15. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الإتقان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، مکتبة فخر الدین، چاپ اول، 1380ش.
  16. سها، نقد قرآن، ویرایش دوم، بی‌جا، 1393ش.
  17. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج ­البلاغه، ترجمه و شرح سید علی­نقی فیض‌الاسلام.
  18. صدر، محمد باقر، اقتصادنا، مؤسسۀ بوستان کتاب، قم، 1382ش.
  19. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1417ق.
  20. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372ش.
  21. غزالی، محمد، إحیاء علوم الدین، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1406ق.
  22. فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق.
  23. فهیمی، فاطمه، حقوق مالی زن، انتشارات دانشگاه قم، قم، چاپ دوم، 1385ش.
  24. قدیری اصلی، باقر، سیر اندیشۀ اقتصادی، دانشگاه تهران، تهران، چاپ هشتم، 1368ش.
  25. کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه (فیلسوفان انگلیسی از هابز تا هیوم)، ترجمۀ جلال­الدین اعلم، انتشارات علمی و فرهنگی سروش، تهران، 1370ش.
  26. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ سوم، 1367ش.
  27. لاژوژی، ژوزف، نظام­های اقتصادی، ترجمه شجاع الدین ضیائیان، دانشگاه تهران، تهران، 1355ش
  28. لوفان بومر، فرانکلین، جریان­های بزرگ در تاریخ اندیشۀ غربی، ترجمۀ حسین بشیریه، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، تهران، چاپ اول، 1380ش.
  29. متوسلی، محمود، توسعۀ اقتصادی، مفاهیم، مبانی نظری، نهادگرایی و روش­شناسی، سمت، تهران، 1382ش.
  30. مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، صدرا، تهران، چاپ نهم، 1373ش.
  31. مطهری، مرتضی، مجموعۀ آثار استاد شهید مطهری، صدرا، تهران، 1377ش.
  32. مطهری، مرتضی، نظری به نظام اقتصادی اسلام، صدرا، تهران، 1385ش.
  33. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ شانزدهم، 1373ش.
  34. میرمعزّی، سیدحسین، فلسفۀ علم اقتصاد اسلامی، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران، چاپ اول، 1388ش.
  35. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، دار الکتب الإسلامیة، چاپ سوم، تهران، 1367ش.
  36. نمازی، حسین و یدالله دادگر، ارتباط اقتصاد متعارف با اقتصاد ارتدکس و اقتصاد اخلاق­مدار، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1385ش.