ابوحمزۀ ثُمالی، استاد متروک‌الحدیث حفص بن غیاث؛ تحلیل و ارزیابی دو فرضیه

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، پردیس فارابی دانشگاه تهران.

چکیده

بر پایۀ گزارش ابن ابی‌حاتم رازی، ابوحمزۀ ثمالی از جمله مشایخ متروک ­الحدیث حفص بن غیاث نخعی است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر، تحلیل و اعتبارسنجی دو فرضیه دربارۀ تبیین زمینه‌ها و ادلۀ مفاد گزارش یادشده است. پژوهش حاضر­، اعتبار فرضیۀ عدم وثاقت ابوحمزه، به ­عنوان دیدگاه شایع در منابع اصلی رجال عامه را به چالش کشیده و فرضیۀ اندیشۀ سیاسی ابوحمزه را به­ عنوان فرضیۀ مقبول معرفی می‌­کند که در مواجهۀ سلبی با میراث حدیثی وی اثرگذار بوده است. یافته‌های تحقیق نشان می­‌دهد که گزارش ابن ابی­‌حاتم نظریۀ اصلی حفص بن غیاث دربارۀ شخصیت و اعتبار احادیث ابوحمزه نیست و استناد به آن در کتاب‌های رجال عامه به‌عنوان کهن‌­ترین دلیل در جرح و تضعیف ابوحمزه نادرست است و شواهد متعددی بر نقد و نقض آن وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Abū Ḥamza al-Thumālī, Ḥafṣ b. Ghīyāth’s Master, Who Is Desolated in Tradition; Two Hypotheses Analysis and Evaluation

نویسنده [English]

  • Ali Rad
Associate Professor, Department of Qur'anic and Tradition Sciences, Farabi Campus, University of Tehran
چکیده [English]

According to Ibn Abī-Ḥātam Rāzī, Abū Ḥamza al-Thumālī is one of the Ḥafṣ b. Ghīyāth’ masters who his tradition is desolated. The research main issue is the analysis and validation of two hypotheses about the contexts explanation and contents evidence of the mentioned report. The present research challenges the hypothesis validity, as a popular point of view in the main sources, and introduces the Abū Ḥamza's political thought hypothesis as an acceptable hypothesis that has been effective negatively in dealing with his tradition heritage. The findings show that Ibn Abī-Ḥātam's report is not the main theory about Ḥafṣ b. Ghīyāth about validity of Abū Ḥamza's traditions, and citing it in the popular narrators’ biographies as the oldest reason for insulting and undermining Abū Ḥamza is incorrect and there are many evidences of its criticism and violation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abū Ḥamza al-Thumālī
  • Ḥafṣ b. Ghīyāth
  • desolated in tradition
  • Basra narrators’ School
  • narrators criticism

مراجع

  1. آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة، دار الأضواء، بیروت، 1403ق .
  2. أبطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب رجال النجاشی، ابن المؤلف السید محمد، قم، 1417ق.
  3. ابن أثیر، مجدالدین، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، اسماعیلیان، قم، 1364ش.
  4. ابن إسحاق، حاکم، شعار اصحاب الحدیث، دار الخلفاء، کویت، بی­تا.
  5. ابن العربى، محمد بن عبدالله، أحکام القرآن، دار المعرفة، بیروت، بی­تا.
  6. ابن حجر، احمد، تهذیب التهذیب، دار الفکر، بیروت، 1984م .
  7. ابن حجر، احمد، فتح الباری، دار الفکر، بیروت، 1379ق.
  8. ابن حنبل، احمد، العلل ومعرفة الرجال، دار الخانی، الریاض، 1408ق.
  9. ابن حنبل، أحمد، مسند أحمد، دار صادر، لبنان، بی­تا.
    1. ابن زین‌الدین، حسن، التحریر الطاووسی، مکتبة المرعشی النجفی، قم، 1411ق.
    2. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، دار صادر، بیروت، بی­تا.
    3. ابن سورة، محمد، علل الترمذی، دار الفکر، بیروت، 1403ق.
    4. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، بی­نا، قم، بی­تا.
    5. ابن عبدالبر، یوسف، جامع بیان العلم و فضله، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1398ق.
    6. ابن عساکر، ابو القاسم، تاریخ دمشق، دار الفکر، بیروت، ۱۴۱۵ق.
    7. ابن عقیل، سید محمد، العتب الجمیل على أهل الجرح و التعدیل، الهدف للإعلام و النشر، 1350ق.
    8. ابن ندیم، محمد، الفهرست، مطبعة جامعة، تهران، 1391ق.
    9. الاصبهانی، شیخ الشریعة، القول الصراح فی البخاری و صحیحه الجامع، مؤسسة الإمام الصادق؟ع؟، قم، بی­تا.
    10. بحر العلوم، سید مهدى، الفوائد الرجالیة، مکتبة الصادق، طهران، 1363ش.
    11. بخاری، محمد، التاریخ الصغیر، دار المعرفة، بیروت، 1406ق.
    12. بخاری، محمد، التاریخ الکبیر، دار المعرفة، بیروت، 1406ق.
    13. بخاری، محمد، التاریخ الکبیر، المکتبة الإسلامیة، ترکیا، بی­تا.
    14. بروجردی، سید حسین، جامع أحادیث الشیعة، المطبعة العلمیة، قم، 1399ق.
    15. بستوی، عبدالعلیم، المهدی المنتظر؟ع؟ فی ضوء الأحادیث و الآثار الصحیحة، دار ابن حزم، بیروت، 1992م.
    16. بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1417ق.
    17. بغدادی، خطیب، الکفایة فی علم الروایة، دار الکتاب العربی، بیروت ، 1405ق.
    18. تبریزی، خطیب، الإکمال فی أسماء الرجال، مؤسسة أهل البیت؟عهم؟ ، قم، بی­تا.
    19. ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، انجمن آثار ملى، تهران، بی­تا.
    20. جرجانی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، دار الفکر، بیروت، 1998م.
    21. جوهری، علی بن الجعد، مسند ابن الجعد، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1417ق.
    22. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، دار المعرفة، بیروت، بی­تا.
    23. حر عاملی، الجواهر السنیّـة، مکتبة المفید، قم، 1964م.
    24. حرزالدین، عبدالرزاق، کتاب مسند أبی حمزة ثابت بن دینار الثمالی، دلیل ما، قم، 1379ش.
    25. حرزالدین، محمدحسین، تفسیر القرآن الکریم لأبی حمزة الثمالی، الهادی، قم، 1420ق.
    26. حلّی، ابن ادریس، مستطرفات السرائر «باب النوادر»، العتبة العلویة المقدسة، عراق ، 2008م.
    27. حمیری، عبدالله، قرب الإسناد، مؤسّسة آل‌البیت؟عهم؟، قم، 1413ق.
    28. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی­نا، بی­جا، 1413ق.
    29. دارقطنی، علی بن عمر، سؤالات حمزة، مکتبة العارف، الریاض، 1984م.
    30. دینوری، ‏عبدالله، المعارف، دار المعارف، القاهرة، 1388ق.
    31. ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، بی­تا.
    32. ذهبی، محمد، سیر أعلام النبلاء، مؤسّسة رسالة، بیروت، 1414ق.
    33. ذهبی، محمد، الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستّـــة، دار القبلة للثقافة الإسلامیة، جدّة، 1992م .
    34. ذهبی، محمد، میزان الإعتدال، دار المعرفة، بیروت، 1963م.
    35. رازی، ابن ابی‌حاتم، الجرح والتعدیل، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1371ق .
    36. رامهرمزی، حسن بن عبدالرحمان، الحد الفاصل، دار الفکر، بیروت، 1404 ق .
    37. راوندی، قطب‌الدین، الخرائج و الجرائح، مؤسسة الإمام المهدی، قم، 1409ق.
    38. ستایش، رحمان و محمدکاظم و اعظم فرجامی، «واکاوی مذهب و روایات «حسن بن صالح» در کتب امامیه»، مطالعات قرآن و حدیث، شمارۀ 9، 1390ش.
    39. شوکانی، محمد، نیل الأوطار، دار الجیل، بیروت، 1973م.
    40. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الرسائل الشهید الثانی، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1421ق.
    41. شیخ صدوق، محمد، الأمالی، البعثة، قم، 1417ق.
    42. شیخ صدوق، محمد، علل الشرائع، المکتبة الحیدریة، قم، 1385ق.
    43. طوسی، محمد، الأبواب، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، 1415ق.
    44. طَبَرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1418ق.
    45. طَبَرانی، سلیمان بن احمد، اختیار معرفة الرجال، مؤسسة آل‌البیت؟عهم؟، قم، 1404ق.
    46. طوسی، محمد، الفهرست، مؤسسۀ نشر اسلامى، قم، 1417ق.
    47. عجلونی، اسماعیل، کشف الخفاء، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1408ق.
    48. عجلی، أحمد، معرفة الثقات، مکتبة الدار، مدینة، 1985م.
    49. عریضی، علی بن جعفر، مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، مؤسسة آل‌البیت؟عهم؟، بیروت، 1410ق.
    50. عقیلی، محمد بن عمرو، ضعفاء العقیلی، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1418ق.
    51. علوی، سید محمد بن عقیل، النصائح الکافیة، دار الثقافة، قم، 1412ق.
    52. کلباسی، أبوالمعالی، الرسائل الرجالیة، دار الحدیث، قم، 1422ق.
    53. کلینى، محمد، الکافى، دار الحدیث، قم، 1387ش.
    54. کوفی، ابن ابی‌شیبة، المصنّف، بیروت، دار الفکر، 1989م.
    55. کوفی، فرات، تفسیر فرات الکوفی، وزارت ارشاد، طهران، 1410ق.
    56. مازندرانی، صالح، شرح اصول الکافی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 2000م.
    57. مامقانی، عبدالله، نهایة المقال فی تکملة غایة الآمال، المطبعة المرتضویّة، النّجف الأشرف، 1345ق.
    58. مبارکفوری، محمد، تحفة الأحوذی، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1990م.
    59. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1989م.
    60. مزی، یوسف، تهذیب الکمال، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1425ق.
    61. مغربی، قاضی نعمان، شرح الأخبار، مؤسسة نشر الإسلامی، قم، 1414ق.
    62. مغلطای، علاءالدین، إکمال تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، الفاروق الحدیثة، بی­جا، 2001م.
    63. مفید، محمد، الاختصاص، جماعة المدرسین، قم، 1414ق.
    64. مکی عاملی، علی حسین، بحوث فی فقه الرجال: تقریرات سید علی فانی اصفهانی، مؤسسة العروة الوثقى، 1414ق.
    65. مناوی، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1994م.
    66. نجاشی، احمد، رجال النجاشی، تحقیق: سید موسى شبیرى زنجانى، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، 1418ق.
    67. نسائی، احمد، السنن الکبرى، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1991م.
    68. نسائی، احمد، الضعفاء و المتروکین، دار المعرفة، بیروت، 1986م.
    69. نوری، میرزاحسین، نفس الرحمن فی فضائل سلمان، الآفاق، بنکوئن، 1369ش.
    70. نووی، محی‌الدین، المجموع، دار الفکر، بیروت، بی­تا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار