ارتباط دو مفهوم شکر و شرک در قرآن کریم

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی علوم قرآنی دانشگاه علوم و معارف قرآن

2 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده تربیت مدرّس قرآن مشهد

چکیده

«شکر» و «شرک» دو مفهوم پر کاربرد در قرآن کریم هستند. در نگاه نخست، این دو تنها رابطه‌ای تقابلی از جنس تقابل خیر و شر دارند، اما بررسی آیات قرآن کریم، نشاندهنده ارتباط بیشتر این دو مفهوم است. پژوهش حاضر تلاش دارد با مطالعه تطبیقی دو مفهوم شکر و شرک در آیات قرآن، ارتباطشان را بیش از پیش تبیین نماید. در این راستا پس از توصیف و تحلیل آیات مرتبط با هر دو مفهوم، به این نتیجه رسیده است که تقابل مفهومی شکر و شرک به گونه‌ای است که شرک با نفی مقابل خود (عدم شکر) قابلیت جایگزینی دارد؛ یعنی در جایی که سیاق آیه اقتضای ذکر «شکر نمی‌کنید» را دارد، «شرک می‌ورزید» جایگزین شده است و برعکس. نیز رابطه سلبی_ ایجابی میان عوامل و موانع شکر و شرک به اندازه‌ای است که عوامل شکر به عنوان موانع شرک معرفی شده‌اند. در نهایت باید گفت بر اساس آیات قرآن، تا زمانی که انسان شرک بورزد، شکر حقیقی که همان توحید است، تحقق نمی‌یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship between the Two Terms Shukr and Shirk in the Holy Qur’an

نویسندگان [English]

  • Mohaddeseh Khoshqamat 1
  • Elahe Shahpasand 2
چکیده [English]

Shukr (giving thanks) and shirk (ascribing partners to God) are two of the most frequently used terms in the Qur’an. At the first glance, these two have only a contrasting relation of an opposition type between good and evil. However, a study of the verses of the Holy Qur’an shows that these two concepts have other relations, as well. Conducting a comparative study of the two concepts of shukr and shirk , the present research attempts to further elucidate their relations. To this end, after describing and analyzing the verses concerning the two concepts, it is concluded that the conceptual contrasting of shukr and shirk is in such a way that shirk can be substituted with the negative of its opposite (nongratitude); that is, where the verse is implied as mentioning ‚you do not give thanks‛, it is substituted with ‚you practice shirk ‛ and vice versa. Furthermore, the negative-affirmative relationship between the causes and preventers of shukr and shirk are to such an extent that the causes of shukr have been introduced as preventers of shirk . In conclusion, it is to be said that according to the verses of the Qur’an, so long as man commits shirk , the real shukr , which is the same as monotheism, would not actualize.

کلیدواژه‌ها [English]

  • shukr
  • shirk
  • semantic relation
  • Monotheism
قرآن کریم، ترجمه عبدالمحمد آیتی.
ابن ابى‌حاتم، عبدالرحمن، تفسیر القرآن العظیم، عربستان سعودى، مکتبة نزار مصطفى الباز، 1415ق.
ابن شهرآشوب، محمد بن على، متشابه القرآن ومختلفه، قم، انتشارات بیدار، 1410ق.
ابن عاشور، محمد بن طاهر ، التحریر و التنویر، تونس، دار سُحنون، 1997م.
ابن فارس، احمد، مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، بی‌تا.
ابوحیان اندلسى، محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت، دار الفکر، 1420ق.
آل سعدى، عبدالرحمن بن ناصر، تیسیر الکریم الرحمن، بیروت، مکتبة النهضة العربیه، 1408ق.
آلوسى، سیدمحمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
بحرانى، سیدهاشم، البرهان فى تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
بغوى حسین بن مسعود، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربى، 1420ق.
حسینى شیرازى، سیدمحمد، تقریب القرآن إلى الأذهان، بیروت، دار العلوم، 1424ق.
حقى بروسوى، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، بى‌تا.
حویزى، عبد على، نور الثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، انتشارات هجرت، 1410ق.
دامغانی، حسین بن محمد، قاموس القرآن، بیروت، دار العلم، 1983م.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، ‏بیروت، دارالعلم، الدار الشامیة، 1412ق.
زحیلى، وهبة بن مصطفى، التفسیر المنیر فى العقیدة والشریعة والمنهج، بیروت/دمشق، دارالفکر المعاصر، 1418ق.
زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.
سمرقندى، محمد بن احمد، بحرالعلوم، بیروت، دارالفکر، 1431ق.
طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، جامعۀ مدرسین حوزه علمیه، 1417ق.
طبرسى، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377ش.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فى تأویل القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1412ق.
طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربى، بی‌تا.
عکبرى، عبدالله بن حسین، التبیان فى اعراب القرآن، عمان _ ریاض، بیت الافکار الدولیه، بی‌تا.
علی، جواد، المفصل فى تاریخ العرب قبل الإسلام، دارالساقی، ط الرابعة، 1422ق.
فاضل مقداد، جمال الدین مقداد بن عبدالله، کنزالعرفان فى فقه القرآن، بی‌جا، مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامی، 1419ق.
قرشى، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1371ش.
قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1364ش.
کاشانى، ملا فتح الله، زبدة التفاسیر، قم، بنیاد معارف اسلامى، 1423ق.
کرمى حویزى، محمد، التفسیر لکتاب الله المنیر، قم، چاپخانه علمیه، 1402ق.
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
مراغى، احمد بن مصطفى، تفسیر المراغى، بیروت، داراحیاء التراث العربى، بی‌تا.
مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.
مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، داراحیاء التراث، 1423ق.
مکارم شیرازى، ناصر، الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل، قم، مدرسه امام على بن ابى‌طالب، 1421ق.
ملاحویش آل غازى عبدالقادر، بیان المعانى، دمشق، مطبعة الترقى، 1382ق.
نراقی، احمد، معراج السعادة، قم، انتشارات هجرت، 1378ش.
هارون بن موسی، الوجوه والنظائر فی القرآن الکریم، بغداد، بی­نا، 1409ق.