نفایس صندوق‌ها و ضریح‌های حرم مطهر رضوی از عصر صفوی تا دورۀ معاصر

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ و کارشناس پژوهش سازمان کتابخانه ‏ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی

چکیده

صندوق و ضریح در فرهنگ مسلمانان نمادی از مضجع بزرگان دین، رجال و مشاهیر شناخته می‏شود و در بیشتر موارد القاکنندۀ امری مقدّس است. همین امر سبب شده است این سازه‌ها کمتر از جنبۀ تاریخی و هنری، بررسی شوند. با اینکه اجزای تشکیل‏دهندۀ این نماد‌ها، مشخص بوده و بر نحوۀ ساخت آن‌ها اصول خاصی حاکم است؛ امّا در مقاطعی، اشیای دیگری بر صندوق‌ها و ضریح‌ها افزوده شده که از شاکلۀ اصلی آن‌ها نبوده است. هدف این پژوهش، شناسایی، معرفی و تجزیه و تحلیل این اشیا و وسایل در صندوق‌ها و ضریح‏های حرم رضوی است. در این نوشتار به شیوه توصیفی_  تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای و آرشیوی تلاش شده است تصویری کامل از ویژگی‏های انواع نفایس منصوب و منضم شده به صندوق‌ها و ضریح‌های مرقد امام رضا7 ارائه شود و شناختی از واقفان، بانیان، اهداکنندگان، سازندگان و هنرمندان این آثار به دست آید. مهم‌ترین یافته‏های این پژوهش نشان می‏دهد قدیم‌ترین شیء نفیس نصب‏شده در صندوق‌ها به قرن هفتم هجری و قدیم‏‌ترین وسیلۀ منصوب بر ضریح‌ها به قرن دوازدهم هجری می‏رسد. در میان نفایس گوناگون که به صورت دائمی بر صندوق‌ها و ضریح‌ها قرار گرفته، نصب انواع قبّه‌، پرشمارترین مورد بوده و بیشترین و متنوّع‌ترین اشیا بر ضریح فولادی در دورۀ شاه سلطان حسین صفوی، نصب بوده است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Exquisite Objects of Coffers and Burial Chambers of Raḍawī Holy Shrine From Safavid to Contemporary Period

نویسنده [English]

  • Saideh Jalalian
چکیده [English]

The coffers and burial chambers are recognized as a symbol of the great clergymen and notables in Muslims’ culture, which in most cases have been assumed sacred. This has caused them to be scarcely studied from historical and artistic point of view. Although the constituent parts of these symbols are well known and there is a specific procedure in their construction, at some points, other objects have been added to coffers and burial chambers, which did not belong to the main part. The purpose of this research is to identify, introduce and analyze these objects and equipment in the coffers and burial chambers of the Raḍawī Holy Shrine. In this writing, in an analytical descriptive manner and based on library and archival sources, features of the precious objects attached to the coffers and burial chambers of Imam Riḍā’s (A.S.) mausoleum as well as information about the benefactors, founders, donors, manufacturer and artists of these works presented. The most important findings of this research show that the oldest exquisite objects installed to the coffers dates back to the seventh century AH and the oldest objects attached to the holy burial chambers dates back to 12th century AH. The most frequent objects which were permanently attached to the coffers are different types of domes and the most diverse objects on steel burial chamber were installed during the reign of Safavid Shah Sultan Hussein. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • exquisite of the coffer
  • exquisite of the burial chamber
  • Imam Riḍā’s (A.S.) burial chambers
  • Raḍawī Shrine

مراجع

آرمین، منیژه، «همراه با هنرمندان در آخرین روزهای نصب ضریح مطهر رضوی»، پیام زن، سال دهم، ش3، 1380.
آفتاب شرق، سال چهل‌ویکم، ش 8984 .
احتشام کاویانیان، محمد، شمس الشموس، آستان قدس رضوی، مشهد، 1354.
اعتمادالسلطنه، محمّدحسن خان، مطلع الشمس، پیشگام، تهران، 1362.
الحافظ ابوالحسن عبدالغافر بن اسماعیل، تاریخ نیسابور المنتخب من السیاق، المنتخب الحافظ ابواسحاق ابراهیم بن محمّد بن الازهر الصریفینی، جماعه المدرسین العلمیه فی قم، قم، 1403ق.
جلالی، میثم، «ضریح شاه طهماسب، یادگاری از دودمان صفوی در موزه آستان قدس رضوی»، مشکوة، ش108، 1380.
«ویژه‌‏نامه تعویض ضریح مطهر امام رضا7»، حرم، سال یازدهم، ش85، 1381.
خجسته مبشری، محمدحسین، تاریخ مشهد، بی‏نا، مشهد، 1353.
روزنامه خراسان، سال بیست‌وششم، ش7484 .
خراسانی مشهدی، محمّدهاشم، منتخب التواریخ، کتاب‏فروشی علمیه اسلامیه، تهران، 1382ق.
دامادی، محمود، ابوسعیدنامه در بیان شرح احوال و عقاید و افکار و روش ابوسعید ابی‏الخیر، دانشگاه تهران، 1374.
دانش، مهدی، «بررسی سیر تحولّ هنر ضریح‏سازی در ایران از صفویه تاکنون»، پایان‏نامه کارشناسی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، 1369.
دهخدا، علی‏اکبر، لغت نامه دهخدا، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، 1377.
رضوی، محمدباقر، شجره طیبه در انساب سلسله سادات علویه رضویه، به کوشش محمدتقی رضوی، چاپخانه حیدری، تهران، 1352.
روحانی، محمود، «ضریح نمادی از تجسم نور»، کتاب ماه هنر، ش 127، 1388.
سازمان کتابخانه‌ها، موزه‏ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، اسناد ش 10365، 10367، 10409، 10410، 105000، 28923، 28968، 29009، 29915، 33287، 33355، 33359، 33387، 34347، 35778، 37139، 37174، 37186، 37581، 37629، 38285، 40037، 40528، 42140، 42143، 42146، 42162، 42183، 42976، 43351، 49249، 52921، 62168، 89415، 93425، 93428. 
«ضریح پنجم، گلستانی از هنرهای اسلامی و ایرانی است»، حرم، ش 369، 19 اسفند 1391.
طوسی، ابی‏جعفر محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، تحقیق نبیل رضا علوان، انصاریان، قم، 1428ق.
فیض قمی، عباس، بدر فروزان، بی‏نا، قم، 1324.
کفائی، محمدرضا، «درِ جواهرنشان»، نامه آستان قدس، سال سوم، ش 9، 1340.
مستوفی، محمدمحسن، زبدة التواریخ، به کوشش بهروز گودرزی، موقوفات محمود افشار یزدی، تهران، 1375.
«معراج نور»، زائر، ش77 و 78، 1380.
موسوی اصفهانی، میرزا‌حسن، روزنامه سفر مشهد، مکه و عتبات، به کوشش رسول جعفریان با همکاری حمیدرضا نفیسی، مشعر، تهران، 1392.
مؤتمن، علی، «ابنیه آستان قدس»، نامه آستان قدس، ش2، 1339.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، تاریخ آستان قدس، آستان قدس رضوی، مشهد، 1355.
مهران، محمد، «ضریح جدید»، نامه آستان قدس، ش1، 1339.
میهنی، محمد بن منور، اسرار‌التوحید فی مقامات الشیخ ابوسعید، تصحیح و تعلیقات محمد‌رضا شفیعی کدکنی، آگاه، بی‏جا، 1366.
نوایی، عبد‌الحسین، شاه‌اسماعیل صفوی (اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت‏های تفصیلی)، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1347.
همدانی، خواجه رشید الدین فضل الله، جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، اقبال، تهران، 1362.
«55 روز برای همیشه تاریخ»، نشریه حرم (ویژه‏نامه تعویض ضریح بارگاه حضرت رضا7، 1389.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار