امکان‌سنجی گستراندن قاعدۀ تسامح در ادلّۀ سنن به روایات فضائل و مصائب اهل بیت(ع)

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسندگان

1 سیّد علی دلبری، دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی (نویسندۀ مسئول).

2 غلامرضا رضوی دوست، دانشجوی دکتری دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مربی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه سیستان و بلوچستان.

3 البرز محقق گرفمی، کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

چکیده

یکی از راهکارهای بهره بردن از اخبار ضعیف اصطلاحی، به‌­کارگیری قاعده‌ای است که به «تسامح در ادلّۀ سنن» نام‌بردار شده است. ازآنجاکه دربارۀ شمول دامنۀ این قاعده به اخبار ضعیفِ دربردارندۀ موضوعاتی چون فتوای مجتهد، فضائل سُوَر و فضائل و مناقب اهل­بیت(ع)، رویکرد یکسانی در میان اندیشوران شیعی وجود ندارد، بررسی جواز بهره‌گیری از این قاعده در موارد پیش‌گفته و واکاوی ادلّۀ آن بایسته می‌نماید. پژوهش حاضر به روش توصیفی ­ـ­ تحلیلی و با بهره‌­گیری از منابع کتابخانه‌ای در پی امکان‌سنجی جواز گستراندن قاعدۀ تسامح به اخبار ضعیفِ دربردارندۀ فضائل، مناقب یا مصائب اهل‌بیت(ع) است. برای دستیابی به این هدف، در گام نخست، دلایلی که این شمول را قابل قبول می‌سازد، به شکل زیر تبیین شده ‌است: عموم آیۀ تعاون، اطلاق اخبار من بلغ، عموم روایات فضائل گریاندن، حکم عقل بر نیکو بودن نقل فضائل و سیرۀ اصحاب امامیه بر نقل این اخبار. بنابر تحلیل‌های پژوهش حاضر، همۀ ادلّۀ یادشده به ناراستی‌هایی دچار هستند. در دومین گام، نظریۀ برگزیده براساس معتبر بودن طرق دست‌یافتن به حدیث، کذب مُخبر و قول به غیرعلم سامان یافته است. دستاورد پژوهش نیز این است که با بهره‌گیری از قاعدۀ تسامح ‌نمی‌توان راهکاری مناسب برای بهره‌برداری از اخبار ضعیفِ شاملِ فضائل و مصائب اهل­بیت(ع) بنیان نهاد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Feasibility of Extending Tolerance Rule in the Narrations Evidence about the Household of the Apostle's Virtues and Sufferings

نویسندگان [English]

  • Seyyed Ali Delbari 1
  • Gholamreza Razavi Dust 2
  • Alborz Mohaghegh Garfami 3
1 Associate Professor, Department of Qur'an and Tradition Sciences, Razavi University of Islamic Sciences (corresponding author)
2 PhD student, Qur'an and Tradition Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, faculty member of Sistan and Baluchistan University
3 M.A. in Qur'an and Tradition Sciences, Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

One of the methods to benefit from a weak tradition is to apply the rule of tolerance in examining the document of recommended actions narrations. There is no uniform approach among Shi’ite thinkers regarding the scope of this rule including topics such as juridical opinion, Surahs and the Household of the Apostle’s virtues. Therefore, it is necessary to examine the validity of this rule in the aforementioned cases and analyze its evidence. The present research is based on descriptive-analytical method and using library sources to investigate the feasibility of extending the tolerance rule to the weak traditions that contains the virtues, merits or sufferings of the household of the Apostle of God. To achieve this goal, in the first step, the reasons that rationalize this inclusion are explained as follows: The cooperation verse (5:2), the application of recommended actions narrations (the narrations of the virtues of crying, the judgment of reason on the goodness of reciting virtues, and the lifestyle of the Imams' companions of these narrations). According to the analysis of this research, all these evidences are partly wrong. In the last step, the selected theory is organized based on the validity of the methods of obtaining the tradition, the falsehood of the informant, and the promise of non-science. The achievement of the article is that using the tolerance rule, it is not possible to establish a suitable solution for exploiting weak traditions including the virtues and sufferings of the household of the Apostle of God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • tolerance in the evidence of traditions
  • virtues of the household of the Apostle of God
  • weak traditions
  • false traditions
  • false informer

مراجع

  1. قرآن مجید.
  2. آخوند خراسانی، ‌محمد کاظم، کفایة الأُصول، دار الفکر، قم، چاپ اوّل، 1393ش.
  3. ابن بابویه، محمد بن على، پاداش نیکی­ها و کیفر گناهان؛ ترجمۀ ثواب الأعمال، ترجمۀ محمدعلى مجاهدى، انتشارات سرور، قم، چاپ اوّل، 1381ش.
  4. ابن بابویه، محمد بن على، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، شریف الرّضی، قم، چاپ دوم، ‌1406ق.
  5. ابن درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغة، دار العلم للملایین، بیروت، 1998م.
  6. ابن طاووس، على بن موسى، جمال الأُسبوع بکمال العمل المشروع، ‌دار الرّضی، قم، ‌1430ق.
  7. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، دار المرتضویه، نجف اشرف، چاپ اول، 1356ش.
  8. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، چاپ سوّم، 1414ق.
  9. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1421ق.
  10. اصفهانى نجفى، محمدتقى بن عبدالرحیم، هدایة المسترشدین، مؤسسة النشر الإسلامی‏، قم، چاپ دوم، 1429ق.
  11. اعرافی، مجتبی، «قاعدة التسامح فی أدلة السنن»، فقه أهل البیت؟عهم؟، شمارۀ 49، 1429ق.
  12. انصاری، مرتضی، رسائل فقهیه، المؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری، قم، چاپ اوّل، 1414ق.
  13. بحرانى اصفهانى، عبدالله بن نورالله، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال (مستدرک سیدة النساء إلى الإمام الجواد)، ‌مؤسسة الإمام المهدى؟عج؟، قم، چاپ اوّل، 1413ق.
  14. بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة إلی أحکام العترة الطاهرة، مؤسسۀ نشر اسلامی، قم، 1363ش.
  15. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، چاپ دوم، 1371ق.
  16. بهبودی، محمدباقر، صحیح الکافی، دار الإسلامیة، بیروت، 1981م.
  17. بهبهانی، محمّدباقر، الفوائد الحائریه، مجمع الفکر الإسلامی، قم، ‌1415ق.
  18. بهبهانی، محمّدباقر، مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرائع، مؤسسۀ علامۀ مجدّد وحید بهبهانی، قم، 1424ق.
  19. بیضانی، قاسم، مبانی نقد متن الحدیث، مرکز عالمی للدراسات الإسلامیة، قم، ‌1385ش.
  20. تفتازانی، سعدالدین، ‌الإصباح فی شرح تلخیص المفتاح، دار الحجّة، قم، 1435ق.
  21. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، دار العلم للملایّین، بیروت، 1376ق.
  22. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک على الصحیحین، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1411ق.
  23. حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، آل البیت؟عهم؟، قم، چاپ اوّل، 1409ق.
  24. حکیم، سیّد محمد سعید، ‌المحکم فی أُصول الفقه، مؤسسة المنار، بیروت، چاپ دوم، 1392ش.
  25. خویى، ابوالقاسم، مصباح الأُصول، مؤسسة إحیاء آثار السیّد الخوئی، قم، 1422ق.
  26. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، دار القلم، بیروت، 1412ق.
  27. رحمان ستایش، محمدکاظم و سیّدحیدر طباطبایی حکیم، «تسامح فضائل­نگاران در روایات فضائل اهل­بیت»، نشریۀ پژوهش­نامۀ علوم حدیث تطبیقی، شمارۀ 1، 1393ش.
  28. روحانی، سیّد محمد، منتقی الأُصول، امیر، قم، 1413ق.
  29. زحیلی، محمّد، القواعد الفقهیة و تطبیقاتها فی المذاهب الأربعة، دار الفکر، دمشق، 1427ق.
  30. سبحانی، جعفر، الرسائل الأربع: قواعد أُصولیة و فقهیة (التسامح فی أدلّة السنن)، مؤسسۀ امام صادق؟ع؟، قم، 1415ق.
  31. سیستانی، سیّد علی، الرافد فی علم الأُصول، لیتوگرافی حمید، قم، چاپ اوّل، 1414ق.
  32. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، اللآلى المصنوعة فی الأحادیث الموضوعة، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1417ق.
  33. شهید اوّل، محمّد بن مکّى، ذکرى الشیعة فی أحکام الشریعة، مؤسسۀ آل البیت؟عهم؟، قم، چاپ اوّل، 1419ق.
  34. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، رسائل الشهید الثانی، مطبعة مکتب الإعلام الإسلامی، مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی، قم، 1380ش.
  35. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی، قم، چاپ دوم، 1408ق.
  36. صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الأُصول، مؤسسۀ دائرة­المعارف اسلامی، قم، 1417ق.
  37. طباطبایى المجاهد، محمد بن على، مفاتیح الأُصول، مؤسسة آل البیت؟عهم؟‏، قم، چاپ اوّل، 1396ق.
  38. طوسى، محمد بن الحسن، الأمالی، دار الثقافه، قم، چاپ اوّل، 1414ق.
  39. عراقى نجفى، عبدالنبى، التقریرات المسمّى بالمحاکمات بین الأعلام، چاپخانۀ قم، قم، چاپ اوّل، بی‌تا.
  40. عریضى، على بن جعفر؟عهما؟، مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، مؤسسة آل البیت؟عهم؟، قم، چاپ اوّل، 1409ق.
  41. عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، دار المعرفة، بیروت، 1379ق.
  42. علم الهدی، سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، جوابات المسائل الطرابلسیات الثالثه، دار القرآن الکریم، قم، چاپ اوّل‌، 1405ق.
  43. فاضل لنکرانی، محمدجواد، قاعدة التسامح فی أدلّة السنن، مرکز فقهی ائمۀ اطهار؟عهم؟، قم، 1396ش.
  44. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، هجرت، قم، چاپ دوم، 1409ق.
  45. فلسفی، علی، المستفاد فی الأُصول، مقرر: محسن قدیری، دلیل ما، تهران، 1443ق.
  46. فیّومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، مؤسسۀ دار الهجره، قم، 1414ق.
  47. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، 1404ق.
  48. کلانتری، علی­اکبر، «تسامح در ادلّۀ سنن، قاعده‌ای‌ ناکارآمد»، علوم اسلامی، شمارۀ 17، 1389ش.
  49. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الحدیث، قم، چاپ اوّل، 1429ق.
  50. مازندرانى، محمدصالح، شرح الکافی، المکتبة الإسلامیة، تهران، 1382ق.
  51. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، دلیل ما، قم، 1428ق.
  52. متقی هندی، علی، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، الرسالة، بیروت، 1401ق.
  53. مجلسى، محمدباقر، ‌بحار الأنوار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1404ق.
  54. مجلسى، محمدباقر، ‌مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، اسلامیه، تهران، چاپ دوم، 1404ق.
  55. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1430ق.
  56. مظاهری، حسین، عوائد القواعد الفقهیّة، مؤسسۀ فرهنگی مطالعاتی الزهراء؟عها؟، اصفهان، 1397ش.
  57. مفید، محمد بن محمد، المقنعة، کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید، قم، چاپ اوّل، ‌1413ق.
  58. مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الأُصول، تقریرات احمد قدسی، مدرسۀ امام علی بن ابی­طالب؟ع؟، قم، چاپ 2، 1428ق.
  59. موسوی عاملی، محمد بن علی، مدارک الأحکام فی شرح شرائع الإسلام، مؤسسة آل البیت؟عهم؟، مشهد، 1411ق.
  60. میرداماد، محمدباقر بن محمد، الرواشح السماویة فی شرح الأحادیث الإمامیة، دار الخلافه، قم، چاپ اوّل، 1311ق.
  61. نایینی، محمدحسین، أجود التقریرات، تحقیق: ابوالقاسم خویی، صیدا، مطبعة الفرقان، 1352ق.
  62. نراقی، احمد بن محمدمهدی، عوائد الأیام، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1375ش.
  63. نوری، حسین، لؤلؤ و مرجان، بنی­الزهراء، قم، چاپ سوم، 1393ش.
  64. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، بحثی پیرامون اخبار من بلغ (2)، نشریه پژوهش‌های اصولی، شماره 9، ص6-48، تابستان 1390.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار