نقش مبانی اسلامی در ارتقای اخلاق زیست‌محیطی

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه معارف اسلامی (نویسندۀ مسئول).

2 دانشیار دانشگاه تهران، دانشکدۀ فارابی.

چکیده

هدف پژوهش حاضر تبیین نقش مبانی زیست­‌محیطی اسلام در عملکرد اخلاقی افراد نسبت به محیط‌زیست است. پژوهش به روش توصیفی­ _ ­تحلیلی سامان یافته و با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای، مبانی معرفتی اخلاق زیست­‌محیطی اسلامی تبیین و تحلیل شده است. یافته­‌های پژوهش نشان­‌دهندۀ آن است که مبانی معرفتی‌ای، چون اعتقاد به برخورداری هستی از شعور تکوینی، باور به مسئولیت در مواجهه با محیط‌زیست و اعتقاد به تأثیر وضعی نوع رفتار با محیط در حیات دنیوی و اخروی، بر عملکرد اخلاقی ما تأثیرگذار است. این مبانی باعث ایجاد دیدگاهی شایسته نسبت به محیط‌زیست شده و نگاه ارزشی آنان را به عالم خلقت توسعه می­بخشد (تأثیرشناختی). با توسعۀ این نگاه، جنبه­‌های گرایشی افراد در مسئولیت­‌پذیری اخلاقی در قبال محیط‌زیست فعّال شده و به ایجاد گرایش و میل و سرانجام، صدور رفتار اخلاقی مناسب نسبت به محیط می‌انجامد. مراقبت، عدم تخریب محیط‌زیست و رعایت حقوق حیوانات از جمله نتایج این رویکرد است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Islamic Principles’ Role in Promoting Environmental Ethics

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Fallah 1
  • Hamed Pur Rostami 2
1 Associate Professor of Islamic Studies University (corresponding author)
2 Associate Professor, University of Tehran
چکیده [English]

This research purpose is to explain the Islam environmental principle’s role in the moral behavior towards the environment. In this article, the epistemic foundations of Islamic environmental ethics have been explained and analyzed in a descriptive-analytical method by referring to library sources. The findings show that epistemological foundations such as "belief in the existence of evolutionary intelligence, in responsibility in dealing with the environment and in the situational impact of our behavior with the environment in the worldly and hereafter life" have an effect on our moral performance. These principles lead to the proper perception of the environment and develops people's perception in improving their value view of the world (cognitive effect). With the development of this view, the people tendency in moral responsibility towards the environment are active and lead to the appropriate moral behavior towards the environment. Care, non-destruction of the environment, respect for animal rights, are among the results of this approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • moral principles
  • environmental ethics
  • moral dignity
  • Islamic ethics
  • Consciousness of the world

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. نهج­البلاغه، ترجمة سیّد جعفر شهیدی، علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۷۸ش.
  3. ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ترجمۀ محمدحسن لطفی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1385ش.
  4. اکبریان، سیّد محمّد، «بررسی تحلیلی مبانی و نتایج دیدگاه رابطۀ ضروری معرفت و عمل اخلاقی»، نقد و نظر، پیاپی 62، 1390ش.
  5. بیدهندی، محمّد و دیگران، «بررسی و نقد نظریات اخلاق زیست­محیطی با استفاده از قاعدۀ بسیط­الحقیقه»، فصلنامۀ پژوهش­نامۀ اخلاق، شمارۀ 22، 1392ش.
  6. بیدهندی، محمّد و محسن شیراوند، «اخلاق زیست­محیطی در حکمت متعالیه»، اخلاق پزشکی، شمارۀ 11، 1389ش.
  7. تاری مرادی، احسان و محمّدتقی فخلعی، «مبانی و احکام فقهی محیط‌زیست»، فقه و اصول، دورۀ سی و هشتم، شمارۀ 1، پیاپی 71، 1385ش.
  8. جغتایی، رحمت­الله، «اخلاق زیست­محیطی از منظر اسلام در حوزۀ آب»، رسالۀ دورۀ دکتری، دانشگاه معارف اسلامی، قم، 1392ش.
  9. حرّ عاملی، محمّد بن ‌حسن، وسائل الشیعة، مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1427ق.
  10. دشتی، مصطفی حسین، معارف و معاریف، نشر آرایه، تهران، 1385ش.
  11. رکن­الدینی، حسین، «شأن اخلاقی محیط‌زیست و چالش‌های آن (تزاحمات و دیدگاه‌های رقیب) با تأکید بر اندیشۀ اسلامی»، رسالۀ دورۀ دکتری، دانشگاه معارف اسلامی، قم، 1392ش.
  12. سجّادی، سیّد مهدی، «رویکردها و روش­های تربیت اخلاقی و ارزشی»، مجلّۀ پژوهش­های فلسفی­ _ کلامی، شمارۀ 3، 1379ش.
  13. سلمان ماهینی، عبدالرسول، شالودۀ حفاظت محیط‌زیست، راه دانش سبز، تهران، 1388ش.
  14. شیدان شید، حسینعلی، عقل در اخلاق از نظرگاه غزالی و هیوم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،قم، 1388ش.
  15. عابدی سروستانی، احمد و دیگران، «ماهیت و دیدگاه­های اخلاق زیست­محیطی با تأکید بر دیدگاه اسلامی»، اخلاق در علوم و فناوری، شمارۀ 1-2، 1386ش.
  16. علوی­مقدّم، سیّد محمّدرضا و اعظم قاسمی، «اخلاق و فلسفۀ محیط‌زیست و ضرورت توجّه به نقش آن در جهان امروز»، انسان و محیط‌زیست، دورۀ هشتم، شمارۀ 4، پیاپی 26، 1389ش.
  17. فتحعلی، محمود، «نظریۀ اخلاق زیست­محیطی اسلام با تأکید بر آرای استاد مصباح یزدی»، معرفت اخلاقی، سال دوم، شمارۀ 3، 1390ش.
  18. فقیهی، سیّد احمد، «طراحی الگوی دسته‌بندی روش‌های تربیت اخلاقی»، شمارۀ 5، 1389ش.
  19. فرامرز قراملکی، احد، «توان فلسفه ملاصدرا در حلّ مسئله شأن و جایگاه اخلاقی محیط‌زیست»، تهران، کنگره روز جهانی فلسفه، 1389ش.
  20. کلینی، محمّد بن‌ یعقوب، کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1384ش.
  21. کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفۀ یونان و روم، ترجمۀ جلال­الدین مجتبوی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1368ش.
  22. کیس، الکساندر و دیگران، حقوق محیط‌زیست(جلد اول)، مترجم: محمدحسن حبیبی، تهران، دانشگاه تهران، 1379ش.
  23. مجلسی، محمّدباقر ، بحار الانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، بی­تا.
  24. مهدیان، اسماعیل، بررسی محیط‌زیست از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی و تأثیرات آن در جامعه، میراث ماندگار، تهران، 1396ش.
  25. مؤمنی، ناصر و محمّدجواد موحدی، «مبانی جهان­شناختی اخلاق زیست­محیطی در اندیشۀ صدرالمتألهین»، اخلاق، شمارۀ 46، پیاپی 69، 1401ش.
  26. نصر، حسین، دین و نظم طبیعت، ترجمۀ انشاء­اللّه رحمتی، نشر نی، تهران، 1385ش.
  27. نوری طبرسی، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل ، مؤسّسة آل ‌البیت؟عهم؟ لإحیاء التّراث، قم، 1407ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار