کارکردهای تمدنی طب سنتی_ اسلامی

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

پژوهشگر گروه انقلاب و تمدن اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی

چکیده

طب سنتی در ایران، با تکیه‌بر ریشه­های معرفتی و تمدنی ایرانی_ اسلامی توسط ابن‌سینا، جرجانی و زکریای رازی بالید، ولی در اواخر دورۀ قاجار با ایجاد مراکز طب نوین، رو به افول نهاد. با توجه به احیای طب سنتی در سال­های اخیر در ایران و کشورهایی همچون چین، امریکا، کانادا، ترکیه، اندونزی و...، پرسش این است که طب سنتی در حوزۀ تمدنی چه نقشی ایفا کرده است؟ احیای طب سنتی چه سودمندیها و کارکردهای تمدنی (در حوزه­های اقتصاد، فرهنگ، علم و...) در ایران می­تواند داشته باشد؟ آیا میتوان از برنامه­ و راهبردهای دیگر کشورها در این مسیر بهره­برداری کرد؟ احیای طب سنتی به چه نسبت می­تواند در بالا بردن سطح سلامت جامعه که از شاخصه­های توسعه پایدار است، نقشآفرینی کند؟ حوزۀ بررسی ما ایران است و البته از نتایج برنامه­ریزی، چالش­ها و دستاوردهای کشورهای دیگر نیز استفاده می­کنیم. روش ما در این پژوهش قیاسی_  استقرایی بر اساس منابع کتابخانه­ای است که از دستاوردها و آمارهای بولتنهای داخلی و بین­المللی نیز یاری گرفتیم. نتایج این پژوهش را چنین میتوان بیان کرد که احیای طب سنتی در کنار نمودِ برجستگی­ها و رشد علمی ادوار گذشته، به رشد تمدن نوین اسلامی کمک خواهد کرد. در عین‌حال طب سنتی دارای زمینه­ها، فرصت­ها و سودمندیهای پیدا و پنهان بی­شماری در حوزه­های گوناگون تمدنی است که با بهرهگیری از این ظرفیت­ها، در کنار تقویت نگاه اقتصاد مقاومتی، می­توان سریع­تر به افقهای پیشرفت و توسعۀ پایدار دست‌یافت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Civilizational Functions of Islamic-Traditional Medicine

نویسنده [English]

  • Ali Darvishani
چکیده [English]

Traditional medicine in Iran developed and thrived by Ibn Sīnā (Avicenna), Jurjānī, and Zakariā Rāzī with reliance on Islamic-Iranian epistemic and civilizational roots. Given the revival of traditional medicine in Iran and other countries in recent years, some questions are asked such as: What is the role of traditional medicine in civilizational field? What advantages civilizational functions (in the fields of economy, culture, science, etc.) can traditional medicine have in Iran? Can the plans and strategies of other countries be employed in this respect? How can the revival of traditional medicine play a role in uplifting the society’s health rate, which is among the indices of sustainable development? Our region of study is Iran. Our method in this research is deductive-inductive based on library sources, in which we have benefitted the outcomes and the statistics of the national and international bulletins. It can be concluded from the findings of this research that the revival of traditional medicine alongside displaying the outstanding features and scientific growth of previous periods would help the thriving of new Islamic civilization. In the meantime, the traditional medicine has numerous backgrounds, opportunities, and visible and invisible advantages in different civilizational fields, which by utilization of these capacities along with reinforcing the perspective of resistance economy a sustainable development can be achieved much faster.

کلیدواژه‌ها [English]

  • traditional medicine
  • Islamic history and civilization
  • revival of centers
  • capacities
  • opportunities
ابن ابی­اصیبعه، محمد، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، تصحیح محمدباسل عیون السود، بیروت، دارالکتب العلمیّه، 1419ق.
ابوعلی سینا، حسین، القانون فی الطب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، تهران، سروش، 1363.
اخوینی بخارایی، ابوب‍ک‍ر رب‍ی‍ع ‌ب‍ن‌اح‍م‍د، هدایة المتعلمین، تصحیح جلال متینی، مشهد، دانشگاه فردوسی، چاپ دوم، 1371.
الگود، سیریل، تاریخ پزشکی ایران و سرزمین­های خلافت شرقی، ترجمه دکتر باهر فرقانی، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر، 1371.
اولمان، مانفرد، طب اسلامی، ترجمه دکتر فریدون بدرهای، تهران، توس، 3831.
اولیری، دُلَیسی، انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ترجمه احمد آرام، انتشارات دانشگاه تهران، 1342.
بکار، عثمان، تاریخ و فلسفه علوم اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1385.
بیرونی، ابوریحان، ترجمه صیدنه، ترجمه ابوبکر بن علی بن عثمان الکاسانی، به کوشش منوچهر ستوده_ ایرج افشار، تهران، شرکت افست، 1358.
تاجبخش، حسن، تاریخ بیمارستان­های ایران (از آغاز تا عصر حاضر)، تهران، سمت، 1379.
تکمیل همایون، ناصر،  دانشگاه گندی شاپور، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1384.
جرجانی، اسماعیل بن حسن، ذخیره خوارزمشاهی، به کوشش محمدتقی دانشپژوه و ایرج افشار، تهران، انتشارات المعی،4831.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، الاغراض الطبیة و المباحث العلائیه، تصحیح و تحقیق دکتر حسن تاجبخش، دانشگاه تهران_ فرهنگستان علوم پزشکی، 6831.
جشننامه ابن سینا، کنگره هزارمین سال تولد ابوعلی سینا، تهران، انجمن آثار ملی، 4331.
دریایی، محمد،  طب شیعه، میراث گرانبهای اسلام، سفیر اردهال، 1390.
دورانت،‌ جیمز ویل، تاریخ تمدن،‌ ترجمه احمد آرام،‌ ع.پاشایی،‌ امیرحسین آریانپور، ‌تهران، ‌انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم، 8731.
رازی، محمد بن زکریا، الحاوی فی الطب، تحت اشراف سیدعبدالوهاب بخاری، حیدرآباد دکن، 1974.
 حریری، نجلاء، فاطمه وفایی، «سهم دانشمندان ایرانی در تألیف نسخ خطی عربی طب اسلامی»، مجله طب سنتی اسلام و ایران، سال ششم، شماره 4، 1394.
رازی، فخرالدین محمد، حفظ البدن (رساله­ای فارسی در بهداشت و تندرستی)، تهران، میراث مکتوب، 1390.
روسی، پائولو، تاریخ پیدایش علوم جدید در اروپا، ترجمه بهاءالدین بازرگانی گیلانی، تهران، سروش، 1393.
زمانی، احمدرضا، مرتضی مهدی­زاده، زهرا یکتا، «بررسی جایگاه پزشکی جایگزین در ارائه خدمات درمانی اصفهان _ 1379»، فصلنامۀ آموزشی پژوهشی سلامت برتر، سال اول، شماره اول (دوره هفتم)، 1381.
زهراوی، خلف بن عباس، جراحی و ابزار آن، ترجمه احمد آرام، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384.
زیدان،‌جرجی، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، ‌‌تهران، ‌امیرکبیر، 1372.
العبادی، مختار، العلاقات بین الشرق و الغرب، بیروت، بی­نا، 1970.
عوض، مونس،  گسترش تمدن اسلامی در قرون میانی، ترجمه دکتر عبدالله ناصری طاهری، مقدمه دکتر مهدی محقق، تهران، اطلاعات، 1393.
عیسیبک، احمد، تاریخ بیمارستان­ها در اسلام، ترجمه نورالله کسایی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1731.
فرشاد، مهدی، تاریخ علم در ایران(ج2)، تهران، امیر کبیر، 1366.
فیض، ابوالحسن، آیین پزشکان مسلمان یا اخلاق پزشکی در اسلام، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1390.
کسایی، نورالله، مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن، تهران، ‌امیرکبیر، 1363.
گروه مؤلفان(الف)، تاریخ پزشکی در ایران و تمدن اسلامی(ج1)، پزشکی و جراحی، نشر کتاب مرجع، 1390.
گروه مؤلفان(ب)، تاریخ پزشکی در ایران و تمدن اسلامی(ج2)، چشمپزشکی، نشر کتاب مرجع، 0931.
محقق، مهدی، مجموعه متون و مقالات در تاریخ و اخلاق پزشکی در اسلام و ایران، تهران، سروش، 1374.
مجلسی، شیخ محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403.
مسگرپور، بیتا و همکاران، وضعیت طب سنتی/مکمل و جایگزین در ایران، مرکز پژوهشهای مجلس، 8831.
میه­لی، آلدو، علوم اسلامی و نقش آن در تحولات علمی جهان، ترجمه محمدرضا شجاع رضوی و اسدالله علوی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1371.
نادری، نگار، فرید قاسملو، شمامه محمدی­فر، تاریخ پزشکی در ایران و تمدن اسلامی(ج3)، داروشناسی و داروسازی، تهران، نشر کتاب مرجع، 1391.
نجم‌آبادی، محمود، تاریخ طب در ایران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1353.
واسطی، نیر، تاریخ روابط پزشکی ایران و پاکستان، انتشارات مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1353.
Blumenthal M. “The complete german commission E monographs -Therapeutic guide to herbal medicines”, First ed., Boston-Massachusetts,  American botanical Council, 1998.
Elmer D.Johnson; Michael H.Harris," History of Libraries in the Western World",3rd.ed.(Metuchen, N.J.) , 1976.
“The promotion and development of traditional medicine - Report of a WHO Meeting”. WHO Report series, No 622, Switzerland, 1978.
“WHO Traditional medicine strategy 2002-2005”. Geneva, 2002.