تحلیل تقابل‌های دوگانۀ مفاهیم مرتبط با شادی و غم در قرآن

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار بخش علوم قرآن و فقه، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز (نویسندۀ مسئول).

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناخت و درک بهتر معنا و مراد خداوند از دو مفهوم شادی و غم، با رویکرد تفسیری و با استفاده از منطق تقابل­‌های دوگانه در ساختارگرایی، تقابل مفاهیم مرتبط با شادی و غم در قرآن را بررسی کرده است. از بررسی 29 نمونه از آیات به همراه سیاق کاربردی آن­ها در موضوع شادی و غم، چهار دسته معنا به دست آمده است: شادی با مؤلّفۀ معنایی مثبت، غم با مؤلّفۀ معنایی منفی، شادی با مؤلّفۀ معنایی منفی و غم با مؤلّفۀ معنایی مثبت. در سطح روساخت، شادی و غم با بار معنایی مثبت و منفی یا همان معنای عرفی خود در قرآن کاربرد دارند. در این سطح، با در نظر گرفتن شبکه­‌های هم­تراز معنایی، شادی و غم در معنای اصلی یا معنای عرف استعمال ظهور می‌­یابند؛ در مقابل، در سطح زیرساخت، شادی با مؤلّفۀ معنایی منفی و غم با مؤلّفۀ معنایی مثبت کاربرد داشته و همچنین در این سطح، با در نظر گرفتن شبکه­‌های هم­تراز معنایی، این دو واژه در معنای خلاف عرف استعمال خود، ظهور معنایی دارند. براساس نتایج پژوهش، شادی و غم مطلق به­‌عنوان دو قطب مثبت و منفی (تقابل مکمل)، تنها در سرای آخرت وجود دارند و شادی و غم دنیوی، به صورت تقابل مدرّج، به­‌نوعی آمیخته با یکدیگرند؛ ازاین­‌روست که می­‌توان اقسام شادی و غم را در گروه­‌های هم‌­تراز مثبت و منفی جای داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Contrasts Analysis Related to Happiness and Sadness Concepts in the Qur’an

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mahdi Ajilian Mafogh 1
  • Zainab Sadat Haji Naji 2
1 Senior Assistant Professor, Department of Qur'anic and Jurisprudence, Faculty of Theology and Islamic Studies, Shiraz University, Iran (corresponding author)
2 MA student, Qur'an and Tradition Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, Shiraz University, Iran
چکیده [English]

This study has investigated the contrast of the concepts related to happiness and sadness in the Qur'an with the aim of better understanding of God's purpose   from happiness and sadness, with an interpretive approach and using the logic of dual contrasts in structuralism. In 29 verses along with their practical context in happiness and sadness that have been examined in this research, four meaning categories are: happiness with a positive semantic component, sadness with a negative semantic component, happiness with a negative semantic component and sadness with a positive semantic component. At the surface structure, happiness and sadness have been used in the Qur'an with positive and negative meaning, or their conventional meaning. At this level, considering equal semantic networks, happiness and sadness appear in the original or common meaning. On the other hand, in deep structure, happiness with a negative semantic component and sadness with a positive semantic component have been used in the Qur'an. At this level as well, according to semantic equivalent networks, these two words have meaning in contrary to their common meaning. According to the results, absolute happiness and sadness as two positive and negative poles (complementary opposites) exist only in the hereafter. Happiness and sadness in the world are mixed with each other in graduated opposition. This is the reason why all types of happiness and sadness can be placed in equal groups of positive and negative.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'an
  • happiness
  • sadness
  • semantic contrast
  • surface structure
  • deep structure

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه محمّدعلی رضایى اصفهانى، ‏مؤسّسۀ تحقیقاتى فرهنگى دارالذّکر، قم، 1383ش.
  2. ابراهیمی، سیده فاطمه ثنا، مدیریت شادی و غم در پرتو آموزه‌های قرآن و حدیث، انتشارات نظری، تهران، 1396ش.
  3. ابن فارس، أحمد، معجم مقاییس اللغة، دارالفکر، بیروت، 1399ق.
  4. ابن منظور، محمّد، لسان العرب، دار صادر،بیروت، 1414ق.
  5. احمدی، بابک، ساختار و تأویل متن، نشر مرکز، تهران، 1386ش.
  6. ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ترجمۀ محمّدحسن لطفی، طرح نو، تهران، 1377ش.
  7. اسکولز، رابرت، ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، آگاه، تهران، 1383ش.
  8. برسلر، چارلز، درآمدی بر نظریه­ها و روش­های نقد ادبی، ترجمۀ مصطفی عابدینی­فرد، نیلوفر، تهران، 1316ش.
  9. پالمر، فرانک، نگاهی تازه به معنی‌شناسی، ترجمۀ کورش صفوی، نشر مرکز، تهران، 1381ش.
  10. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمّد، غرر الحکم و درر الکلم، دارالکتب،قم، 1410ق.
  11. جمعه، حسین، بررسی زیبایی‌شناختی و سبک‌شناختی تقابل در قرآن، ترجمۀ سیّد حسین سیّدی، سخن، تهران، 1391ش.
  12. جوهری، أبونصر، صحاح تاج اللغه، دار العلم للملایین،بیروت، ۱۴۰۷ق.
  13. چندلر، دانیل، مبانی نشانه­شناسی، ترجمۀ محمّد پارسا، سورۀ مهر، تهران، 1387ش.
  14. خجسته، فرزانه، تقابل معنایی در واژه­های قرآن، سطر و القلم، زنجان، 1۳۹۹ش.
  15. خمینی، روح­الله، آداب الصلوة، مؤسّسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ۱۳۸۵ش.
  16. دریدا، ژاک، مواضع، ترجمۀ پیام یزدان­جو، نشر مرکز، تهران، ۱۳۹۳ش.
  17. دهخدا، علی­اکبر، لغت­نامه، دانشگاه تهران،تهران، 1۳۴۲ش.
  18. راغب اصفهانی، حسین بن محمّد، مفردات ألفاظ القرآن، دار القلم،دمشق، ۱۴۱۶ق.
  19. زبیدی، مرتضی، تاج العروس، دار الفکر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
  20. ساجدی، اکبر، «بسترسازی قرآن در مدیریت اعتدال­گرایانۀ غم و شادی»، معرفت، شمارۀ 186، 1392ش.
  21. سجادی، سیّد مهدی و عالیه کرد زعفرانلو، «تقابل معنایی و نقش آن در ترجمۀ قرآن»، مطالعات ترجمۀ قرآن و حدیث، دورۀ دوم، شمارۀ 3، 1394ش.
  22. سلمان­پور، محمّدجواد، گم­شدۀ انسان و انسان گم­شده، دانشکدۀ علوم و معارف قرآن، قم، ۱۳۹۵ش.
  23. سوسور، فردینان دو، دورۀ زبان­شناسی عمومی، ترجمۀ کورش صفوی، هرمس، تهران، 1378ش.
  24. شولتس، دوآن، روان­شناسی کمال: الگوهای شخصیت سالم، ترجمۀ گیتی خوشدل، نشر پیکان، تهران، ۱۳۹۳ش.
  25. صفوی، کوروش، درآمدی بر معنی‌شناسی، سورۀ‌ مهر، تهران، ۱۳۸۳ش.
  26. صفوی، کوروش، نوشته­های پراکنده، نشر علمی، تهران، 1399ش.
  27. صفی‌زاده، فاروق و سیّدمحمّد عرشیان‌فر، شادی و غم از دیدگاه قرآن کریم و اهل‌‍بیت؟عهم؟، انتشارات ایران جام، تهران، 1395ش.
  28. صناعتی، مرضیه، «بررسی تقابل ‌معنایی در زبان ‌فارسی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ‌ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۶ش.
  29. صناعتی، مرضیه، «پیشنهادی در طبقه­بندی تقابل معنایی در زبان فارسی»، متن­پژوهی ادبی، دورۀ ششم، شمارۀ 18، 1382ش.
  30. طباطبایی، سیدمحمّدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلامی جامعۀ مدرّسین حوزه، قم، ۱۴۱۷ق.
  31. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ناصرخسرو، تهران، ۱۳۷۲ش.
  32. علی­عسکری، فایضه و دیگران، «تقابل صمت و نطق در نهج­البلاغه براساس نظریۀ پساساختارگرایی»، علوم قرآن و حدیث، سال پنجاه و سوم، شمارۀ 2، شمارۀ پیاپی 107، پاییز و زمستان 1400ش.
  33. عسکری، أبوهلال، الفروق اللغویة، دار العلم و الثّقافة، قاهرة، بی­تا.
  34. فالر، راجر و دیگران، زبان­شناسی و نقد ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، نشر نی، تهران، 1369ش.
  35. فتحی، علی و دیگران، «تقابل‌های معنایی حق در قرآن براساس معناشناسی ساخت‌گرا»، پژوهش­های زبان­شناختی قرآن، 1398ش، سال هشتم، شمارۀ 2، پیاپی 16، 1398ش.
  36. فراهیدی، خلیل بن أحمد، العین، دار الهجرة، قم، ۱۴۰۹ق.
  37. قریشی، علی­اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۶ش.
  38. کمالی بانیانی، مهدی­رضا و دیگران، «واکاوی مسئلۀ مرگ و زندگی در نهج‌البلاغه براساس نظریۀ تقابل­های دوگانه در ساختارگرایی»، پژوهش­نامۀ نهج­البلاغه، سال پنجم، شمارۀ 17، 1396ش.
  39. مجلسی، محمّد باقر، بحار الأنوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۱۵ق.
  40. مصباح یزدی، محمّدتقی، «شادی و غم در قرآن»، مجلّۀ معرفت، شمارۀ 84، 1383ش.
  41. مصطفوى، حسن، التّحقیق فی کلمات القران الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۶۸ش.
  42. مطهّری، مرتضی، آشنایی با قرآن، صدرا، تهران، ۱۳۸۹ش.
  43. مطهّری، مرتضی، مقالات فلسفی، صدرا، تهران، ۱۳۹۳ش.
  44. مقدادی، بهرام، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی (از افلاطون تا عصر حاضر)، فکـر روز، تهران، ۱۳۷۸ش.
  45. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ش.
  46. میرباقری­فرد، سیّد علی­اصغر و زهره نجفی، «بررسی الگوی نشانه­شناختی پیرس در زبان عرفانی مولانا»، مجلّۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال اوّل، شمارۀ 2، 1388ش.
  47. نبی­لو، علیرضا، «بررسی تقابل­های دوگانه در غزل­های حافظ»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، دورۀ بیست و یکم، شمارۀ 74 (19)، 1392ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار