نقد انگارۀ «تمایز موضوعی فقه و اخلاق» براساس قرآن و حدیث

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه اخلاق نظری، پژوهشکدۀ اخلاق و روان‌شناسی اسلامی، پژوهشگاه قرآن و حدیث، قم.

چکیده

نسبت فقه و اخلاق یکی از مسائل مهمّ و اثرگذار در هندسه و روابط دانش‌های اسلامی است. دیدگاه‌های مختلفی دربارۀ نسبت یادشده مطرح شده است؛ چنان­که این دیدگاه‌ها را به سه طیف اتّحاد، تنافر و تعامل می‌توان تقسیم کرد. در پژوهش حاضر به سود دیدگاه اتّحاد فقه و اخلاق، یکی از تمایزهای مطرح‌­شده میان فقه و اخلاق، مبتنی بر آموزه‌های قرآن و حدیث، بررسی و نقد شده است. این تمایز که با عنوان «تمایز موضوعی» شناخته می­‌شود، عبارت است از اینکه موضوعِ فقهْ رفتارهای انسان و موضوعِ اخلاقْ ملکات است. روش تحقیق به صورت جمع‌آوری، طبقه‌بندی و تحلیل دلالی گزاره‌های نقلی بوده و دستاورد پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که سه استدلال مبتنی بر نقل را می‌توان بر عدم وجود تفکیک میان رفتارها و ملکات اقامه کرد؛ تفکیکی که عامل تشکیل دو دانش مجزّا برای ملکات و رفتارها شود. استدلال‌های یادشده عبارت­اند از: وحدت سیاق در برخورد با ملکات و رفتارها، اندماج مباحث مربوط به رفتار و ملکه و اهمیت بیشتر درون انسان نسبت به رفتار.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Thematic Distinction of Jurisprudence and Ethics Review Based on Qur’an and Traditions

نویسنده [English]

  • Seyyed Mohammad Baqer Mir Sane'
Assistant Professor, Department of Theoretical Ethics, Islamic Ethics and Psychology Center, Qur'an and Traditions Research Institute, Qom
چکیده [English]

The relationship between jurisprudence and ethics is one of the important and influential issues in Islamic knowledge. Various views have been proposed regarding their relationship, which can be divided into three spectrums of unity, disharmony and interaction. In this article, one of the distinctions between the two, based on the Qur'an and tradition’s teachings, and for the benefit of union of jurisprudence and ethics, has been examined and criticized. The proposed distinction is a subject distinction, which means that the subject of jurisprudence is human behavior and the subject of ethics is the virtues. The method of discussion is the collection, classification and semantic analysis of narrative propositions. As a result, three arguments based on narration can be made on the lack of separation between behaviors and properties. The purpose of separation is to form two separate knowledges for properties and behaviors. These arguments include the unity of context in dealing with virtues and behaviors, the integration of topics related to behavior and virtues, and the greater importance of the human being than behavior.

کلیدواژه‌ها [English]

  • jurisprudence and ethics relationship
  • thematic distinction
  • Qur’an
  • tradition
  • behavior
  • virtues

مراجع

  1. قرآن مجید.
  2. نهج­البلاغه.
  3. ابن بابویه، محمد بن على‏، الخصال، تصحیح: على‌اکبر غفارى، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، قم، چاپ اوّل، 1362ش.
  4. 4. اردبیلى، احمد بن محمّد، زبدة البیان فی أحکام القرآن، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران، چاپ اوّل، بی‌تا.
  5. استرآبادى، محمّد بن على، آیات الأحکام فی تفسیر کلام الملک العلّام، کتاب‌فروشى معراجی، تهران، چاپ اوّل، 1394ق.
  6. امام رضا؟ع؟، الفقه المنسوب للإمام الرضا؟ع؟، مؤسسة آل البیت؟عهم؟، قم، چاپ اوّل، 1406ق.
  7. آخوند خراسانى، محمّدکاظم بن حسین، کفایة الأُصول، مؤسسة آل البیت؟عهم؟، قم، چاپ اوّل، 1409ق.
  8. حرّ عاملی، محمّد بن الحسن، وسائل الشیعه، مؤسسة آل البیت؟عهم؟، قم، 1409ق.
  9. راوندى، قطب الدین سعید بن عبداللّه، فقه القرآن، کتابخانۀ آیت­الله مرعشى نجفى، قم، چاپ دوم، 1405ق.
  10. طباطبایى، سیّد محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، لبنان، چاپ دوم،1390ق.
  11. طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللّجاج، بی‌نا، مشهد، چاپ اوّل، 1403ق.
  12. عراقى، ضیاءالدین، الإجتهاد و التّقلید، بی‌نا، قم، چاپ اوّل، 1388ش.
  13. فخر رازى، محمّد بن عمر، التّفسیر الکبیر، دار إحیاء التّراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق.
  14. کلینى، محمّد بن یعقوب، الکافی، دار الحدیث، قم، چاپ اوّل، ‏1429ق.
  15. مجلسی، محمّد باقر، بحار الأنوار، دار إحیاء التّراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
  16. مجلسی، محمّد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرّسول، بی­نا، تهران، چاپ دوم، 1404ق.
  17. مجلسی، محمّد باقر، مواعظ امامان؟عهم؟، ترجمۀ موسی خسروی، بی‌نا، تهران، چاپ اوّل، 1364ش.
  18. محدّث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسة آل البیت؟عهم؟، قم، چاپ اوّل، 1408ق.
  19. موسوى سبزوارى، عبدالأعلى، مواهب الرّحمن فی تفسیر القرآن، دفتر آیت­الله العظمى سبزوارى، بی‌جا، چاپ دوم، 1409ق.
  20. موسوى قزوینى، على، تعلیقة على معالم الأُصول، بی‌نا، قم، چاپ اوّل، 1427ق.
  21. مهدوی‌کنی، صدیقه، «عدم تمایز گزاره‌های اخلاقی و فقهی قرآن کریم (از حیث موضوع، محمول، هدف، قلمرو و ضمانت اجرا)»، قرآن، فقه و حقوق اسلامی، سال 6، شمارۀ 11، پاییز و زمستان 1398ش.
  22. میرصانع، سیّد محمدباقر و هادی صادقی، «تأثیرات علم اخلاق بر استنباط احکام فقهی با تأکید بر آرای غزّالی در کتاب احیاء علوم الدّین»، اخلاق‌پژوهی، دورۀ 3، شمارۀ 6، بهار 1399ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار